Jabuka (Pančevo)
Jabuka | |
|---|---|
.png) Opštinska kuća, sagrađena 1901. | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobanatski |
| Grad | Pančevo |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  6.181 |
| — gustina | 125/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 56′ 49″ S; 20° 35′ 42″ I / 44.94704° S; 20.59503° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 79 m |
| Površina | 49,4 km2 |
.svg)  Jabuka Jabuka na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 26201 |
| Pozivni broj | 013 |
| Registarska oznaka | PA |
Jabuka je seosko naselje grada Pančeva, u Južnobanatskom okrugu Vojvodine, u Srbiji. Prema rezultatima popisa stanovništva iz 2022. naselje broji 5.650 stanovnika i ima najveći procenat etničkih Makedonaca u Srbiji.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Mađarsko ime Torontálalmás, koje je bilo zvanično od 1898. do 1918, znači „Torontalska jabuka”, a nemačko ime Apfeldorf, koje je bilo zvanično od marta 1943. do septembra 1944, znači „Jabučko selo”.
Komunalno područje je od 1552. do 1718. bilo deo Temišvarskog pašaluka Osmanskog carstva, a posle Požarevačkog ugovora deo Habzburškog Banata. Od 1765. bilo je deo Vojne krajine Austrijskog carstva, a potom je 1867. pripalo Torontalskoj županiji Austrougarske monarhije. Područje je posle Prvog svetskog rata i Trijanonskog sporazuma pripalo Torontalsko-tamiškoj županiji Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 1922. Beogradskoj oblasti, a od 1929. bilo je u Dunavskoj banovini Kraljevine Jugoslavije. Nakon Drugog svetskog rata bilo je deo Pančevačkog okruga Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a potom i Savezne Republike Jugoslavije.
Ovde se nalazila fabrika štirka marke "Vojvodina", svojina Pančevačke kreditne banke D.D.; izgorela je 28-29. maja 1924.[1] Godine 1928. poljoprivrednici su tokom poljodeljskih radova na poljima blizu puta za Glogonj pronašli fragmente Sarmatske keramike iz razdoblja Velike seobe naroda. To je prvi put objavljeno 1932. u jugoslovenskoj publikaciji. Naučno osoblje Arheološkog instituta u Beogradu izvršilo je sedamdesetih godina 20. veka iskopavanja na komunalnom području i pronašlo je predmete i tragove privremenog naseljavanja vinčanske i starčevačke kulture tokom neolita, badenske kulture tokom halkolita i halštatske kulture.[2][3]
U Stratištu[4][5]je od 1941. do 1944. po naredbi nemačkih Pančevaca i Vermahta ubijeno približno 3.500 Jevreja iz Srbije i Mađarske (i prinudni radnici iz Bora), kao i srpski Romi. Prvo spomen-obeležje sagrađeno je 1948. pored puta. Sastoji se od belog postamenta i obeliska, a na vrhu je crvena zvezda. U naselju se nalazi i memorijalni kompleks izgrađen 1980. prema arhitektonskom konceptu Nebojše Delje.[6][traži se izvor]
Sedamdeset i dve osobe jugoslovenske nacionalnosti pogubljene su u oktobru 1944. zbog saradnje s neprijateljem kao vladinih zvaničnika na nemačkoj teritoriji vojnog komandanta u Srbiji. Naredbu je potpisao istražitelj Odeljenja za zaštitu naroda (Ozna) Aleksandar Novaković iz Beograda, a za njeno sprovođenje je bio odgovoran Oznin službenik Milan Orlić.[traži se izvor]
U januaru 1945. istražni operater Aleksandar Pavlović iz Oznine komisije morao je da izvrši procenu žrtava bez ikakvih nemačkih dokaza, a broj masovnih grobnica i žrtava nastao je na osnovu svedočenja rumunskih seljana.[traži se izvor]
Iz svih krajeva Jugoslavije pristizale su porodice sa samo najosnovnijim sredstvima za život. Veliki broj doseljenika je poticao iz Makedonije, a najviše je bilo iz opštine Kriva Palanka.
Kultura[uredi | uredi izvor]
.png)
U naselju poslednjih nekoliko godina funkcionišu udruženje građana makedonske nacionalnosti „Jabuka” i udruženje Roma „Crni Biseri”. Pri Domu kulture duži niz godina radi i kulturno-umetničko društvo „Vasil Hadžimanov”, koje predstavlja naselje na mnogim festivalima u Srbiji i Severnoj Makedoniji. Grupa entuzijasta je 2000. osnovala pozorištance „Mali Princ”. Od 2002. priređuje se turistička manifestacija „Bubafest”, a dan održavanja je obično prva subota u maju.
Od avgusta 2008. priređuje se dečja likovna kolonija. Povodom seoske slave se priređuje i etno-festival hrane „Tavče na gravče”.[7] Od 1945. Jabučani svake godine proslavljaju seosku slavu Svetog Iliju. Već duži niz godina se održava centralna proslava najvećeg makedonskog nacionalnog praznika Ilindena, dana revolucionarne borbe makedonskog naroda.
Od 1945. u naselju postoji zemljoradnička zadruga. Mnogi Jabučani su tokom perioda industrijalizacije Pančeva s poljoprivrede prešli na industriju i lokalnim samodoprinosom izgradili mnoge objekte u naselju. Na primer, 1954. izgrađena je električna mreža, a 1961. Dom kulture „Kočo Racin”, koji je i danas nosilac svih kulturnih dešavanja u Jabuci. Pored stare školske zgrade, Jabučani su 1961/1962. izgradili i novu školsku zgradu.[8]
U naselju od 1946. postoje Dom za osobe sa smetnjama u razvoju „Srce u Jabuci” i sportsko udruženje za osobe sa smetnjama u razvoju.[9]
Sport[uredi | uredi izvor]
U naselju radi omladinski fudbalski klub „Jugoslavija”, osnovan 1936, a to ime nosi od 1950. godine. Jabučka „Jugoslavija” je 1940. prešla iz Banatske u Srpsku ligu. Većina njenih igrača je u stvari bila iz Pančeva.[10] Danas se takmiči u Prvoj A južnobanatskoj ligi.
Od 1959. postoji i rukometni klub „Jabuka”, koji je do devedesetih godina 20. veka nosio ime „Goce Delčev”. Danas se takmiči u Drugoj ligi Srbije grupa „Sever”. Godine 1974. osnovan je ženski rukometni klub „Jabuka”. Rukometom se u tom klubu počela baviti srpska rukometašica i reprezentativka Srbije Biljana Balać. Od 1995. radi ŽRK „Jabuka 95”, koji se danas takmiči u Drugoj ligi Srbije grupa „Sever”. U toj ligi se osamdesetih i devedesetih godina 20. veka takmičio i odbojkaški klub „Jabuka”.
Posle nekoliko godina zastoja ponovo je počeo raditi i šahovski klub „Jabuka”.
Demografija[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1991. u naselju je živelo 6.598 stanovnika, a popis iz 2002. zabeležio je pad na 6.312 stanovnika.
Punoletnih stanovnika je 5.035, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,9 godina (37,0 kod muškaraca i 38,7 kod žena). Naselje broji 1.807 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu jest 3,41 (popis 2002).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 13 | 7 | ||
| 80+ | 48 | 50 | ||
| 75—79 | 53 | 96 | ||
| 70—74 | 86 | 126 | ||
| 65—69 | 96 | 145 | ||
| 60—64 | 150 | 138 | ||
| 55—59 | 182 | 167 | ||
| 50—54 | 313 | 253 | ||
| 45—49 | 304 | 307 | ||
| 40—44 | 247 | 204 | ||
| 35—39 | 193 | 206 | ||
| 30—34 | 249 | 219 | ||
| 25—29 | 266 | 209 | ||
| 20—24 | 258 | 249 | ||
| 15—19 | 246 | 220 | ||
| 10—14 | 202 | 182 | ||
| 5—9 | 176 | 164 | ||
| 0—4 | 145 | 143 | ||
| Prosek : | 37,0 | 38,7 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 2.704 | 968 | 1.588 | 95 | 47 | 6 |
| Ženski | 2.596 | 568 | 1.597 | 359 | 64 | 8 |
| UKUPNO | 5.300 | 1.536 | 3.185 | 454 | 111 | 14 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.265 | 123 | 0 | 3 | 621 |
| Ženski | 720 | 69 | 0 | 0 | 212 |
| UKUPNO | 1.985 | 192 | 0 | 3 | 833 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 31 | 120 | 84 | 19 | 85 |
| Ženski | 8 | 5 | 129 | 44 | 18 |
| UKUPNO | 39 | 125 | 213 | 63 | 103 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 3 | 24 | 53 | 18 | 25 |
| Ženski | 10 | 21 | 25 | 42 | 106 |
| UKUPNO | 13 | 45 | 78 | 60 | 131 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 29 | 0 | 0 | 27 | |
| Ženski | 19 | 0 | 0 | 12 | |
| UKUPNO | 48 | 0 | 0 | 39 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Politika", 30. maj 1924, str. 3
- ^ Magyarország vármegyéi és városai. Torontal vármegye, Budapest 1912.
- ^ Simo Mladenovski, Banatsko selo Jabuka, Studenski zbor, Skopje 1986 i 1989.
- ^ Tomislav Beker, Biljana Regoje, Pančevački i južnobanatski Jevreji u holokaustu, Šalom Tora, Pančevo 2012, ISBN 978-86-916511-0-7.
- ^ Fridrih Šaringer, rođen 1903. u Jabuci, preminuo 1971. u Željeznu, Folksdojče Staatswache u Banatu, 8. aprila 1941-12. septembra 1944; Sovjetsko zarobljeništvo 29. septembra 1944.-3. decembra 1945/ logor NKVD br.428.
- ^ Zvanična veb stranica Nebojše Delje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. maj 2021).
- ^ Makedonska kuka za makedoncite vo Jabuka (Pančevo), Makedonska nacija
- ^ sajt OŠ "Goce Delčev"
- ^ Zvanični sajt Dom Srce u jabuci.
- ^ "Politika", 10. avg. 1940
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mileker, Feliks (2005). Letopisi opština u južnom Banatu. ISBN 978-86-85075-04-9.
- Heimatortausschuss Jabuka. In: Heimatbuch der Ortsgemeinde Jabuka, (Ludwigshafen 1990)
