Julijanski kalendar

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Julije Cezar, koji je uveo kalendar i nazvan je po njemu

Julijanski kalendar ili stari kalendar je uveo Julije Cezar 46. p. n. e. godine i predstavlja reformu i zamenu za rimski kalendar. Ediktom je stupio na snagu 1. januara 45. p. n. e. godine i bio je predominantan kalendar u rimskom svetu, većem delu Evrope i evropskim kolonijalnim naseljima u Amerikama, sve dok nije zamenjen novim gregorijanskim kalendarom koji je proglasio papa Grgur XIII 1582. godine. Prethodno je zamenjen na Balkanu, Maloj Aziji, Bliskom istoku i severnoj Africi Istočnoromejskim (vizantijskim) kalendarom 988. godine za vreme vladavine Vasilija Drugog. Na prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine hrišćanska crkva je prihvatila julijanski kalendar za svoj zvaničan kalendar. Matematički obrazac (algoritam) kalendara predstavlja rešenje helenističkog astronoma Sosigena iz Aleksandrije, koji je pod uticajem grčke kraljice Egipta Kleopatre VII usvojio Julije Cezar, po kojem kalendar i nosi ime. Julijanski kalendar ima regularnu godinu koja sadrži 365 dana svrstanih u 12 meseci. Prestupni dan se pridodaje u februaru svake 4. godine. Julijanska godina prosečno je duga 365,25 dana.

Julijanski kalendar se još uvek koristi u delovima istočne pravoslavne crkve i u delovima orijentalnog pravoslavlja, kao i kod Berbera.[1]

Računanje vremena[uredi | uredi izvor]

Dužina trajanja godine u julijanskom kalendaru iznosi prosečno 365,25 dana što se postiže ubacivanjem jednog dodatnog dana svake četvrte godine i na taj način se približava vremenskom periodu za koji Zemlja obiđe oko Sunca, odnosno orbitalnom periodu Zemlje koji iznosi tačno 365,2564 dana. Julijanska godina nešto je duža od tropske, a ova razlika akumulira se na jedan dan svakih 128 godina.

Po julijanskom kalendaru, svaka godina čiji je broj deljiv sa četiri je prestupna i sadrži 366 dana, dok ostale sadrže 365 dana. Nakon uvođenja julijanskog kalendara 45. p. n. e. najpre je, greškom, svaka treća godina bila prestupna. Prestupne su bile sledeće godine: 45. p. n. e., 42. p. n. e., 39. p. n. e., 36. p. n. e., 33. p. n. e., 30. p. n. e., 27. p. n. e., 24. p. n. e., 21. p. n. e., 18. p. n. e., 15. p. n. e., 12. p. n. e., 9. p. n. e., 8, 12. i nadalje svaka četvrta.

Pošto je greška kasnije uočena, imperator Avgust je naredio da se izbace sve prestupne godine između 9. p. n. e. i 8. n. e. čime je zaslužio da jedan mesec (avgust) ponese njegovo ime.

Treba imati u vidu da se u ovo vreme godine nisu brojale od rođenja Isusa Hrista, već od osnivanja Rima 753. p. n. e. te je srećna slučajnost što su za prestupne godine uzete baš one deljive sa četiri brojano od Hristovog rođenja.

Julije Cezar prvobitno je odredio da svi neparni meseci imaju po 31 dan, a parni po 30, osim februara koji je u prostoj godini imao 29 dana, a 30 u prestupnoj. Meseci su se zvali: Januarius, Februarius, Martius, Aprilis, Maius, Junius, Quintilis, Sextilis, September, October, November i December. Godine 44. p. n. e. mesec Quintilis preimenovan je u Julius (današnji jul) u slavu Julija Cezara. Godine 8. p. n. e. odlučeno je da se jedan mesec nazove imenom imperatora Avgusta, i pošto je on najviše ratnih pobeda odneo u mesecu Sextilis-u, ovaj mesec nazvan je po njemu avgust. Ali, pošto je taj mesec imao 30 dana, a Cezarov mesec jul 31 dan, Avgustu se nije sviđalo da njegov mesec ima manje dana od cezarovog, pa je uzeo jedan dan iz februara, koji je ionako imao manje dana od ostalih meseci, i prebacio ga u avgust. Pošto su sada postojala tri uzastopna meseca od po 31 dana, Avgust je od septembra uzeo jedan dan i prebacio ga u oktobar, a iz novembra u decembar. Tada su uspostavljene današnje dužine trajanja meseci.

Julijanski kalendar nije bio savršen i njegova razlika u odnosu na tropsku godinu se povećava za jedan dan svakih 128 godina. To je kasnije uviđeno, pa je na saboru u Nikeji 325. godine odlučeno da se iz kalendara izbace 3 dana koja predstavljaju akumuliranu razliku. Pošto je julijanski kalendar i dalje ostao nepromenjen, razlika se do 16. veka akumulirala na 10 dana. Kada su ovo uočili, astronomi su odlučili da izrade novi kalendar koji će biti usaglašen sa tropskom godinom. To je postignuto uvođenjem gregorijanskog kalendara.

Prelazak na gregorijanski i Milankovićev kalendar[uredi | uredi izvor]

Dok je Rimokatolička crkva odmah prešla na korišćenje gregorijanskog kalendara, protestantske crkve su jedno vreme odbijale da usvoje „papski“ kalendar. Postepeno su, pre svega radi lakše trgovine, prelazile na gregorijanski kalendar, ali ne u isto vreme. Tako su Migel de Servantes i Vilijam Šekspir umrli 23. aprila 1616. godine, ali Servantes po gregorijanskom, a Šekspir po julijanskom kalendaru.

Tokom 20. veka, praktično sve pravoslavne zemlje, prešle su na upotrebu gregorijanskog kalendara (u svetovne svrhe). Njihove pravoslavne crkve nisu želele da koriste „katolički“ kalendar, već su tražile usvajanje novog kalendara koji bi bio precizniji od gregorijanskog. Tako je na Svepravoslavnom kongresu, 30. maja 1923. godine usvojen Milankovićev kalendar. Međutim, kako su sve pravoslavne crkve autokefalne, neke su crkve zadržale upotrebu julijanskog kalendara (između ostalih i SPC, iako je za novi kalendar usvojen njen predlog).

Srpska pravoslavna crkva, koja je bila predlagač novog kalendara koji usvojen na kongresu 1923. godine, i dalje koristi julijanski kalendar. Posle kongresa, SPC je Milankovićev kalendar načelno prihvatila za upotrebu, ali je njegovu primenu bila odložila. Odluku o primeni ovog kalendara SPC nije kasnije donela i u upotrebi je i dalje julijanski kalendar.[2]

Pravoslavne crkve koje su prešle na Milankovićev kalendar:

Pravoslavne crkve koje i dalje koriste julijanski kalendar:

Neke pravoslavne crkve koriste oba kalendara:

Julijanski kalendar koriste i nekanonske crkve: sve starokalendarske crkve, Ukrajinska autokefalna crkva itd.

U Kraljevstvu SHS, „novi“ gregorijanski kalendar zvanično je prihvaćen Zakonom o izjednačavanju starog i novog kalendara od 10. januara 1919. godine,[3] objavljenom u prvom broju „Službenih novina Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca“.[4] Ovim zakonom određeno je da u celoj državi na dan 15. januara 1919. godine po „starom“ prestaje da važi stari kalendar i da se danom 28. januara 1919. godine[5], uvodi računanje vremena po „novom“ kalendaru. Država je usvojila gregorijanski kalendar u vreme kada nije postojao Sabor SPC, pa je tako SPC ostala na starom kalendaru.[6]

Za vreme i posle Prvog svetskog rata, osim Kraljevstva SHS, julijanski kalendar u vancrkvenoj primeni napustile su i Bugarska, Grčka, Rumunija i Rusija.[6]

Vaskrs[uredi | uredi izvor]

Bez obzira na to da li su prešle na gregorijanski ili Milankovićev kalendar, pravoslavne crkve i dalje koriste nekorigovane tablice epakta za račun datuma Vaskrsa. Tako se u slučaju Grčke pravoslavne crkve proslava Božića poklapa sa gregorijanskom (katoličkom i protestantskom) proslavom, dok se datum proslave Vaskrsa poklapa sa ostalim pravoslavnim crkvama.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Berbers mark New Year in Algeria, welcoming 2968”. Daily Sabah. 12. 1. 2018. Pristupljeno 25. 6. 2019. „The Berber calendar is an agrarian system, based around the seasons and agricultural work, that was inspired by the Julian calendar.” 
  2. ^ Mirjana Petrović, Zašto nije primenjen kalendar Milutina Milankovića, Flogiston br. 12, Beograd, 2002
  3. ^ Državni i verski praznici u vojsci Kneževine i Kraljevine Srbije, Kapetan Miljan Milkić, Institut za strategijska istraživanja, Beograd, Vojnoistorijski-glasnik br. 1-2 (2007), fusnota str. 7, UDK 394.26:355.1(497.11)“1839/1918”; Službene novine broj 1 od 12. januara 1919. godine, (093.2)
  4. ^ Službeni glasnik: O nama - 1919, Pristupljeno 14. 11. 2012.
  5. ^ Kalendar: razlike u datumima između julijanskog i gregorijanskog kalendara, oktobar 2002 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. decembar 2012), Pristupljeno 14. 11. 2012.
  6. ^ a b Srbi i Jugoslavija – država, društvo, politika, Institut za noviju istoriju Srbije: Vaseljenska Patrijaršija, SPC i crkvene reforme između dva svetska rata, Dr Radmila RADIĆ, Beograd (2007), str. 71. ISBN 978-86-7005-055-6.., Pristupljeno 14. 11. 2012.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Julijanski kalendar na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јулијански_календар&oldid=27549225”