Jablanica (oblast)
Jablanica leži u centralnom delu Balkanskog poluostrva, u južnom delu Srbije i zahvata deo leve strane sliva Južne Morave. Predstavlja deo subregije Južno Pomoravlje u širem smislu, a zahvata prostor slivova reke Jablanice i njenih pritoka. Oblast je dobila naziv upravo po reci Jablanici koja protiče duž cele njene teritorije i daje joj osnovni pečat.
Fizičko-geografske odlike[uredi | uredi izvor]
Reljef[uredi | uredi izvor]
U reljefu Jablanice mogu se izdvojiti dva različita dela sa dosta izrazitom granicom među njima. Oni se međusobno razlikuju u više pogleda. Jedan od njih je ravničarski i zauzima severoistočni i istočni deo oblasti, a drugi je brdsko-planinski i prostire se na zapadu, jugozapadu i jugu.
Bošnjačko polje leži u severoistočnom delu oblasti. Predstavlja zapadni deo Leskovačke kotline. Tektonski oblici reljefa predstavljeni su i planinama koje ograničavaju Jablanicu. To su planine Goljak (1 181 m) na jugu, Kukavica na jugoistoku (1 441 m), Radan (1 409 m) na severozapadu i Majdan na zapadu. Goljak planina predstavlja sistem planinskih vrhova koji zauzimaju jugozapadne, južne i jugoistočne predele Jablanice. Ovi vrhovi su razvođe reke Jablanice prema Krivoj reci pa predstavljaju granicu Jablanice i oblasti kosovskog Pomoravlja.
Radan planina proteže se na severozapadu od Lebana. Ona je horst planina izgrađena od kristalastih škriljaca. Škriljci su u severozapadnom delu oblasti (slivovi Gajtanske i Puste reke) prekriveni naslagama tercijarnih eruptiva, andezita i tufova. Eruptivi su sastavni delovi andezitskog masiva, površine 750 km², koji se proteže i u slivu Kosanice. U planinskom prostoru Radana mogu se izdvojiti uža i šira zona. Uža zona zahvata površinu od 25 km², a prostire se od Sokolovca do Deli vode. Ima pravac prostiranja SZ-JI na dužini od 5 km. Šira zona ima dužinu od 11 km od sela Vlasa do sela Obražda. Ona se prostire na površini od 60 km². Šire planinsko područje Radana obuhvata blago zatalasani prostor između Arbanaške planine na severozapadu, Paunovog brda na severu, Padine na severoistoku, Golemog rida na istoku, Petkovca na jugoistoku, doline Gajtanske reke i prevoja Vrata na jugu. Veći nagibi i izrazitija disekcija reljefa su na severnom nego na južnom delu planine.
Ogranci Radana spuštaju se ka rekama Kosanici i Toplici na severu, Jablanici na jugu i Pustoj reci na jugoistoku. Površi na planini imaju stepeničasto prostiranje.
Planina Majdan, sa pravcem pružanja jug-sever, čini razvođe između slivova Jablanice i Kosanice. Istočno od ove planine, a iznad rudnika Lece, nalazi se Rasovača (814 m), najmanja planina u Jablanici. Na planinama Jablanice velika je diseciranost morfoloških oblika, stvorena radom spoljašnjih i unutrašnjih sila.
Na teritoriji oblasti prisutni su i paleovulkanski oblici reljefa. Tokom tercijara zapadni deo ove oblasti bio je vulkanski aktivan. Ova aktivnost je u vezi sa tektonskim dislokacijama koje presecaju ovu teritoriju. Najkrupniji ostatak vulkanske aktivnosti je oštra kupa Mrkonjskog visa (1 017 m) koja se nalazi u izvorištu reke Jablanice, kod Tulara. Kupa je izgrađena od trahitskih stena. To je zapravo stari nek ili dajk koji je ispran erozijom i denudacijom.
Najmarkantniji fluvijalno-denudacioni oblici reljefa u oblasti su rečne doline. Ističu se doline reka Jablanice, Tularske, Banjske, Gazdarske i Šumanske. One su kompozitne i klisuraste. Dolinske strane dolina Jablanice, Tularske, Gazdarske i Šumanske reke, sastavljene od kristalastih škriljaca, disecirane su poprečnim dolinama pritoka. Svojom lepotom posebno se ističu doline Gazdarske i Šumanske reke.
Dolina Šumanske reke odlikuje se kotlinastim aluvijalnim proširenjima sa peskovitim plažama ali i virovima većih dubina. Klisurasta dolina Banjske reke duboka je do 900 m. Njene dolinske strane mestimično su nagnute do 50° i razbijene sporednim dolinama koje su često na ušćima skoro viseće. Korita brzih planinskih potočića imaju mestimično jače izražene pragove zbog čega se formiraju lepi mali slapovi i vodopadi. Na ušćima ovih potoka u Banjsku reku nailazi se i na džinovske lonce.[1]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Jović, Goran (2005). Turistički potencijali naselja Jablanice. Niš: Prirodno-matematički fakultet. str. 29—33. ISBN 978-86-83481-30-9.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Deroko, Aleksandar; Radojčić, Svetozar (1950). „Vizantiske starine u Jablanici i Pustoj Reci” (PDF). Starinar. 1: 175—181.
- Ercegović-Pavlović, Slavenka; Kostić, Desanka (1988). Arheološki spomenici i nalazišta leskovačkog kraja. Beograd; Leskovac: Arheološki institut; Narodni muzej.
- Milinković, Mihailo (2015). Ranovizantijska naselja u Srbiji i njenom okruženju. Beograd: Dosije studio.
- Stamenković, Sonja (2013). Rimsko nasleđe u Leskovačkoj kotlini. Beograd: Arheološki institut.
