Januarski ustanak
| Januarski ustanak | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Polonija, Jan Matejko, neposredno nakon gušenja ustanka | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Ustanici iz Poljske, Litvanije, Belorusije i Ukrajine |
 Ruska Imperija | ||||||
| Jačina | |||||||
| oko 200.000 ljudi tokom čitavog ustanka | 126.000 ljudi i 176 topova[1] | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| 10.000-20.000 ljudi | nepoznato | ||||||
Januarski ustanak (polj. powstanie styczniowe; litv. 1863 m. sukilimas; blr. Паўстанне 1863-1864 гадоў) predstavlja ustanak država bivše Poljsko-litvanske unije (današnja Poljska, Litvanija, Belorusija, deo Ukrajine, Letonija i zapadna Rusija) protiv Ruske imperije. Podignut je 22. januara 1863. godine. Poslednji ustanici poraženi su aprila 1865. godine.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Poraz Rusije u Krimskom ratu (1853—1856) zaoštrio je krizu feudalno-spahijskog sistema. U Rusiji i Poljskoj dolazi do revolucionarnih previranja. Godine 1861. seljačke bune zahvatile su 31 od 39 srezova Kongresne Poljske. Radnici su se sve češće suprotstavljali kapitalizmu. Manifestacije protiv carizma u Varšavi su nekoliko puta prerasle u oružanu borbu. Formirane su dve stranke: Crveni i Beli. Crveni tj. predstavnici srednjih slojeva buržoazije i plemstva smatrali su da nacionalnooslobodilačkom borbom treba rešiti i osnovna pitanja agrarne reforme. Radikalno krilo Crvenih predvodili su Aleksandar Hercen, Nikolaj Černiševski i Taras Ševčenko. Oni su bili za nacionalnu i klasnu borbu i smatrali su da bez rušenja feudalno-spahijskog sistema neće ostvariti potpunu nacionalnu pobedu. Idejni rukovodioci Belih bili su aristokratski krugovi poljske emigracije. Zastupali su interese krupnog plemstva i buržoazije. Oni su podržavali borbu za nacionalnu nezavisnost, ali bez rušenja nacionalnog poretka.
Proglašenje ustanka[uredi | uredi izvor]
Juna 1862. godine formiran je Centralni nacionalni komitet, rukovodeće telo Crvenih, koji je energično počeo
pripremati ustanak. Najveću ulogu u komitetu imali su Jaroslav Dombrovski, Bronislav Švarce i Zigmunt Padlevski. Neposredni povod za izbijanje ustanka bio je vanredni poziv regruta. Cilj regrutovanja bio je da se iz Poljske odstrani revolucionarna omladina. Na poziv Centralnog komiteta, većina regruta se nije javila na zborna mesta već se sakrila u šume. Noću 22/3. januara 1863. godine Centralni nacionalni komitet objavio je opšti ustanak.
Manifestom i dekretima Komiteta su određeni nacionalni i socijalni ciljevi ustanka: predavanje zemlje seljacima koji bi je obrađivali, dodela zemlje siromašnim seljacima i dr. Tako je Januarski ustanak imao karakter buržoaske revolucije.
Snage[uredi | uredi izvor]
Protiv ustanika, Rusi su angažovali vojsku od 126.000 ljudi i 176 topova. Ustaničke snage bile su slabe. Imale su najviše 15-20.000 ljudi, slabo naoružanih. Nisu posedovali artiljeriju. Bili su grupisani u odrede jačine od 30 do 1000, a ponegde i nekoliko hiljada ljudi. Ukupno su raspolagali sa oko 50 odreda.
Ustanak u Poljskoj[uredi | uredi izvor]
Plan ustanika predviđao je da težište početnih operacija bude u istočnom i severoistočnom delu Poljske kako bi se presekla veza sa Petrogradom i stvorili uslovi za prenošenje ustanka u Litvaniju i Belorusiju. Već prvog dana ustanka, naoružane ustaničke grupacije napale su oko 30 ruskih garnizona širom zemlje. Nekoliko manjih garnizona pretrpelo je gubitke, ali ustanici nisu oslobodili nijedno mesto. Glavni problem ustanika bilo je pomanjkanje oružja zbog čega se u borbu nisu mogli priključiti svi ustanici. Nabavka oružja preko pruske granice sprečena je oštrim merama pruske vlade. Zbog toga u severnim i istočnim predelima Poljske nisu stvoreni jači ustanički centri. Nešto pogodnije je bilo u južnom i jugozapadnom delu Poljske. U rejonu Vengruva prikupilo se 4000 ustanika koji su 3. februara započeli borbu protiv carskih jedinica. Slabi ustanički odredi nisu mogli izdržati artiljerijsku vatru carskih trupa te su se povukli pod zaštitom odreda od 200 seljaka (kosača) koji su izginuli u borbi prsa u prsa. U jugozapadnom delu Poljske, odred od 2000 ustanika 17. februara bezuspešno napada carski garnizon u Mjehuvu. Jak carski odred (od 3500 ljudi) pod komandom Marjana Langjeviča dejstvovao je severno od Krakova. Marjan je bio bivši oficir pruske vojske i pogrešno je shvatio da treba voditi veliku regularnu vojsku koja bi vodila rat. U međuvremenu, Langjevič se odvojio od Centralnog komiteta i proglasio se diktatorom. Nakon nekoliko početnih uspeha, njegove trupe su opkoljene od ruskih snaga. Langjevič raspušta vojsku i beži u Austriju.
U prolećnom periodu aktivnost ustanika se razvila u zapadnom delu Poljske tj. u graničnim rejonima sa Pruskom. Najznačajniji odred predvodio je Padlevski. Brojao je oko 2000 ljudi. Posle upornih borbi i više uspeha, Padlevski je 22. aprila zarobljen, a 15. maja streljan. Njegov odred se raspao. Težište ustanka preneseno je u Litvaniju i Belorusiju.
Ustanak u Litvaniji, Belorusiji i Ukrajini[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Litvaniji imao je karakter seljačkog masovnog pokreta. Odrei su uglavnom ili isključivo popunjavani seljacima. Osnov za ustanak u Litvaniji stvorili su revolucionarni demokrati Konstantin Kalinovski, Valerij Vrublevski i drugi. Suočeni sa daleko nadmoćnijim carskim trupama, posle bitke kod Biržaja i pogibije komandanta Zigmunta Sjerakovskog 27. jula, ustanici su razbijeni. Ustanak u Litvaniji bitkom kod Biržaja nije u potpunosti razbijen, ali više nije uzimao široke razmere. Ustanak u Belorusiji i Ukrajini nije uspeo. Narodne mase nisu ga podržale, pre svega, zbog uskih socijalnih ciljeva.
Rukovodstvo Belih[uredi | uredi izvor]
Beli u takvoj situaciji preuzimaju rukovođenje ustankom. Težili su da ustanak liše bilo kakvim težnji za socijalnim promenama i ometali su sprovođenje agrarnih dekreta Centralnog komiteta. Takođe su bili protiv snaženja oružane borbe i saveza sa revolucionarnim snagama Rusije i drugih zemalja. Beli su se nadali pomoći drugih evropskih sila: Velike Britanije i Francuske. I pored toga, u julu i avgustu je znatno porasla oružana aktivnost ustanika, naročito u centralnom delu Poljske. Posebno su značajna dejstva odreda (oko 1600 ljudi) generala Mihaila Hajdenrajha. Međutim, nakon ovog perioda, politika Belih dovodi do jenjavanja ustanka. Oktobra 1863. godine, vlast kao diktator preuzima Romuld Traugut, jedan od komandanata ustanika u zapadnoj Belorusiji. Kao osnovni ustanički zadatak postavio je jačanje oružanih snaga. Težio je stvaranju jake armije od oko 50.000 ljudi i centralizacije komandovanja u oružanim snagama. Sve ustaničke snage je prikupio u 4 korpusa podeljena na bataljone. Shvatio je da jaku vojsku ne može stvoriti bez masovnog učešća seljaka. Zbog toga je insistirao na sprovođenju agrarnih dekreta Centralnog nacionalnog komiteta, ali su se tome energično suprotstavili magnati i šljahta. Aprila 1864. godine Traugut je uhvaćen. U avgustu iste godine je pogubljen. Posle hapšenja Trauguta i većine članova vlade, razbijena je varšavska ustanička organizacija. Oružana borba ustanika bila je kratkog veka. U aprilu je bilo 34 sukoba sa carskim trupama, a sledećeg meseca samo 13. Ustanak je ugušen. Jedino je odred generala Jozefa Haukea produžio borbu do aprila 1865. godine u južnom delu Poljske.
Ustanak poljskog naroda 1863—1864. godine, i pored svojih ograničenih socijalnih ciljeva, prinudio je carizam na niz reformi koje su ubrzale razvoj kapitalizma u Poljskoj.
U literaturi[uredi | uredi izvor]
- Poljski pesnik Kiprijan Norvid napisao je pesmu "Šopenov klavir" u kojoj opisuje defenestraciju Šopenovog klavira tokom Januarskog ustanka 1863. godine. Ruski vojnici izbacili su klavir sa drugog sprata varšavskog apartmana. Frederik Šopen je napustio Varšavu i Poljsku neposredno pre izbijanja Novembarskog ustanka 1830. godine.
- U romanu Gi de Mopasana, Pjer i Žan, Pjerov prijatelj, stari poljski hemičar, govori kako je došao u Francusku nakon krvavih događaja u svojoj domovini.
- U nacrtu romana "Dvadeset hiljada milja pod morem" Žila Verna (ali ne i u objavljenoj verziji), Kapetan Nemo je poljski plemić čija je porodica ubijena od strane Rusa januara 1863. godine tokom Januarskog ustanka. Roman je cenzurisan zbog nedavno potpisanog saveza između Francuske i Rusije.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vojna enciklopedija, tom 7 (112), drugo izdanje, Beograd 1972. godina
- ^ Mike Perschon. Finding Nemo: Verne’s Antihero as Original Steampunk. Verniana: Jules Verne Studies. February 1. 2010. pp. 181-182.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vojna enciklopedija, tom 7 (112—113)
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
