Jovan Damjanić
| Jovan Damjanić | |
|---|---|
 Jovan Damjanić - litografija | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 8. decembar 1804. |
| Mesto rođenja | Staza, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 6. oktobar 1849. (44 god.) |
| Mesto smrti | Arad, Austrijsko carstvo |
Jovan Damjanić (mađ. Damjanics János; Straža ili Staza, 8. decembar 1804 — Arad, 6. oktobar 1849) je bio srpski graničarski oficir u Austrijskom carstvu i general mađarske vojske tokom Mađarske revolucije 1848. Mađari ga smatraju svojim nacionalnim herojem, a Srbi nacionalnim izdajnikom. Međutim i Hrvati su ga simpatisali, kao "Ivana poručnika".
Biografija[uredi | uredi izvor]
Prema nekim izvorima, Damjanić je rođen u tadašnjoj Vojnoj krajini, u mestu Staza[1], na Baniji.[2] Staza je bilo mesto u Drugoj banovačkoj krajiškoj brigadi, kod Siska.[3] U armiju je stupio kao oficir 61. pešadijske regimente (poručnik) i izbijanjem revolucije 1848. godine je unapređen u čin majora u trećoj segedinskoj regimenti (Honvédség). Iako je bio pravoslavni Srbin, bio je veoma privržen idejama mađarskih revolucionara i reformista. Bio je oženjen plemkinjom Emilijom - Milkom Čarnojević, sestrom spahije i plemića Čarnojevića "ot Mače i Malog Orosina", sa kojom nije imao poroda.[4] Smatra se da je pod njenim uticajem, prišao Mađarima. Njegov šurak, ugledni mađarski plemić Petar Čarnojević, je takođe bio veliki "mađaron", neobično blizak i veran do kraja Lajošu Košutu.
Revolucija[uredi | uredi izvor]
Na početku građanskog rata pokazao je simpatije prema Mađarskoj politici. Tražilo je zato novo mađarsko ministrarstvo da im bude ustupljen. U mađarskoj vojsci brzo je napredovao, a zbog mržnje i brutalnosti prema neprijatelju - Srbima, nazivali su ga "Srbožder". Sposobnost i hrabrost u borbama kod Alibunara i Straže u revoluciji iz 1848. godine su ga dovele do unapređenja u čin pukovnika. Početkom 1849. godine je postavljen za komandanta 3. mađarske armije i veoma je brzo dostigao reputaciju najhrabrijeg u mađarskoj armiji. Bio je krupnog stasa, snažan, lepog lica i obestan. Pisac i savremenik Ignjatović kaže za njega: "Damjanić je bio Kleber mađarske revolucije".[5] Od 1849. godine se kao general proslavio.
U martu 1849. godine je uništio neprijateljsku brigadu u bici kod Solnoka, što je bio njegov najveći uspeh. Posle ovog uspeha je bio izabran za člana mađarskog nacionalnog saveta, ali je odbio tu čast. Takođe je odigrao glavnu ulogu u napredovanju mađarskih revolucionarnih snaga ka Budimpešti pod vođstvom Artura Gergeja (Artúr Görgei).
Damjanićeva hrabrost i učešće u borbama kod Horta i Hatvana, takođe i u krvavoj bici kod Išasega su ga pretvorile u nacionalnog heroja. Ovo mu je potvrdio Lajoš Košut lično, kada mu je u mestu Gedeleu (Gödöllő) pred čitavim bataljonom predao svoj šešir.
Damjanić je beskompromisno podržavao ideje Lajoša Košuta, i bio je komandant jedne od tri divizija koje su pod komandom Gergelja, u aprilu 1849. godine, oslobodile Vac. Svoj vrhunac u vojnoj karijeri je doživeo kada je pobedio u bici kod mesta Nađšalo (Nagysalló), koje je dovelo do oslobođenja tvrđave Komoran (Komárom).
Tokom ovih borbi desila mu se nezgoda gde je polomio nogu i to ga je sprečilo da učestvuje u prelomnim bitkama revolucionarnog rata, kada su mađarske snage bile prinuđene po drugi put da se povuku iz glavnog grada. Posle oporavka, prihvatio je komandu nad mađarskim snagama kod Aradske tvrđave.
Posle bitke kod mesta Vilagoš (Világos) i katastrofalnog poraza predao se ruskim snagama. Od tada je postala poznata njegova izjava da će tvrđavu predati jednoj jedinoj četi Kozaka, ali da će je braniti do poslednje kapi krvi protiv Austrijske carske armije. Predao se ruskom generalu Dimitriju Buturlinu, koji ga je posle predao Austrijancima koji su ga 6. oktobra 1849. godine obesili u Aradu.
Godine 1861. mađarske gospođe su u Pešti osnovale humanitarno društvo pod imenom "Pesti kör", čija je predsednica bila udovica honvedskog generala, Milka Damjanić.[4]
Kontroverze[uredi | uredi izvor]
Damjanić je kontroverzna istorijska figura. Mađari ga smatraju nacionalnim herojem, daju imena ulicama po njemu, za njih je bio jedan od 13 poštovanih revolucionarnih vođa zajedno sa Košutom i Gergejom i čovek koji se borio za nove revolucionarne ideje. Za Vojvođanske Srbe, pošto je bio Srbin poreklom, zlotvor i izdajica, jer je predvodio mađarske snage protiv Srba koji su se borili za Srpsku Vojvodinu protiv koje su bili Mađari, a na strani Habzburgovaca, koji su obećavali potvrdu statusa Srpske Vojvodine. Tada je i dobio nadimak Ljuta guja, srpski izdajica.[6] Pripisuje mu se da je jednom prilikom izjavio: „kako će ubijati Srbe dok i poslednjeg ne bude ubio, a onda će ubiti i sebe, jer nijedan Srbin ne treba da živi na kugli zemaljskoj“.[6]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Srpski biografski rečnik I tom, A ‐ B, Slavko Gavrilović, Matica srpska, Novi Sad (2004) (jezik: srpski)
- ^ Milan Tutorov, Banatska Rapsodija, Novi Sad, 2001, str. 494
- ^ "Male novine", Beograd 7. oktobar 1890. godine
- ^ a b "Danica", Novi Sad 1861. godine
- ^ Jakov Ignjatović: "Rapsodije", Novi Sad 1953. godine
- ^ a b Milan Tutorov, Banatska Rapsodija, Novi Sad, 2001, str. 495
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ovaj članak uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Chisholm, Hugh, ur. (1911). Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). Cambridge University Press. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
