Jovan Dučić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Jovan Dučić
Fotografija Jovana Dučića
Lični podaci
Datum rođenja(1874-02-15)15. februar 1874.
Mesto rođenjaTrebinje, Osmansko carstvo
Datum smrti7. april 1943.(1943-04-07) (69 god.)
Mesto smrtiGeri, Indijana, SAD
NarodnostSrbin
UniverzitetUniverzitet u Ženevi
Književni rad
Najvažnija delaPesme
Blago cara Radovana

Jovan Dučić (Trebinje, 15. februar 1874 — Geri, 7. april 1943) bio je srpski i jugoslovenski književnik, diplomata i akademik.[1]

U diplomatiji je bio aktivan preko tri decenije (1909-1941) u deset gradova. On je prvi jugoslovenski diplomata sa titulom ambasadora.[2]

Jedan je od najznačajnijih pesnika srpskog modernizma i najznačajniji liričar.[3] Bio je jedan od osnivača Narodne odbrane, nacionalne nevladine organizacije u Kraljevini Srbiji.[4] Prvu zbirku pesama Dučić je objavio u Mostaru 1901. godine u izdanju mostarske Zore, zatim drugu u Beogradu 1908. godine u izdanju Srpske književne zadruge. Pisao je dosta i u prozi: nekoliko literarnih eseja i studija o piscima, Blago cara Radovana i pesnička pisma iz Švajcarske, Grčke i Španije.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Jovan Dučić kao ambasador

O njegovoj godini rođenja postoje sporovi i nejasnoće. Pero Slijepčević navodi da je Dučić rođen, najverovatnije, 1872. godine u Trebinju. Veći broj istraživača tvrdi da je rođen 1874. Svetozar Ćorović u svojim sećanjima navodi (prema M. Miloševiću, Rani Dučić) da je Dučićeva godina rođenja 1872. godine. Datum rođenja bi mogao da bude 15. jun ili 15. jul. SANU kao datum rođenja navodi 5/17. februar 1871. Prema skorije pronađenim dokumentima smatra se da je rođen 15. februara 1874.[5]

Dučićev otac Andrija bio je trgovac. Poginuo je u Hercegovačkom ustanku 1875. godine, a sahranjen u Dubrovniku. Majka Jovanka je umrla 1900. godine.[6] Pored Jovana i Milene imala je dvoje dece iz prvog braka sa Šćepanom Glogovcem (Ristu i Soku). Osnovnu školu učio je u mestu rođenja. Kada se porodica preselila u Mostar, upisuje trgovačku školu. Učiteljsku školu pohađa u Sarajevu 1890—1891. godine i Somboru gde maturira 1893. Učiteljevao je kratko vreme po raznim mestima, između ostalog u Bijeljini, odakle su ga austrougarske vlasti proterale zbog patriotskih pesama Otadžbina („Ne trza te užas b’jede, nit’ te trza užas rana/Mirno spavaš, mila majko, teškim sankom uspavana“) i Oj Bosno.[7] Zbog njih Dučić biva stavljen pod istragu, a zatim, u maju 1894. godine, vlasti ga proteruju iz grada. Odmah nakon progonstva, Dučić je imao problema da ostvari novu učiteljsku službu, pa se zapošljava u manastirskoj školi u Žitomisliću.[8]

Dučićev prvobitni grob u manastiru Svetog Save u Libertivilu (levo) i njegov sadašnji grob u Hercegovačkoj Gračanici (desno)

Kao učitelj radi u Mostaru od 1895. do 1899. Član je društva Gusle. U društvu sa Šantićem stvorio je književni krug i pokrenuo časopis Zora. Poslednje godine boravka u Mostaru, zajedno sa prijateljem i piscem Svetozarom Ćorovićem, uhapšen je i otpušten sa posla. Iste godine odlazi na studije u Ženevu, na Filozofsko-sociološki fakultet. Proveo je skoro deset godina na strani, najviše u Ženevi i Parizu. Za to vreme održava veze sa prijateljima piscima iz Mostara, upoznaje Skerlića u Parizu, sarađuje sa mnogim listovima i časopisima (Letopis, Zora, Srpski književni glasnik). Na ženevskom univerzitetu je svršio prava i potom se vratio u Srbiju. Godine 1907. u Ministarstvu inostranih dela Srbije dobija službu pisara. Kada je 1908, kako je kasnije pisao u Politici, „izbačen iz Ministarstva u interesu štednje”, zaposlio se u tom listu. Uređivao je književnu hroniku, umešno pisao i likovne kritike, pratio dnevne tokove pozorišnog života, ali i pisao uvodnike poput ratnog proglasa ”Beograđani, otadžbina je u opasnosti!”, kada je 23. septembra 1908. pozvao na veliki zvor protiv austrougarske anekcije Bosne i Hercegovine.[9] Od 1910. je u diplomatskoj službi. Te godine postavljen je za atašea u poslanstvu u Carigradu, a iste godine prelazi na isti položaj u Sofiji. Od 1912. do 1927. službuje kao sekretar, ataše, a potom kao otpravnik poslova u poslanstvima u Rimu, Atini, Madridu i Kairu (1926—1927), kao i delegat u Ženevi u Društvu naroda. Potom je privremeno penzionisan. Dve godine kasnije vraćen je na mesto otpravnika poslova poslanstva u Kairu.[10]

Prvu zbirku pesama objavio je u Mostaru 1901. u izdanju mostarske Zore, zatim drugu u Beogradu 1908. u izdanju Srpske književne zadruge, kao i dve knjige u sopstvenom izdanju, stihovi i pesme u prozi – Plave legende i Pesme. Pisao je dosta i u prozi: nekoliko literarnih eseja i studija o piscima, Blago cara Radovana i pesnička pisma iz Švajcarske, Grčke, Španije itd.

Biran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije, a za redovnog člana izabran je 1931. Sledeće godine postavljen je za poslanika u Budimpešti. Od 1933. do 1941. prvo je poslanik u Rimu, potom u Bukureštu, gde je 1939.[11][12] godine postavljen za prvog jugoslovenskog diplomatu u rangu ambasadora, a do raspada Jugoslavije poslanik je u Madridu.

U doba invazije i kasnije okupacije Jugoslavije 1941. godine Jovan Dučić je bio opunomoćeni poslanik kraljevine Jugoslavije u Madridu. Pošto je Španija priznala NDH, time prekinuvši diplomatske odnose s Jugoslavijom, u junu 1941. Dučić se povukao u neutralnu Portugaliju, u Lisabon odakle je, u avgustu iste godine otišao u SAD u grad Geri, Indijana, gde je živeo njegov rođak Mihajlo. Od tada do svoje smrti dve godine kasnije, vodio je organizaciju u Ilinois, koja je predstavljala srpsku dijasporu u Americi. Za to vreme pisao je pesme, političke brošure i novinske članke pogođen razvojem situacije u Jugoslaviji i stradanjem srpskog naroda, osuđivao je genocid nad Srbima koji je vršila hrvatska ustaška vlada. U članku Velika Srbija i Srbija Velika Dučić objašnjava da niko od Srbija nije želeo Veliku Srbiju koja bi tlačila druge narode, već Srbiju veliku, značajnu i uspešnu državu, bez Hrvata u svakom jarmu ili srcu. Smatrao je da bi u slučaju ostvarenja drugačijeg scenarija srpski narod čekale nove kapitulacije, problemi i upropašćenje svih iluzija potrebnih narodu koji uvek mora da veruje.[13]

Svečano ambasadorsko odelo Jovana Dučića, Muzej Hercegovine u Trebinju

Umro je 7. aprila 1943. u Geriju.[13] Njegovi posmrtni ostaci preneseni su iste godine u portu srpskog pravoslavnog manastira Svetog Save u Libertivilu, SAD. Njegova želja je bila da ga sahrane u njegovom rodnom Trebinju. Ova poslednja želja Jovana Dučića ispunjena je 22. oktobra 2000. kada je ponovo sahranjen u Hercegovačkoj Gračanici.

O Dučićevoj poeziji[uredi | uredi izvor]

Kao i Šantić, Dučić je u početku svoga pesničkog stvaranja bio pod uticajem Vojislava Ilića; ali kad je otišao na stranu, on se toga uticaja sasvim oslobodio i izgradio svoju individualnu liriku prema uzorima francuskih parnasovaca, dekadenata i naročito simbolista. U doba opšteg kulta prema modi sa Zapada, njegova je poezija odista značila novinu i osveženje, i u motivima i u izražaju.

Mesto snova, patnji, čežnji i draži na svom tlu, u idealima svoje rase, on čudnom i sjajnom gipkošću uzima tuđi, zapadni i latinski ideal lepote i života, zapadni estetizam, otmen i virtuozan ali hladan, lišen dubokih zanosa i uzvišene etike. On otkriva sasvim nove motive u našoj poeziji, dotle neslućene, retka osećanja, bizarna, prefinjena. Čak i lična raspoloženja, svoju erotiku na primer, on neće reći jednostavno niti će dozvoliti da izgleda obična. On ima dvostruki strah: od vulgarnosti misli i osećanja i vulgarnosti izraza. Snaga i lepota njegove poezije je u izražaju. On je pesnika shvatio kao „kabinetskog radnika i učenog zanatliju na teškom poslu rime i ritma“.

Naći najsavršeniji izražaj, to je vrhovno načelo njegove poezije. U obradi, on je odista nadmašio sve što je do njega stvarano u našoj lirici, toliko je on jak u izrazu, otmen, diskretan, duhovit i ljubak. Njegova poezija blešti slikovitošću i melodičnim ritmom. Ona je toliko neodoljiva svojim oblikom i toliko je suvereno vladala, da su se najmlađi pesnici počeli buniti protiv nje, osećajući i sami njen čar i njen pritisak ujedno.

Osnovni ton cele poezije Jovana Dučića ima nečega maglovitog, mutnog, dalekog. Ljubav koju on peva ista ona koju je Lamartini pevao, koja se zbiva neznano gde, neznano kad, negde daleko, u plavoj zemlji snova. Ima u njima nečega fluidnog, talasavog, one karakteristične neodređenosti najnovije moderne poezije, nešto što podseća na Berlenove Romanse bez reči. Vidite samo koje su njegove omiljene reči, one koje se svaki čas ponavljaju: mutan, mračan, bled, siv, sumoran, pust, mrtav, šum, tama, osama. U muzici i asocijaciji ovih reči nalazi se veći deo Dučićevih pesama.

Zadužbinarstvo[uredi | uredi izvor]

Dučić je imao viziju da od Trebinja učini grad-muzej na otvorenom. Tokom 1934. i 1935. Dučić je poslao nekoliko sanduka sa artefaktima i umetninama za gradski muzej u Trebinju. Najveći deo zbirke čine sarkofazi i skulpture.[14] Dao je nacrt za spomenik "Herojima za slobodu" 1938.[15] Biblioteci grada Trebinja poklonio je 5000 knjiga, od kojih mnoge imaju posvete značajnih srpskih književnika koje je Dučić poznavao.[14]

Celog života je sakupljao umetničke slike. U svom testamentu sve slike i nameštaj je zaveštao Muzeju grada Trebinje.[14] Nakon njegove smrti organizovana je aukcija na kojoj je glavnica zbirke rasprodana na aukcijama sa ciljem da se sakupe sredstva za izgradnju grobne crkve u Trebinju i prenošenje posmrtnih ostataka. Od čitave kolekcije tek dve slike iz 16. i 17. veka se danas nalaze u trebinjskom muzeju.[14]

Privatni život[uredi | uredi izvor]

Spomenik Jovanu Dučiću u rodnom Trebinju
Ivan Meštrović - Jovan Dučić, deo kolekcije Narodnog muzeja Srbije

U jesen 1893. godine, na balu u tek sagrađenom hotelu Drina u Bijeljini, mladi i ambiciozni učitelj Dučić susreće tek svršenu učenicu Trgovačke škole Magdalenu Nikolić. S njom se tajno verio 5. novembra 1893. godine, a njihova prepiska će se nastaviti i nakon Dučićevog odlaska iz Bijeljine i prelaska u Mostar na učiteljovanje od 1895. do 1899. godine.

Jedan deo te korespondencije je sačuvan, kao i pismo koje je Dučićev prijatelj i pesnik Aleksa Šantić uputio Magdaleni 6. aprila 1901. godine moleći je da pomogne u prikupljanju pretplate za svoje Pesme. Ljiljana Lukić, profesorka u penziji, čuva u ličnom vlasništvu prepisku između Dučića i Magdalene.

Profesorka Ljiljana Lukić navodi da je Dučić kratko stanovao u kući Magdalene Nikolić koja je živela sa sestrom. Posle raskida sa Dučićem, Magdalena se zarekla da nikada više neće izaći iz kuće. „Kao kakva romaneskna heroina, živela je od uspomena i jedine srećne trenutke nalazila je u čitanju pisama i pesama čoveka koga je volela“, zaključuje profesorka Lukić. Dučićeva tajna verenica u amanet je ostavila da joj nakon smrti na spomenik uklešu sledeće reči, koje se i dan danas čitaju na bijeljinskom groblju: „Maga Nikolić-Živanović, 1874-1957, sama pesnik i pesnika Jove Dučića prvo nadahnuće“.

Dvadeset godina pre Magdalenine smrti, Dučiću je, dok je bio opunomoćeni ministar Kraljevine Jugoslavije, stigla molba koja svedoči o dubokom tragu koji je Dučić ostavio u Bijeljini. Pevačko društvo Srbadija tražila je od ministra pomoć za izgradnju doma za potrebe društva. „Na prvom mestu, u ovome idealnom poslu, društvo je slobodno da Vam saopšti da bi želelo i da bi bilo srećno, ako vidi da vaš dom ’Srbadije’ bude sazidan i nazvan Zadužbina pesnika Jovana Dučića-Srbadija“, stoji između ostalog u pismu poslatom 1937. upućenog ministru Dučiću. Na margini pisma stoji Dučićev rukopis: „Poslao 6. decembra 1937. godine prilog od 1000 din. Molio da neizostavno nazovu svoj dom imenom velikog pesnika Filipa Višnjića, njihovog najbližeg zemljaka“.

Ambasada Srbije u Mađarskoj nalazi se u kući koju je Jovan Dučić dobio na poklon od jedne Mađarice, a potom je poklonio državi.[16]

Iz ljubavne veze sa glumicom Jovankom Jovanović imao je vanbračnog sina Jovicu koji se kao mlad ubio.[17]

U Ženevi je proveo sedam godina života i tu mu je podignuta spomen ploča 2018. godine.[18]

Za rodno Trebinje je pisao da je „posle Beograda možda najistaknutiji grad koji imamo”.[14]

Nasleđe[uredi | uredi izvor]

Dučić na poštanskoj marki Srbije (2021)

Nagrada Jovan Dučić je ustanovljena kao nagrada za pesništvo. Dodeljuje se svake godine tokom manifestacije Dučićeve večeri u Trebinju.[19]

Srpska akademija nauka i umetnosti je 2021. godinu posvetila Jovanu Dučiću.[20] U okviru toga je u Galeriji SANU održana dvomesečna izložba posvećena Jovanu Dučiću,[21][22] dok je 9. i 10. decembra 2021. održan završni skup.[23]

Po Dučiću su nazvane:

Nagrade[uredi | uredi izvor]

Odlikovanja Jovana Dučića u Muzeju Hercegovine u Trebinju

Dela[uredi | uredi izvor]

Spomenik Jovanu Dučiću ispred Pedagoškog fakulteta u Somboru
  • Pjesme, knjiga prva, izdanje uredništva Zore u Mostaru, 1901.
  • Pesme, Srpska književna zadruga, Kolo XVII, knj. 113. Beograd, 1908.
  • Pesme u prozi, Plave legende, pisano u Ženevi 1905. Beograd, 1908.
  • Pesme (štampa „Davidović“), Beograd, 1908.
  • Pesme, izdanje S. B. Cvijanovića, Beograd, 1911.
  • Sabrana dela, Knj. I-V. Biblioteka savremenih jugoslovenskih pisaca, Beograd, Izdavačko preduzeće „Narodna prosveta“ (1929—1930).
    • Knj. I Pesme sunca (1929)
    • Knj. II Pesme ljubavi i smrti (1929)
    • Knj. III Carski soneti (1930)
    • Knj. IV Plave legende (1930)
    • Knj. V Gradovi i himere (1930)
    • Knj. VI Blago cara Radovana: knjiga o sudbini, Beograd, izdanje piščevo, 1932. (tj. okt. 1931[26])
  • Gradovi i himere, (Putnička pisma), Srpska književna zadruga, Kolo XLII, Knj. 294. Beograd, 1940.
  • Federalizam ili centralizam: Istina o “spornom pitanju“ u bivšoj Jugoslaviji, Centralni odbor Srpske narodne odbrane u Americi, Čikago, 1942.
  • Jugoslovenska ideologija: istina o “jugoslavizmu“, Centralni odbor Srpske narodne odbrane u Americi, Čikago, 1942.
  • Lirika, izdanje piščevo, Pitsburg, 1943.
  • Sabrana dela, Knj. X Jedan Srbin diplomat na dvoru Petra Velikog i Katarine I – Grof Sava Vladislavić – Raguzinski, Pitsburg, 1943.
  • Sabrana dela, Knj. VII-IX (Odabrane strane). Rukopise odabrali J. Đonović i P. Bubreško. Izdanje Srpske narodne odbrane u Americi, Čikago, 1951.
  • Sabrana dela, (uredili Meša Selimović i Živorad Stojković), Svjetlost, Sarajevo, 1969.
  • Sabrana dela, (uredili Meša Selimović i Živorad Stojković. Pregledao i dopunio Živorad Stojković), BIGZ, Svjetlost, Prosveta, Beograd-Sarajevo, 1989.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Dučić sa članovima porodice (stoji u sredini)
    Dučić sa članovima porodice (stoji u sredini)
  • Tekst Dučićeve pesme Ave Srbija
    Tekst Dučićeve pesme Ave Srbija
  • Aleksandar Deroko - Skica za spomen-grobnicu Jovana Dučića, 1960.
    Aleksandar Deroko - Skica za spomen-grobnicu Jovana Dučića, 1960.
  • Izložba posvećena Dučiću u Galeriji SANU - Traganje za novim, 2021.
    Izložba posvećena Dučiću u Galeriji SANU - Traganje za novim, 2021.
  • Izložba posvećena Dučiću u Galeriji SANU - Traganje za novim, 2021.
    Izložba posvećena Dučiću u Galeriji SANU - Traganje za novim, 2021.
  • Diplomatski rad Jovana Dučića
    Diplomatski rad Jovana Dučića
  • Pismo Isidore Sekulić Jovanu Dučiću, 1931.
    Pismo Isidore Sekulić Jovanu Dučiću, 1931.
  • Skice Jovana Dučića za spomenik mučenicima i borcima za slobodu, 1938.
    Skice Jovana Dučića za spomenik mučenicima i borcima za slobodu, 1938.
  • Verzije testamenta Jovana Dučića
    Verzije testamenta Jovana Dučića
  • Kanadski i Američki Srbobran o Dučiću
    Kanadski i Američki Srbobran o Dučiću

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 172—173. 
  2. ^ „Dučić prvi ambasador u istoriji jugoslovenske diplomatije”. Politika Online. Pristupljeno 2021-10-26. 
  3. ^ „Život i rad Jovana Dučića”. srednjeskole.edukacija.rs. 20. 04. 2016. Pristupljeno 20. 04. 2016. 
  4. ^ Izbijanje dalekosežne aneksione krize: Talas vatrenih protesta u Beogradu protiv austrougarskog prisajedinjenja Bosne i Hercegovine 1908. godine (jezik: srpski)
  5. ^ Pronađen dokumenat koji razrešava misteriju Dučićevog rođenja
  6. ^ Jovanka Dučić - čitulja, Bosanska vila, avgust 1900. godine
  7. ^ „Magdalena, prvo Dučićevo nadahnuće”. Večernje novosti. 8. 4. 2013. Pristupljeno 20. 4. 2016. 
  8. ^ „Jovan Dučić”. Hercegovačka Gračanica. Arhivirano iz originala 24. 1. 2018. g. Pristupljeno 23. 1. 2018. 
  9. ^ Bogunović, Slobodan-Giša; Bogunović, Slobodan-Giša (2019). Ljudi Politike : leksikon saradnika (1904-1941). Beograd. str. 149. ISBN 978-86-7607-148-7. OCLC 1159703986. 
  10. ^ Todorović, Miloš (2021). Srbija i Egipat: Srpsko-egipatski međukulturni odnosi. Beograd: Alia Mundi. str. 17; 49-54. ISBN 978-86-81396-12-4. Pristupljeno 27. 1. 2023. 
  11. ^ Politika, Beograd 14. februar 1939. godine
  12. ^ G. Jovan Dučić prvi ambasador Jugoslavije. Vreme, 2. feb. 1939, str. 1 i 3 digitalna.nb.rs
  13. ^ a b Dimitrijević, Vladimir (2014). Prećutana kulturna istorija Srba. Beograd: Catena Mundi. str. 22. 
  14. ^ a b v g d đ Domazet, Sanja (26. 6. 2021). „Nepoznati kolekcionar Jovan Dučić”. Politika: Kultura, umetnost, nauka. str. 1, 2. 
  15. ^ "Politika", 6. avg. 1938
  16. ^ Sve Dučićeve ljubavi (Politika, 25. april 2016)
  17. ^ Jovan i Jovanka (Večernje novosti, 28. oktobar 2008)
  18. '^ U Ženevi otkrivena spomen ploča Jovanu Dučiću (Politika, 6. novembar 2018)
  19. ^ „Jovan Dučić udario pečat srpskoj poeziji”. Glas Srpske. 20. 04. 2016. Arhivirano iz originala 19. 09. 2016. g. Pristupljeno 20. 04. 2016. 
  20. ^ GODINA AKADEMIKA JOVANA DUČIĆA (SANU, pristupljeno 14. oktobra 2021)
  21. ^ IZLOŽBA JOVAN DUČIĆ: TRAGANjE ZA NOVIM U GALERIJI SANU (SANU, pristupljeno 14. oktobra 2021)
  22. ^ Život i rad Jovana Dučića (Politika, 7. septembar 2021)
  23. ^ Obeležavanje godine Jovana Dučića (SANU, pristupljeno 6. decembra 2021)
  24. ^ a b v g d đ e ž Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. str. 346. 
  25. ^ „Vrhunski helenist”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-06-28. 
  26. ^ Politika, 15. okt. 1931, str. 4 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. jul 2021), digitalna.nb.rs

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Diplomatske pozicije
Poslanik Kraljevine Jugoslavije u Španiji
1940 — 1941
Ambasador Kraljevine Jugoslavije u Rumuniji
1937 — 1940
Poslanik Kraljevine Jugoslavije u Italiji
1933 — 1937
Poslanik Kraljevine Jugoslavije u Mađarskoj
1932 — 1933
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јован_Дучић&oldid=27708044”