Rat za nezavisnost Gvineje Bisao

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Rat za nezavisnost Gvineje Bisao
Deo Portugalskog kolonijalnog rata

Borci PAIGC-a podižu novu zastavu Gvineje Bisao nakon sticanja nezavisnosti 1974. godine.
Vreme23. januar 1963 — 10. septembar 1974.
Mesto
Gvineja Bisao
Ishod Nezavisnost Gvineje Bisao nakon izbijanja karanfilske revolucije 25. aprila 1974. godine[10][11]
Sukobljene strane
 Portugalija PAIGC
Podrška:
 SSSR
 Kina[1][2]
 Kuba[3][4]
 Gvineja[5]
 Senegal[6]
 Libija[7]
 Alžir[8][9]
Komandanti i vođe
Portugalija Antonio de Spinola Amilkar Kabral†
Luis Kabral
Žoao Bernardo Vijeira
Jačina
oko 32.000[traži se izvor] oko 10.000[traži se izvor]
Žrtve i gubici
2.069 poginulih, 3.830 onesposobljenih (fizički i mentalno) 6.000 poginulih, oko 4.000 nepotvrđeno[12]
5.000 poginulih civila[12]

Rat za nezavisnost Gvineje Bisao je bio oružani sukob i narodnooslobodilačka borba koju je vodila Afrička partija za nezavisnost Gvineje i Zelenortskih Ostrva (PAIGC) protiv portugalske kolonijalne vlasti od 1963. do 1974. godine.

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Još od sredine 19. veka postojao je pojedinačni otpor domorodačkog stanovništva portugalskoj kolonijalnoj vlasti, posebno u unutrašnjosti kolonije. međutim, tek su 1956. prvi oslobodilački pokret u Gvineji Bisao, PAIGC, osnovali Amilkar Kabral i Rafael Barbosa. Prva akcija PAIGC-a bilo je učešće u štrajku lučkih radnika u Bisaou 3. avgusta 1959. godine. Portugalska kolonijalna policija nasilno je razbila štrajk, pri čemu je pobila preko 50 ljudi, događaj koji je od tada bio poznat kao masakr u Pižigitiju. Nakon ovih događaja PAIGC je stekao veliku podršku među domorodačkim stanovništvom.

Odlučeno je da se sedište PAIGC-a 1960. godine preseli u Konakri, u susednu Gvineju, kako bi se izvršile adekvatne pripreme za dizanje oružanog ustanka. PAIGC je 18. aprila 1961. godine, zajedno sa FRELIMO-om, MPLA-om i MLSTP-om osnovao Organizaciju nacionalističkih organizacija iz portugalskih kolonija na konferenciji u Maroku. Glavni cilj organizacije bio je zajednička saradnja u borbi protiv portugalske kolonijalne vlasti.

Rat[uredi | uredi izvor]

Zeleno: područja pod portugalskom kontrolom, žuto: neodređena područja i crveno: gerilske teritorije u Portugalskoj Gvineji i ostalim kolonijama u Africi 1970. godine.

Borci Afričke partije za nezavisnost Gvineje i Zelenortskih Ostrva bili su od početka rata dobro uvežbani za borbu, dobro opremljeni oružjem, pod kvalitetnim vođstvom Amilkara Kabrala i primali svaku vrstu pomoći i utočište u susednim zemljama poput Senegala i Gvineje. Gusta prašuma Gvineje Bisao i relativna blizina saveznika u susednim zemljama bili su ključni razlozi za taktičku nadmoć gerilskih snaga protiv kolonijalne vojske.

Otvoreni oružani sukob izbio je u januaru 1963. kada su borci PAIGC-a napali portugalski garnizon Tite. Ovakvi napadi uskoro su postali uobičajeni širom zemlje. Do 1965. godine, rat se proširio na istočni i severni deo zemlje, a PAIGC je počeo da prima pomoć od Sovjetskog Saveza i Kube.

Uspešni napadi PAIGC-a naterali su portugalske snage da se povuku u defanzivni položaj, braneći samo veće gradove i vojne garnizone[13]. Za razliku od sukoba u ostalim portugalskim kolonijama, bit uspeha PAIGC-a bila je u tome što njegovi borci nisu vodili frontalne napade nego bi u manjim grupama na brzinu napali, uništili infrastrukturu i povukli se. Ovakvi napadi su bili sve učestaliji, što je rušilo moral portugalskoj vojsci. Sem toga je broj simpatizera i boraca PAIGC-a sve više rastao. Portugalske vlasti su prisustvo vojske i administracije ograničili samo na mali deo zemlje. Stanovnici na oslobođenim područjima više nisu otplaćivali dugove portugalskim zemljoposednicima ili porez kolonijalnoj administraciji[13]. Trgovine portugalskih kompanija na tim područjima kontrolisao je PAIGC, a plaćanje portugalskim novcem je bilo zabranjeno. PAIGC je na oslobođenoj teritoriji počeo da razvija marksističku ekonomiju i državnu birokratiju, koja je nadzirala poljoprivrednu proizvodnju, organizovala kurseve za poljoprivrednike o zaštiti svojih polja od portugalskih napada i otvarala trgovine koje su se temeljile na razmenjivanju[13]. PAIGC je do 1967. kontrolisao 2/3 Gvineje Bisao.

Naredne godine kolonijalna vlast je pokrenula kampanju protiv PAIGC-a, dolaskom Antonija de Spinole kao novog guvernera. General Spinola je pokrenuo propagandu protiv PAIGC-a kako bi pridobio simpatije domorodačkog stanovništva, pokrenuo izgradnju škola, bolnica, poboljšao telekomunikacionu i saobraćajnu mrežu i pokrenuo regrutovanje domorodaca u portugalsku kolonijalnu vojsku. Kao rezultat toga, unutar portugalske vojske delovao je bataljon komandosa i nekoliko mornaričkih jedinica, čiji su članovi bili samo domorodci.[14]

Između 1968. i 1972. godine, portugalske snage su pojačale ofanzivne operacije protiv PAIGC-a, ali to nije previše uzdrmalo strukturu oslobodilačkog pokreta. Portugalska vojska je od 1970, po uzoru na američku u Vijetnamu, počela da koristi napade napalmom i herbicidima. Portugalci su otišli korak dalje i pokrenuli Operaciju Zeleno more u kojoj su pokušali da sruše s vlasti gvinejskog predsednika Ahmeda Seku Turea, kako bi onemogućili njegovu pomoć PAIGC-u.

Operacija nije uspela, a ovaj portugalski čin samo je povećao broj simpatizera i podršku PAIGC-a u borbi za slobodu. Od tada su Alžir i Nigerija počeli da pomažu PAIGC, a Sovjetski Savez je pred obale Gvineje poslao sopstvene patrolne brodove, koji su imali zadatak da spreče mogući ponovni napad Portugalije na Gvineju. Organizacija ujedinjenih nacija izglasala je nekoliko rezolucija kojima su osuđeni portugalski upadi u Gvineju. Sovjetski Savez je od 1968. opskrbljivao PAIGC savremenom tehničkom i vojnom opremom, poput lansera raketa SA-7, Iljušin Il-14 bombardera i ostalo[15][16], što je veoma naštetilo portugalskoj nadmoći u vazduhu[15][16]. Do 1970, borci PAIGC–a su odlazili na vežbanje u Sovjetski Savez, gde su među ostalim učili upravljanje MiG-ovima i amfibijama.

Velik gubitak za vođstvo PAIGC-a desio se kada su portugalski tajni agenti u saradnji s bivšim pripadnikom PAIGC-a, 20. januara 1973. godine u Konakriju (Gvineja) ubili Amilkara Kabrala. Atentat se desio samo 15 meseci prije završetka rata.

Kraj rata[uredi | uredi izvor]

U Lisabonu je 25. aprila 1974. godine grupa levo orijentisanih oficira izvršila puč i srušila s vlasti autoritarni režim Marsela Kajetana, što je ostalo poznato pod nazivom karanfilska revolucija. Nova vlada je odmah proglasila primirje i započela mirovne pregovore s predstavnicima PAIGC-a.

Nakon niza pregovora i sastanaka, Portugalija i PAIGC su 26. avgusta 1974. potpisali sporazum u Alžiru, u kojem se portugalska vlada obvezala da će do kraja oktobra povući sve snage iz Gvineje Bisao i priznati novu vladu Gvineje Bisao[17].

Portugalija je 10. septembra 1974. predala punu nezavisnost Gvineji Bisao. Međutim, PAIGC je još pred godinu dana proglasio nezavisnost zemlje, a tada su ju odmah bile priznale mnoge socijalističke države i članice Pokreta nesvrstanih. Prvi predsednik države bio je Luis Kabral, polubrat ubijenog Amilkara.[18]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Guerrilla Warfare: A Historical and Critical Study, 1976. Page 362.
  2. ^ Revolution and Chinese Foreign Policy: Peking's Support for Wars of National Liberation Peter van Ness, 1971. Page 143.
  3. ^ The Cuban Intervention in Angola, 1965-1991: From Che Guevara to Cuito Cuanavale, 2005. Page 354.
  4. ^ Cuba in the World, 1979. Page 95-96.
  5. ^ Communism in Africa, 1980. Page 25.
  6. ^ Guerrilla Strategies: An Historical Anthology from the Long March to Afghanistan, 1982. Page 208.
  7. ^ Qaddafi: his ideology in theory and practice, 1986. Page 140.
  8. ^ Modern African Wars: Angola and Moçambique 1961-1974, 1988. Page 12.
  9. ^ Wars in the Third World since 1945, 1995. Page 35.
  10. ^ Portugal since 1974, Britannica
  11. ^ Mia Couto, Carnation revolution, Monde Diplomatique
  12. ^ a b Twentieth Century Atlas - Death Tolls, Pristupljeno 21. 4. 2013.
  13. ^ a b v Humbaraci, Arslan; Muchnik, Nicole (1974). Portugal's African Wars: Angola, Guinea Bissao, Mozambique. New York: Joseph Okpaku Publishing Co. str. 140—144. ISBN 978-0-89388-072-9. 
  14. ^ Afonso, Aniceto; Gomes, Carlos de Matos (2000). Guerra Colonial. Notícias Editorial. str. 340. ISBN 978-972-46-1192-1. 
  15. ^ a b Chilcote, Ronald H., The Struggle for Guinea-Bissau, Africa Today, July 197), pp. 57-61
  16. ^ a b Dos Santos, Manuel, Disparar os Strela, Depoimentos, Quinta-feira, 28 de Maio de 2009, retrieved 26 May 2011
  17. ^ Lloyd-Jones, Stewart; Costa Pinto, António. The last empire: thirty years of Portuguese decolonization. Portland, OR: Intellect Books. str. 22. ISBN 978-1-84150-109-3. 
  18. ^ Embassy of The Republic of Guinea-Bissau - Country Profile: History Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. februar 2013), Diplomatic & Consular Yearbook Online, retrieved 28 May 2011

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рат_за_независност_Гвинеје_Бисао&oldid=26421919”