Ferenc Ajzenhut
| Ferenc Ajzenhut (Franc Ajzenhut) | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 25. januar 1857. |
| Mesto rođenja | Bačka Palanka, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 2. jun 1903. (46 god.) |
| Mesto smrti | Minhen, Nemačka |
| Umetnički rad | |
| Polje | Slikarstvo |
| Pravac | Realista, orijentalista |
| Najvažnija dela | |
Ferenc Ajzenhut (mađ. Ferencz Eisenhut; Bačka Palanka, 25. januar 1857 – Minhen, 2. jun 1903) bio je mađarski slikar nemačkog porekla, poznat kao jedan od vodećih slikara orijentalnih tema svoga vremena. Kod nas je, ipak, najpoznatiji kao autor slike Bitka kod Sente, čuvene i po tome što predstavlja najveće ulje na platnu u Srbiji, ali i na prostorima bivše Jugoslavije.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Ferenc Ajzenhut rođen u Bačkoj Palanci je 26. januara 1857. godine kao Franc Ajzenhut, sedmo od jedanaestoro dece mesnog krčmara. Pošto je pripadao narodu podunavskih Švaba maternji jezik mu je bio nemački, ali je tečno govorio mađarski i srpski, poput većine tadašnjih stanovnika teritorije današnje Vojvodine. Iako Nemac poreklom, Ajzenhut se smatrao Mađarom, pa je svoje pravo ime Franc promenio u Ferenc[1] i većinu svojih slika potpisivao sa Eisenhut Ferencz.[2]
Detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]
Još kao dečaka otac ga je poslao u Peštu da šegrtuje kod starijeg brata, trgovca. Međutim, umesto da uslužuje mušterije, on je svakog ko je ušao u dućan zaneseno skicirao na često izgužvanoj i masnoj hartiji. Brat je ubrzo uvideo da od Ferenca nikad neće biti trgovac, te ga vraća nazad u Palanku. Na njegovu sreću, nadarenog dečaka primetili su neki mesni bogataši i poslali ga natrag u Peštu, ovoga puta na izučavanje slikarskog zanata.[3]
Školovanje[uredi | uredi izvor]
U periodu od 1875. do 1876. pohađa Državnu školi za nastavnike crtanja u Budimpešti, a od 1877. do 1883. Bavarsku kraljevsku akademiju u Minhenu. Istovremeno pohađa i školu Vilhema Dica, slikara običaja i ratnih tema. Godine 1877. postao je stipendista mađarske države, pošto su mu radovi nagrađivani na Akademiji.[2]
Brojna putovanja[uredi | uredi izvor]
Ferenc Ajzenhut je važio za jednog od najvećih orijentalnih slikara s kraja 19. veka, a inspiraciju za tu vrstu radova nalazio je boraveći na Orijentu. Na put ka Istoku krenuo je još kao polaznik minhenske Akademije, što je bio njegov dečački san. Dunavom, preko Crnog mora, došao je do do podnožja Kavkaza, a potom i u Baku na obali Kaspijskog jezera. Upravo taj prvi boravak na Istoku ga usmerava ka orijentalnom slikarstvu, gde počinje da slika stare persijske građevine i tamošnje tatarsko i persijsko stanovništvo. Krajem 1886. godine kreće u Tunis, Alžir i Egipat.[4] Tako ga, s proleća 1895. godine, kada je upravo on izabran da za Sombor i Bač–bodrošku županiju izradi sliku Bitka kod Sente, izaslanici somborskog plemstva nalaze u Teheranu, radi potpisivanja ugovora za izradu pomenute slike.[3]
Brak i porodica[uredi | uredi izvor]
Godine 1897. Ajzenhut se oženio osamnaestogodišnjom Adrijanom Rajhl, ćerkom Fridriha Rajhla, vlasnika palanačke cementare.[2] Sa svojom suprugom i tromesečnom bebom Ajzenut prihvata poziv emira od Buhare i kreće još jednom na Istok. Njihov domaćin, emir od Buhare pružio im je bezgranično gostoprimstvo i privilegije. Smestio ih je u svoju palatu i stavio im na raspolaganje kočijaša, slugu, kuvara, telohranitelja, čak i dvorsku ludu. Umetniku je čak otvorio i vrata tamošnjeg zatvora, kako bi, ako to želi, mogao da slika robove i zatvorenike. Jedan od rezultata tog putovanja je nastanak slike Narodna svetkovina u Kavkazu. U levom uglu ovog platna prepoznaje se intimni momenat - slikar je prikazao svoju suprugu, obučenu u orijentalnu nošnju, na belom konju i shodno tamošnjim običajima sa bebom u torbi obešenoj na boku konja. Na žalost, njihova devojčica je ubrzo umrla u Samarkandu. Sahranjena je u Buhari.[4]
Povratak u Palanku i kraj[uredi | uredi izvor]
Sa ovog, ispostaviće se poslednjeg, putovanja Ajzenhut se sa ženom vraća u Palanku, u porodičnu kuću. Mladi par dobio je kasnije još dvoje dece: 1901. ćerku Juditu i 1903. sina Franca Georga. Nepuna tri meseca nakon sinovljevog rođenja Ajzenhut umire u Minhenu 2. juna 1903. godine, posle dve neuspele operacije želuca.[5] Sahranjen je 4. juna 1903. uz veliku počast na minhenskom Istočnom groblju.[2] Palanka je na ispraćaju Ajzenhutu poslala ogroman venac od palminih i lovorovih grana, a govor je u ime grada održao slikar Viktor Šram.[5]
Umetnički rad[uredi | uredi izvor]
Ajzenhut je za vreme svog života bio poznat pre svega kao orijentalni slikar, što je podrazumevalo duga i česta studijska putovanja. Na prva putovanja krenuo je 1883. i 1884. godine, put Kavkaza, ploveći Dunavom do Crnog mora, a zatim vozom od Batuma do Tiflisa i obale Kaspijskog jezera, u Baku. Neke od tada nastalih skica čuvaju se muzej u Segedinu, kao i jednu uljanu sliku sa prvog putovanja po Tunisu i Alžiru, koje je usledilo krajem 1886. i početkom 1887. godine. Pretpostavlja se da je upravo tada nastala slika Napulj sa Vezuvom[a] jer je upravo Napulj bila velika luka iz koje se preko Tirenskog mora otvarao put prema Africi.[4]
Svoj prvi veliki uspeh je postigao 1883. godine slikom Lečenje pomoću Kurana, dela koje je otkupljeno i postavljeno u kraljevskoj palati u Budimu. Ubrzo je u velikoj meri radio za galeriste u Engleskoj. Jedan od tadašnjih likovnih kričara, Karolj Lika, je zabeležio da su nemačke drvorezačke radionice za izradu klišea reprudokovale Ajzenhutova dela u ilustrovanim listovima po celoj Evropi - a naročito u Engleskoj, zato što se "na njegovim slikama video autentičan Istok".[2]
Najpoznatija slika Ferenca Ajzenhuta svakako je već pomenuta Bitka kod Sente. Ovo ulje na platnu monumentalnih dimenzija[b] naslikao je 1896. po porudžbini Bačko-bodroške županije, čije se sedište nalazilo u Somboru. Povod je bila ugarska milenijumska proslava.[v]. Ajzenhut se temeljnije posvetio istorijskom žanru još u dva maha: Povodom sedamstote godišnjice od kanonozacije mađarskog kralja Ladislava, kada je 1898. godine naslikao delo Sveti Ladislav u poteri za Kumanom, otimačem devojke [g] i 1902. godine, kada je naslikao sliku Hunjadijev juriš kod Beograda.[2]
Društveno angažovanje[uredi | uredi izvor]
Kao komunikativna ličnost, Ajzenhut je u likovnom životu bio poznat i kao organizator i dobar saradnik. Pošto se celog života vezivao za dva likovna centra: Budimpeštu u formiranju i Minhen sa već dugom tradicijom, neprestano ih je povezivao. Pomagao je mađarskim umetnicima u Minhenu, gde se borio za njihovo bolje mesto na izložbama, i obrnuto, nemačkim umetnicima u Budimpešti, ali je pomagao i mladim početnicima da krenu na studije u Minhen. Bio je član minhenske grupe ”Liutpold” pod patronatom bavarskog regenta, te je kao takav žirirao neke izložbe.[2]
Izložbe[uredi | uredi izvor]
Svoju izlagačku delatnost je započeo učešćem na jesenjoj izložbi Mađarskog društva likovnih umetnika u Budimpešti 1881. Bio je aktivno prisutan na izložbama kako u Budimpešti, tako u Minhenu, a povremeno i u Parizu, Berlinu, Madridu, itd, gde je dobijao razne nagrade. Slikom Smrt Đulbabe je 1886. godine postao prvi umetnik koji je nagrađen Velikom mađarskom državnom zlatnom medaljom u Budimpešti. Samostalnu izložbu za svog života nije imao. Prva mu je priređena povodom smrti 1903. godine u Budimpešti. Njegovo delo i život su od tada gotovo pali u zaborav.[2]
Ajzenhutova dela danas[uredi | uredi izvor]
Umetnička zaostavština Ferenca Ajzenhuta preneta je, nakon njegove smrti, iz Minhena u Budimpeštu i Bačku Palanku, a neka dela postala su deo javnih zbirki Mađarske nacionalne galerije u Budimpešti, Gradskog muzeja u Subotici i Galerije Matice srpske u Novom Sadu [d]. Povodom 150 godina od rođenja umetnika, 2007. godine, upriličena je retrospektivna izložba koja je prikazana u više vojvođanskih gradova, između ostalih u Subotici, Novom Sadu, Somboru, Zrenjaninu... Povodom ovog jubileja objavljena je i pblikacija Život i delo Franca Ajzenhuta : (1857-1903).[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Danas se nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu
- ^ Slika Bitka kod sente danas se nalazi u Somboru, u zgradi Skupštine opštine, nekada zgradi Bačko-Bodroške županije i sa svojom površinom od 28 m² površine (7 h 8 m) bez rama, odnosno 40 m² sa ramom, predstavlja najveće ulje na platnu ne samo u Srbiji, već i na teritoriji bivše SFRJ.
- ^ Proslava hiljadite godišnjice naseljavanja Mađara u Panonsku niziju
- ^ Danas deo fonda Galerije Matice srpske u Novom Sadu
- ^ Galerija Matice srpske poseduje najveći broj Ajzenhutovih radova: 10 uljanih slika, 29 crteža, te 4 slike njegove ćerke Judite
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Bekić, Jovica (10. 2. 2016). „VOJVOĐANSKE PRIČE: Rušili zgradu da postave sliku!”. Večernje NOVOSTI online. Pristupljeno 1. 3. 2016.
- ^ a b v g d đ e ž z Kovačev Ninkov, Olga. „Franc Ajzenhut (1857 - 1903) – Retrospektiva”. artmagazin.info. Art magazin. Pristupljeno 3. 3. 2016.
- ^ a b Milatović, Petar (2006). „Kad slikar postane konjanik”. Politikin zabavnik / rubrika Svaka slika ima priču. 2818 (Encoding Cyrilic (Windows-1251)). Pristupljeno 29. 2. 2016.
- ^ a b v Skoko, Olivera. „Ajzenhut - slikar i putnik”. klubputnika.net. Klub Putnika. Pristupljeno 3. 3. 2016.[mrtva veza]
- ^ a b Gužvica, Stefan. „Atentat na Franca Georga Ajzenhuta”. palanka3u1.wordpress.com. Palanka 3 u 1. Pristupljeno 3. 3. 2016.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ninkov-Kovačev, Olga (2007). Život i delo Franca Ajzenhuta : (1857-1903). Subotica: Gradski muzej. ISBN 978-86-85829-06-2.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „RETROSPEKTIVNA IZLOŽBA FRANCA AJZENHUTA”. Narodni muzej Zrenjanin. Arhivirano iz originala 25. 06. 2014. g. Pristupljeno 1. 3. 2016.
- „ZGRADA BIVŠE ŽUPANIJE I SLIKA “BITKA KOD SENTE” – SOMBOR”. Vojvodina online. Arhivirano iz originala 02. 06. 2016. g. Pristupljeno 1. 3. 2016.
- Mirčeta, Danijela (17. 10. 2007). „Ritovi i lepa zdanja atrakcija za turiste”. Blic online. Pristupljeno 1. 3. 2016.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Umetničke | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
