Slobodna Teritorija Trsta
| Slobodna Teritorija Trsta ital. Territorio libero di Trieste sloven. Svobodno tržaško ozemlje hrv. Slobodni teritorij Trsta | |||
|---|---|---|---|
 Zastava
 Grb
| |||
 | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkan | ||
| Prestonica | Trst | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | italijanski, srpsko-hrvatski i slovenački | ||
| Oblik države | pod upravom UN-a | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Savremeno doba | ||
| — Osnivanje | 1947 | ||
| — Ukidanje | 1977 | ||
| Događaji | |||
| — Osnovan | 15. semptembar 1947. | ||
| — Ukidanje (de facto) | 26. oktobar 1954. | ||
| — Ukidanje (de jure) | 11. oktobar 1977. | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Valuta | Italijanska lira (zona A) Jugo-lira (ili Trišćanska lira) (zona B) | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Slobodne Teritorije Trsta | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.svg){kind=small}
|
.svg){kind=small}
| ||
.svg){kind=small}
|
| ||
Slobodna Teritorija Trsta (skraćeno STT; ital. Territorio libero di Trieste (TLT), sloven. Svobodno tržaško ozemlje (STO), hrv. Slobodni teritorij Trsta (STT)) je bila neutralna gradska država koja je postojala između 1947. i 1954. na severozapadnoj obali Jadranskog mora.
Slobodna teritorija Trsta osnovana je 1947. godine, nakon završetka rata, kako bi se rešio problem ovog, tada višeetničkog i višejezičnog područja. Glavna namena bila je smanjivanje teritorijalnih svojatanja ovog strateški vrlo važnog područja za trgovinu sa centralnom Evropom.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Slobodna teritorija Trsta sastojala se od grada Trsta, te obalnog pojasa koji se danas nalazi u Italiji (zona A) i jednog dijela Istarskog poluostrva (zona B), danas podeljenog između Slovenije i Hrvatske. Područje države protezalo se na 738 km2 oko Tršćanskog zaliva od Duina na severu, do Novigrada na jugu. U Slobodnoj teritoriji Trsta živelo je oko 330.000 stanovnika. Reke na ovom području su: Dragonja (Dragogna), Reka (Timavo), Glinščica (Rosandra) i Mirna (Quieto). Najviša tačka države bila je Veliko Gradišče (Monte Castellaro) (724 m).
Teritorija se sastojala od 18 opština (od sjevera prema jugu):
Zona A:
- Duino (Devin)
- Aurisina (Nabrežina)
- Sgonico (Zgonik)
- Monrupino (Repentabor)
- Trst
- Muđa (Milje)
- San Dorligo (Dolina)
Zona B:
- Dekani (Villa Decani)
- Koper (Kopar, Capodistria)
- Izola (Isola)
- Piran (Pirano)
- Marezige (Maresego)
- Šmarje pri Kopru
- Umag (Umago)
- Buje (Buie)
- Brtonigla (Verteneglio)
- Grožnjan (Grisignana)
- Novigrad (Cittànova)
Istorija[uredi | uredi izvor]
Trst je vekovima bio deo Habzburške monarhije, iako su većinu stanovnika činili Italijani. Nakon Prvog svetskog rata, 1921. godine, Italija je službeno pripojila Trst, Istru, Kvarner i delove današnje zapadne Slovenije. Nadalje, 1924. godine, Italija je pripojila i Slobodnu Državu Rijeku. Ruralno područje su većinom naseljavali Slovenci i Hrvati, dok su Italijani većinom živeli u Trstu i nekim istarskim gradovima. U 1920-im i 1930-im godinama, slovensko stanovništvo je pod fašističkim režimom bilo podvrgnuto italijanizaciji i diskriminaciji. Takođe su često bili podvrgnuti nasilju, 13. jula 1920. zapaljen je Slovenski narodni dom u Trstu, kao odgovor na ubistvo dvojice italijanskih mornara, koje je ubila jugoslovenska žandarmerija u pobuni u Splitu. Mnogi Slovenci i Hrvati su emigrirali u Jugoslaviju, dok su se neki pridružili pokretu otpora TIGR (Trst, Istra, Gorica i Rijeka), koji je u 1920-ima i 1930-ima izveo više od 100 terorističkih napada u Trstu i njegovoj okolini.
Italija se u Drugom svetskom ratu borila na strani sila Osovine. Nakon pada fašističkog režima 1943. godine i italijanske kapitulacije, Trst su okupirale nemačke snage. 4. armija Jugoslovenske armije, zajedno sa 9. slovenačkim korpusom JA, zauzela je Trst 1. maja 1945. godine, čime su Trst osvojile savezničke snage. Idući dan nemačka vojska se predala novozelandskoj vojsci. 12. maja je potpisan dogovor između Jugoslavije i zapadnih Saveznika o napuštanju teritorija, što je jugoslovenska vojska učinila 12. juna.[1][2]
10. februara 1947. godine, u Parizu je potpisan mirovni sporazum s Italijom (Pariski mirovni sporazum) kojim je osnovana Slobodna teritorija Trsta (STT).[3] Ova teritorija je podeljena u dve zone. Zona A je bila velika 222.5 km2 i u njoj je živelo 262.406 stanovnika, te je uključivala grad Trst. Ova zona je bila pod upravom britanskih i američkih snaga. Zona B je bila velika 515.5 km2 te je uključivala severozapadnu Istru i Slovenačko primorje. U ovoj zoni tada je živelo 71.000 stanovnika, a bila je pod upravom Jugoslovenske narodne armije. Ova teritorija nikad nije de facto funkcionisala kao samostalna država, iako je de iure to bio, te je izdavala vlastiti novac i poštanske marke.
1954. godine, u Londonu, potpisan je Sporazum o suglasju (ili Londonski sporazum) kojim je Slobodna teritorija Trsta prestala da postoji. Zona A je priključena Italiji, a zona B Jugoslaviji. Konačna granica između Italije i Jugoslavije je dogovorena 1975. godine, Osimskim sporazumima (ili Osimskim sporazumom), koji je potpisan 10. novembra u italijanskom mestu Osimo.[4]
Zona A odgovara današnjoj italijanskom okrugu Trst, a zona B je podeljena između primorske Slovenije i Istarske županije.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po austrougarskom popisu stanovništva u 1910. godine, 230.000 Tršćana su se izjasnili kao (na osnovi jezika):
- 51,8% kao Italijani,
- 25% kao Slovenci,
- 5% kao Hrvati,
- 1,2% drugi (Nemci, Srbi, Grci itd.)
- 16% kao stranci izvan Austrougarske monarhije (od kojih su 75% bili iz Italije)
Tokom 1940-ih, te nakon podele zemlje, veliki broj Italijana, oko 40.000, iselio se iz zone B u zonu A ili u Italiju. Razlozi su bilo razni: ekonomski razlozi, podupiranje fašističkog režima, prisiljenost na odlazak ili želja za životom u matičnoj državi. Na jugoslovenskoj strani, iseljenici su znani kao optanti (od lat. optare, »željeti, izbirati«), a na italijanskoj kao ezuli (od lat. exilium, „izgon“). Oko 30.000 Italijana ostalo je živeti u tadašnjoj Jugoslaviji, te danas predstavljaju italijansku manjinu u Sloveniji i Hrvatskoj.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Stanford University”. Arhivirano iz originala 21. 07. 2006. g. Pristupljeno 25. 01. 2015.
- ^ „Ashburton Guardian”. Arhivirano iz originala 27. 06. 2006. g. Pristupljeno 25. 01. 2015.
- ^ Davorin Rudolf: Granice s Italijom u mirovnim ugovorima nakon Prvog i Drugog svjetskog rata (pristupljeno 25. 1. 2015.)
- ^ Drašček, Nuša. "Slovenska zahodna meja po drugi svetovni vojni", diplomsko delo, Univerza v Ljubljani, Ljubljana, 2005
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Statut i ustav STT
- Tršćanski veterani
- Neslužbena stranica STT-a Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. mart 2016)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
