Josip Smodlaka

Josip Smodlaka
Lični podaci
Datum rođenja	(1869-11-09)9. novembar 1869.
Mesto rođenja	Imotski, Austrougarska monarhija
Datum smrti	31. maj 1956.(1956-05-31) (86 god.)
Mesto smrti	Split, FNR Jugoslavija
Profesija	pravnik
Politička karijera
Politička stranka	Stranka prava (do 1904), HDS (1905 — 1918)

Josip Smodlaka (Imotski, 9. novembar 1869 — Split, 31. maj 1956) je bio pravnik i hrvatski i jugoslovenski političar.

Biografija

Završio je i doktorirao pravo u Zagrebu i Gracu. Posle studija bio je sekretar opštine u Imotskom, pa advokat u Splitu.

Političko delovanje u Austrougarskoj

Od 1897. godine bio je član egzekutivnog odbora dalmatinske Stranke prava, a 1901. izabran je za poslanika u Dalmatinski sabor. Sa Antom Trumbićem i Franom Supilom organizovao je akciju pomoći narodnom pokretu u banskoj Hrvatskoj 1903/'04. godine.

Na zasedanju dalmatinskog sabora u jesen 1903., zajedno sa Trumbićem, proklamovao je „novi kurs“ hrvatske politike. Posle je nastojao da se akcioni program ujedinjavanja svih političkih snaga Dalmacije u borbi protiv bečkog režima realizuje što pre, zbog čega se početkom 1904. sukobio sa Trumbićem, raskinuo sa dalmatinskim pravaštvom i odrekao se poslaničkog mandata. Posle tog raskida, ostao je pobornik politike „novog kursa“, kritikovao konzervativizam, dogme i praksu hrvatske građanske politike.

Godine 1905. pokrenuo je list „Sloboda“ i osnovao Hrvatsku demokratsku stranku, koja je zastupala prava seljaka i istupala protiv kolonata, feudalnih crkvenih daća i lihve na selu. Posle „Riječke rezolucije“, Smodlaka se aktivirao i izvan Dalmacije, u okviru Hrvatsko-srpske koalicije. Na izborima 1910. godine, izabran je u Splitu za poslanika u bečko Carevinsko veće.

Potkraj 1918. godine, Smodlaka se u Narodnom veću u Zagrebu zalagao za što hitnije ujedinjenje Države SHS sa Kraljevinom Srbijom. To je naročito izrazio zahtevom koji je, u ime Zemaljske vlade za Dalmaciju, podneo zajedno sa Ivanom Krsteljom 14. novembra 1918. godine.

Političko delovanje u Jugoslaviji

Bio je član delegacije Narodnog veća koja je u Beogradu, s predstavnicima srpske vlade i Skupštine, pripremila i sprovela ujedinjenje od 1. decembra, a imao je i značajnog udela u pregovorima oko sastavljanja prve jugoslovenske vlade. U Privremenom narodnom predstavništvu bio je šef Kluba neopredeljenih poslanika. Kao član delegacije Kraljevine SHS učestvovao je na Konferenciji mira u Parizu. U Ustavotvornoj skupštini podneo je svoj predlog ustava. Predlagao je podelu države na dvanaest pokrajina s ograničenim nadležnostima i središnji parlament sa dva doma. U sukobu između centralizma i federalizma, Smodlaka se priklonio tzv. srednjoj liniji. Smatrajući da je kruti centralizam potrebno ublažiti, učestvovao je s grupom intelektualaca u pripremanju i organizaciji Kongresa javnih radnika u Zagrebu 1922. godine, kojemu je i predsedavao. U daljnjem političkom delovanju bio je blizak Davidovićevim demokratima, ali je nastupao kao vanstranačka ličnost. Bio je u diplomatskoj službi kao poslanik u Vatikanu, Berlinu i Madridu.

Godine 1936, Smodlaka je predlagao ostvarenje hrvatsko-srpskog sporazuma na bazi preuređenja države u četiri autonomne pokrajine. Tri godine kasnije predložio je da se Jugoslavija preuredi u saveznu državu sa četiri jedinice, srpskom, slovenačkom, hrvatskom i dinarskom. Ova poslednja bi obuhvatala Dalmaciju, Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru. Rešenje „hrvatskog pitanja“ video je u vraćanju državnopravne samostalnosti banskoj Hrvatskoj i uspostavljanju „neutralne“ Dinarske oblasti. Potkraj 1939. godine imenovan je za senatora.

Aprilski rat 1941. godine, zatekao je Smodlaku u Splitu. Nakon fašističke okupacije ubrzo se priključio Narodnooslobodilačkom pokretu i vršio funkciju predsednika ilegalnog Narodnooslobodilačkog odbora grada Splita. Kasnije je prešao na slobodnu teritoriju, gde je biran za člana AVNOJ-a i ZAVNOH-a.

U Nacionalnom komitetu oslobođenja Jugoslavije bio je poverenik za spoljne poslove, u jedinstvenoj vladi DFJ, formiranoj 7. marta 1945, ministar bez portfelja, zatim predstavnik Jugoslavije pri Savezničkoj komandi u Rimu. Kada je uvideo da će do dogovora sa Italijom oko razgraničenja teško da dođe, na sopstveni je zahtev bio penzionisan.

Pored političkih spisa objavljivao je radove iz područja geografije, istorije, etnologije, antropologije i filologije.

Umro je 31. maja 1956. godine u Splitu. Sahranjen je u Klisu uza sve državne počasti.

Dela

• Posjet apeninskim Hrvatima: putne uspomene i bilješke, Hrvatska knjižarnica, Zadar, 1906.
• Jugoslav territorial claims; lecture delivered by J. Smodlaka ... at a meeting of the Union des grandes associations françaises contre la propagande ennemie, on Tuesday, March 11th, 1919., Lang, Blanchong & co's printing, Paris, 1919.
• Les revendications territoriales yougoslaves; conférence de m. Smodlaka ... faite à la séance de l'Union des grandes associations françaises contre la propagande ennemie, du mardi 11 mars 1919., Lang, Blanchong & cie, Paris, 1919.
• Smodlaka, Josip (1920). Nacrt jugoslovenskog ustava (PDF). Zagreb: Hrvatski štamparski zavod. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 01. 2019. g. Pristupljeno 03. 01. 2019. 
• O razgraničenju Jugoslavije s Italijom, Izd. Nove Jugoslavije, Beograd, 1944.
• Imena mesta i meštana na tlu Jugoslavije, Novo doba, Split, 1946.

Posmrtno

• Partizanski Dnevnik, Nolit, Beograd, 1972.
• Zapisi dra Josipa Smodlake, (urednik Marko Kostrenčić), JAZU, Zagreb, 1972.
• Izabrani spisi, (odabrali i priredili Ivo Perić i Hodimir Sirotković), Književni krug, Split, 1989.

Zanimljivosti

Dr. Josip Smodlaka je autor pesme „Slobodarka“, na temelju koje je nastala pesma „Padaj silo i nepravdo“, a koja je od jula 1942. godine bila himna Hvarske partizanske čete „Matija Ivanić“.

Literatura

• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Petranović, Branko (1964). Političke i pravne prilike za vreme privremene vlade DFJ. Beograd: Institut društvenih nauka. 
• Enciklopedija Jugoslavije (knjiga sedma), „Jugoslavenski leksikografski zavod“, Zagreb, 1968. godina.

Spoljašnje veze

• Biografija na portalu Ratna hronika Splita 1941-1945