Ljubavni roman

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Književnost
Glavni oblici
Žanrovi
Mediji
Tehnike
Istorija i spiskovi
Rasprava

Ljubavni roman, nekada pogrdno nazivan i ljubić, je vrsta romana, odnosno žanrovske fikcije čija glavna tema su osećanja glavnih junaka. To je najčešće lako štivo, često prepuno dijaloga, kako bi čitalac mogao lakše da se uživi u priču. Mnogi kritičari zameraju vrlo lak rani uvid u rasplet događaja. U svojoj priči često ima i velik broj humorističnih događaja koji se odlično utjelovljuju u priču. Osim osećanja, kao glavnog motiva priče, ljubavni roman može sadržati i druge motive, kakvi se nalaze u kriminalističkim, naučno fantastičnim i drugim vrstama romana. Ljubavni roman ne gubi na popularnosti, a posebno je omiljen među ženskom publikom. Velik broj ljubavnih romana tokom godina su postali književni klasici.[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Naziv za roman kao književnu vrstu u srpskom, slično mnogim drugim jezicima, potiče upravo od reči „romansa”, što je u srednjem veku, kada je službeni jezik bio latinski bio naziv za dela pisana svetovnim jezikom. Time je ovakva literatura obeležena kao lako štivo, namenjeno čitaocima sa „niskim” ukusom, sklonim fikciji, odnosno zamišljanju nekog ljubavnog zapleta, strašnih pustolovina, sa srećnim krajem. Od perioda kasnog helenizma (1-3. vek) pa do danas upravo na taj način oblikuju su obimne prozne romanse. Nasuprot tome, engleski i španski naziv je „novela”, što asocira na aktuelnost priče, ističući pretenziju prema životnoj verodostojnosti, kako su oblikovane znatno sažetije novele od 13. veka na dalje. Zahtev za izmišljanjem na jednoj i zahtev za autentičnošću na drugoj strani vekovima postoje uporedo, da bi se sastavili tek u 18. veku, što se smatra period nastanka romana u današnjem smislu reči.

Izmišljajna proza, odnosno žanrovska fikcija ima korene upravo u ljubavnim romanima kasnohelenističkog perioda, pa se može reći da je upravo ljubavni roman preteča svih kasnijih žanrova. Bili su pisani na starogrčkom jeziku, a motive i inspiraciju nalazili su u mitovima, legendama, ljubavnom i idiličnom pesništvu Dalekog istoka, ljubavni roman cvetao je u 2. i 3. veku i bio izuzetno popularan, iako o njemu u tadašnjoj književnoj kritici gotovo da i nema pomena.[2] Najpoznatiji pisci ovih romana bili su Hariton, Ahilej Tacije, Ksenofont iz Efesa, Longo i Heliodor iz Emese. Kao žanr niske vrednosti, sa pretežno ženskom čitalačkom publikom, nije ulazio u sastav klasične retorike, ali je povratno uticao na tadašnju i kasniju književnost Istoka. Najpoznatiji primer u kome se ogleda taj uticaj je čuvena zbirka pripovedaka Hiljadu i jedna noć. U središtu radnje ovih romana bili su izmišljeni ljubavnici koji, suočavajući se sa ratovima, brodolomima, razbojnicima, gusarima, čudovištima i drugim preprekama, putuju kroz daleke i egzotične ali postojeće krajeve, nastanjene istorijski poznatim ličnostima, na koji način je verodostojnost pretvorena u kulise za izmišljenu radnju.

Gotovo u isto vreme u Starom Rimu razvija se svakodnevno-avanturistički roman, pisan na latinskom jeziku (Petronijev Satirikon, Apulejeve Metamorfoze). Radnja ovih romana smještena je u aktuelnu rimsku svakidašnjicu, a pripovedač je sam junak priče. U ovim delima se uzvišeni ljubavni odnos parodira kroz niske, prizemne, često homoseksualne strasti i neobične erotske sklonosti, junakove dnevne pustolovine dobijaju mističnu i grotesknu crtu, a potreba za izmišljanjem zadovoljava se umetnutim pričama.

Fikcionalna dimenzija postaje dominantna u viteškom romanu, dok helenistički ljubavni roman sve do 16. veka na Zapadu biva zaboravljen i ostvaruje samo posredan uticaj preko vizantijskih romana iz 12. veka, spajajući se s čarobnjačkim i magijskim elementima preuzetim iz Legendi o kralju Arturu i Legendi o Svetome gralu.

U 19. veku književne institucije odvojile „visoku” od „niske” produkcije, pa tada nastaju veliki realistički romani koji slikaju stvarnost. Mnoga dela nastala u tom periodu postala su klasici, a među njima i veliki ljubavni romani, kakvi su Ana Karenjina, [[[Dama s kamelijama (roman)|Dama s kamelijama]] ili Gospođa Bovari.[3] Međutim, ljubavni roman kao žanr potpada pod definiciju „trivijalne književnosti” i njemu se u intelektualnom svetu ne pridaje gotovo nikakav značaj sve do druge polovine 20. veka. Tada se pojavljuju autorke koje ovaj žanr počinju da analiziraju, najpre iz feminističkog, a zatim i iz umetničkog ugla. Kao i tada i danas se analizom ljubavnog romana kao književnog dela uglavnom bave žene.[4]

Ljubavni roman u kritici i teoriji književnosti[uredi | uredi izvor]

Kolekcija istorijskih ljubavnih romana izdavačke kuće Arlekin

O ljubavnom romanu se na našim prostorima[a] pisalo izuzetno malo. Čak i oni autori koji su analizirali laku književnost i pokušavali da ponude okvir preko koga je moguće pristupiti joj kao nečemu vrednom rasprave, uglavnom su se fokusirali na detektivski roman, a o ljubavnom nisu pisali nikako, ili su o njemu imali isključivo negativan stav.[5] Slede primeri malobrojnih osvrta na ljubavni roman:

  • Nada Vučković u svojoj studiji o trivijalnoj književnosti koristi ljubavne romane kao primer kako ovakva književnost odvlači pažnju čitalaca sa stvarnih društvenih problema, nudeći zauzvrat „jake draži” koje, u slučaju ljubavnog romana, treba da pokažu kako su problemi jednostavni, a ljubavna sreća dokučiva i do nje relativno lako dolazi,[6] što je uravo suprotno onome što bi bila osnovna odlika ljubavnog romana.
  • Za Zdenka Škreba su, u njegovoj studiji, "sentimentalni ljubavni roman" i "sentimentalna ljubavna pripovetka", kako ih naziva, kič[7] i on svoju minimalnu raspravu, umetnutu u generalne teme o trivijalnoj književnosti, završava kategoričkim zaključkom da između umetnosti i kiča u teoriji književnosti ne bi smelo biti veze.[8] U kasnijim vraćanjima na srodnu problematiku unutar istog teksta, Škreb napominje da bi se junaštvo i erotika mogli smatrati osnovom trivijalnih žanrova[9] i da bi se ljubavni roman mogao smatrati žanrom u kome junaci žive isključivo za ljubav i isključivo od ljubavi,[10] ali ne priznaje tim dvema idejama ma koji drugi status osim onoga koji dokazuje trivijalnost toga žanra.
  • Nasuprot ovakvim stavovima, Jasmina Lukić, u svojoj kritici proze Dubravke Ugrešić, ljubavni roman smatra arhetipskim žanrom. Njena studija je jedna od retkih na našim prostorima koja uzima u obzir specifičnost ljubavnog romana kao žanra i shvata ga dovoljno ozbiljno da ga nazove arhetipskim žanrom koji predstavlja „paraliterarni” pandan visokoj književnosti postmodernizma. Ipak, njen je stav da ljubavni roman ne pruža ništa o čemu se može ozbiljno raspravljati.[11] Prema njenom mišljenju, mnoge čitateljke čitaju ovu vrstu literature upravo zato što im ona omogućava bar kratkotrajno bekstvo od sivila svakodnevice, ne dovodeći u pitanje realističnost predstava koje im nude. Ponuđeni sadržaji prihvataju se doslovno sa poverenjem, tako da mnoge čitateljke mogu da se poistovete sa osnovnom situacijom u kojoj se nalazi junakinja njihovog omiljenog ljubavnog romana.[12]
  • Prekretnicu u analizi i kritici ljubavnih romana predstavlja izuzetno važna studija Dženis Redvej (engl. Janice Radway) Reading the Romance - Women, Patriarchy and Popular Literature (Čitanje ljubavnih romana - žene, patrijarhat i popularna književnost) iz 1984. godine, u kojoj je autorka zagovara tezu da ljubavne romane treba posmatrati iz perspektive njihovih čitateljki, a ne iz perspektive akademske književne kritike. Ona smatra da ta perspektiva nije ni naivna ni neosvešćena.[11]

Feminističke kritike ljubavnih romana[uredi | uredi izvor]

Kritičke studije posvećene ljubavnim romanima se u anglosaksonskom svetu pojavljivati osamdesetih godina 20. veka, u isto vreme kada akademska kritika na našim prostorima počinje da se bavi trivijalnom književnošću. Za razliku od naših uglavnom teoretskih i generalizovanih pristupa, anglosaksonske teoretičarke (a i danas su to uglavnom žene) žanra koji se na engleskom naziva romance od početka su težile da pronađu najbolji metodološki pristup. Međutim, i njihovi početni napori bili su obeleženi oštrim kritičkim stavom prema samim tekstovima i skloni patronizirajućem tonu prema njihovim čitateljkama, ali su ipak započele temeljni preobražaj opšteg shvatanja ovog žanra. Tanja Modleski (engl. Tania Modleski), u svom čuvenom članku iz 1980. o ljubavnim romanima koje objavljuje izdavačka kuća Harlekin (engl. Harlequin), insistira na tome da čitateljke ovakve literature imaju izuzetno aktivan odnos prema onome što se u njoj nalazi, i postavila je tezu da se ljubavni roman bavi stvarnim ženskim problemima, dok Dženis Redvej smatra da se ljubavni roman ne može proučavati iz perspektive tradicionalne nauke o književnosti, već da ga treba razumeti iz pozicije žena koje ga zaista čitaju, i čiji se stavovi trebaju uzeti u obzir. Međutim, i jedna i druga završavaju zaključkom da ljubavni romani funkcionišu na dva načina istovremeno, i da je krajnji rezultat njihovog efekta zapravo kontraproduktivan:

  • Prema Tanji Modleski, ljubavni romani omogućavaju ženama da se suoče sa svojim strahovima vezanim za mušku brutalnost, i da pod maskom sanjarija o nasilnom, dominatnom muškarcu koji će ih uzeti silom zapravo sanjaju o osveti i moći.
  • Prema Dženis Redvej, ovakva literatura je sredstvo suočavanja sa emotivnom hladnoćom koju patrijarhat nameće muškarcima, i kao prostor u kome je moguće formulisati čežnju za majčinskom ljubavlju i brigom pod maskom fantazije o brižnom muškarcu koji je u stanju da zadovolji ženske emotivne potrebe.

Ova dva stava se dopunjuju, jer oba ozbiljno uzimaju problem kojim se ljubavni romani bave i skreću pažnju na to da ova literatura suštinski odražava izvornu žensku perspektivu i doživljaj patrijarhata. Međutim, obe završavaju sličnim zaključkom da ljubavni romani istovremeno otvaraju stvarnu problematiku i zatvaraju mogućnost njenog rešavanja, odvlačeći pažnju žena od mogućnosti stvarne promene u stvarnom svijetu, nudeći im utešnu fikciju i uljuljkujući ih u prihvatanje postojećeg stanja.

Za razliku od Modleski i Redvej, Glinda Hol (engl. Glinda Hall) zasniva svoju teoriju na novijim feminističkim interesovanjima, ali i na savremenijim ljubavnim romanima, drugačijim od onih koje su proučavale njene prethodnice. Ona stavlja na stranu zahteve za promenama patrijarhalnih odnosa i pomera polje istraživanja na njihov seksualni sadržaj, ma koliko eksplicitan bio. Prema njenom mišljenju, ljubavni roman predstavlja direktno, gotovo telesno istraživanje prirode ženske seksualnosti, na način koji je nedostupan bilo gde drugde u savremenoj kulturi.[4]

Ljubavni romani i rodno nasilje[uredi | uredi izvor]

Ljubavni romani su žanr sa ogromnim korpusom, pa generalizacija na osnovu uskog izbora tekstova ne znači mnogo. Ipak, gotovo svi u sebi sadrže, makar i u najblažoj mogućoj formi, neki oblik seksualnog nasilja, emotivnog zlostavljanja, neku pretnju u toku glavne radnje, ili su deo junakovog početnog odnosa prema junakinji, ili je to nasilje inkorporirano i reinterpretirano kao sadomazohistička igra vezivanja i dominacije. U poslednje vreme su sve vidljiviji romani u kojima je junakinja žrtva ili nekog ekstremnog oblika nasilja u porodici ili je belo roblje, dok je junak ili izuzetno opasni kriminalac sa jakim osećajem časti ili seksualni sadista zlatnog srca.[13]

Novije teorije[uredi | uredi izvor]

U većini novijih teorija vidljive su sljedeće teze:

  • narativi ovog žanra ženama nude jedno od retkih zadovoljstava koja su namijenjena baš njima,
  • obraćaju se rodnom iskustvu žena i tragaju za mogućnostima artikulacije kako nezadovoljstava tako i i zadovoljstava,
  • narativni okvir koji nude omogućava ogroman broj varijanti u odnosima junaka i junakinje, što daje mogućnost za istraživanje emotivnih svjetova

U tom smislu ljubavni romani nude beg od stvarnosti, ali ništa više nego drugi oblici fikcije. Čak i pod pretpostavkom da ovaj žanr za svoje čitateljke predstavlja manje ili više uspešan ispusni ventil, on ipak u najboljem slučaju ima potencijal da bar oslobodi maštu za zamišljanje rešenja problema koje nameće patrijarhat, a u najgorem mirenje sa tim problemima, nudeći utešnu fikciju koja će svakodnevni život učiniti lakšim.[14]

Fabula ljubavnih romana[uredi | uredi izvor]

Radnja ljubavnog romana obično započinje lagano i opušteno. Kroz opise svakodnevice čitalac se već na prvim stranicama upoznaje sa glavnim junacima. Vrlo brzo glavni junaci se zaljube jedno u drugo, ali njihova ljubavna priča često je prožeta problemima te je neostvariva. Sam zaplet priče obično donosi razdvajanje glavnih likova, probleme, tugu i očaj, ali vrlo brzo dolazi do raspleta događaja u kom se rešava sve ono što se isprečilo srećnoj ljubavi.

Ljubavni roman najčešće ima srećan kraj, što kod čitalaca potstiče zadovoljstvo i ljubav prema ovakvom štivu. Međutim, česti su i ljubavni romani koji sa tragičnim završetkom, čije priče opisuju nesrećne i nemoguće ljubavi. Nesrećne priče glavnih junaka kod čitalaca izazivaju potrebnu za komentarisanjem i analizama. Česte su duboke analize kritičara koji pokušavaju da uporede zaplet romana sa nekom trenutno aktuelnom pričom iz stvarnog života.[1]

Društveni uticaj[uredi | uredi izvor]

Čitaoci vole da čitaju ljubavne romane. Štivo je lagano i najbolje za razbibrigu i beg od raznih životnih problema. Velik broj ljubavnih romana dostigao je veliku popularnost, a mnogi bestseleri su ekranizovani, pa postižu veliki uspeh i na filmskom platnu.[1]

Univerzalno prihvaćene predrasude su da ljubavne romane čitaju žene koje žive same sa mačkama i čeznu za muškarcem, fine osobe sa lošim čitalačkim ukusom, često i neobrazovane, dosadne i glupe ili sredovečne žene kojima je dosadno u braku i slične. Zapravo, industrija ljubavnih romana je ogromna, druga najveća kategorija žanrovske fikcije, prodavanija od naučne i epske fantastike ili klasika, što znači da ima mnogo čitalaca koji se uklapaju ili ne u ove stereotipe. Zbog toga su u Americi vršena sociološka istraživanja o tome ko zapravo čita ljubavne romane, a neki od rezultata su sledeći:[15]

Predrasuda Činjenica
Čitateljka ljubavnih romana je najverovatnije očajna domaćica, usamljena usedelica ili članica nekog udruženja. Prema istraživanju Američkog udruženja pisaca ljubavnih romana, 84% čitalaca ljubavnih romana su žene, dok ostalih 16% čine muškarci, što je skok u odnosu na raniji period. Najveći broj čitalaca (oko 70%) otkrije ovaj žanr u periodu od 11 do 18 godine, ali je većina redovnih čitateljki starija (prosek godina je između 30 i 54), ima partnera i situirane su. Podjednako ih čitaju i udate i neudate žene, i domaćice i samosvesne devojke.
Ljubavni romani su glupe knjige za glupe ljude. Čitaoci koji ne vole ljubavne romane nemaju ništa bolje obrazovanje od onih koji ih vole. Ideja da je ženska fikcija trivijalna a njeni čitaoci luckasti potiče iz 18. i 19. veka, kada je roman postajao popularno štivo a žene počele da se opismenjavale. Opšti utisak o ženskoj inteligenciji u to vreme nije bio pohvalan zahvaljujući činjenici da se u to vreme ženska deca najčešće nisu školovala.
Čitateljke ljubavnih romana su majke i domaćice koje traće sate čitajući šund knjige. Podizanje porodice i održavanje kuće je težak posao koji neko mora da radi. Dugo vremena domaćice i majke su bile najvažnije, a najčešće i jedino zanimanje za žene. Sedamdesetih godina 20. veka, kada je žanr istorijskih ljubavnih romana bio u punom zaletu, žene su tek počinjale masovnije da se zapošljavaju. Početkom osamdesetih Dženis Radvej je napisala svoju već pomenutu studiju Reading the Romance - Women, Patriarchy and Popular Literature na osnovu rada sa grupom ljubiteljki ljubavnih romana koje su bile domaćice i dugo vremena to je bila jedina studija o čitateljkama ljubića. Danas je većina žena zaposlena, ali je popularna percepcija ostala zaleđena na nivou sedamdesetih, iako su se stavovi društva promenili. Bilo da su domaćice, rade od kuće ili u kancelariji, mnoge žene čitaju ljubiće da bi se zabavile, pobegle od realnosti ili opustile.
Ljubiteljke romansi ne razlikuju činjenice od fikcije. Uz proglašavanje žanra kao nerealističnog, ovo je fraza koja se govori da bi se umanjio uticaj ideja koje žene dobiju čitajući ljubavne romane, poput onih da mogu da budu kreatorke svog života, nađu ljubav koja ispunjava, imaju orgazmičan seks ili da budu srećne. Romanse pokazuju da je idealizovan ali potencijalno dostupan život pun sreće i zadovoljstva za žene koje tome teže više fikcija nego stvarnost.
Ljubiteljke ljubavnih romana ne mogu da prepoznaju dobru književnost. Činjenica: Kada je reč o ljubićima, ceo žanr je otpisan kao bezvredan zbog nekoliko loše napisanih knjiga, ali čitaoci ljubavnih romana cene dobre rečenice i zanimljive, iznenađujuće fraze kao i drugi čitaoci a pisci ovih romana se, kao i svi ostali pisci, trude da pišu lepu književnost, sa više ili manje uspeha.

Najpoznatiji ljubavni romani[uredi | uredi izvor]

Naslovna strana romana Razum i osećajnost džejn Ostin iz 1884

Među ljubavnim romanima postoje i oni koji su postali književni klasici. Većina ovih dela nije definisana samo jednim žanrom, već je radnja daleko kompleksnija. Među najpoznatijima su:

Osim klasika, vredna dela ovoga žanra napisali su i mnogi savremeni pisci. Među najlepšim savremenim ljubavnim romanima su:

Prema većini ovih romana snimljeni su i filmovi, koji su takođe dostigli veliku popularnost i osvojili brojne nagrade.

Zanimljivo je da je i Agata Kristi, pod pseudonimom Meri Vestmakot, napisala šest ljubavnih romana:

Srpski ljubavni romani[uredi | uredi izvor]

U srpskoj vrhunskoj književnosti teško je naći roman koji je žanrovski čisto ljubavni. Prema mišljenju Mihajla Pantića, srpskog je književnika, književnog kritičara i univerzitetskog profesora, tri najlepša srpska ljubavna romana su:

Ovo ipak ne znači da u srpskoj književnosti nema književnica koje pišu upravo u ovom žanru.[22] Najpoznatija je svakako Milica Jakovljević, poznatija pod pseudonimom Mir-Jam. Široj javnosti Milica Jakovljević ostala je poznata po svojoj pitkoj prozi koja je obeležila domaću književnost između dva svetska rata. Objavila je više ljubavnih priča i romana čiji su laki, ljubavni sadržaji, kao i jednostavan, često sladunjav i iznad svega slikovit stil, obezbedili stalnu popularnost. Iako je bila najpopularnija i najčitanija spisateljica u Kraljevini Jugoslaviji, književna kritika ju je otpisivala i pre Drugog svetskog rata ("književni plićaci... bez imalo duha"[23]), a posle rata nova vlast ju je odbacila bez zvaničnog objašnjenja.[24]. Iz zaborava ju je vratio TV film Brod plovi za Šangaj iz 1991. godine, snimljen prema njenom romanu Samac u braku.[25] U prvim decenijama 21. veka snimljeno je još nekoliko filmova i TV serija prema njenim delima. Stvarnu vrednost njenih romana predstavlja detaljno i autentično dočaravanje života i vrednosti građanske klase u međuratnoj Jugoslaviji, koje joj je donelo nadimak „Džejn Ostin srpske književnosti”.[26]

Ljubavni romani Mir-Jam[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Mir-Jam

Među najpopularnijim savremenim srpskim piscima ljubavnih romana danas su Mirjana Bobić Mojsilović, Jelena Bačić Alimpić i Vesna Dedić.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Pod pojmom „naši prostori” misli se na prostor bivše SFRJ, odnosno na jugoslovensku književnost i književnu kritiku.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v „Ljubavni roman”. Lektire.hr. Pristupljeno 28. 4. 2021. 
  2. ^ „Grci”. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 29. 4. 2021. 
  3. ^ „roman”. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža. Pristupljeno 29. 4. 2021. 
  4. ^ a b Lešić 2017, str. 15-17 (4-6)
  5. ^ Lešić 2017, str. 12-13 (1-2)
  6. ^ Vučković 1987, str. 156-157
  7. ^ Škreb 1981, str. 173
  8. ^ Škreb 1981, str. 176
  9. ^ Vučković 1981, str. 185
  10. ^ Škreb 1981, str. 187
  11. ^ a b Lešić 2017, str. 14-15 (3-4)
  12. ^ Lukić, Jasmina. „Ljubić kao arhetipski žanr - proza Dubravke Ugrešić”. w poszukiwaniu (u potrazi za). Arhivirano iz originala 27. 04. 2021. g. Pristupljeno 28. 4. 2021. 
  13. ^ Lešić 2017, str. 20-21 (9-10)
  14. ^ Lešić 2017, str. 24 (13)
  15. ^ Rodejl, Maja (18. 7. 2017). „Ko su čitaoci ljubavnih romana”. knjižare Delfi. Pristupljeno 29. 4. 2021. 
  16. ^ Samac, Nataša (22. 11. 2018). „Najlepše ljubavne priče u književnim delima”. Sinhro.rs. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  17. ^ „Klasici koje ne smete propustiti: Najbolji ljubavni romani svih vremena, koje vredi pročitati!”. Stil magazin. 23. 12. 2020. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  18. ^ Savanović, Dunja (5. 9. 2020). „Da li ste ih čitali? Ovo je 10 najlepših ljubavnih romana svih vremena”. Telegraf. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  19. ^ „Raznježe baš svakog puta: Najbolji ljubavni romani kojima se uvijek vraćamo”. Zadovoljna.hr. 13. 2. 2021. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  20. ^ „Ljubavni romani”. Agatha Christie EX-YU FanPage. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  21. ^ Nježić, T. (14. 2. 2019). „TRI NAJLEPŠA srpska LJUBAVNA romana bira MIHAJLO PANTIĆ”. Blic. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  22. ^ „DOMAĆI LJUBAVNI ROMAN”. Zvanični veb-sajt. Vulkan knjižare. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  23. ^ Povodom prikaza komedije "Emancipovane porodice" od g-đe Mir-Jam u Narodnom pozorištu. "Vreme", 10. nov. 1937
  24. ^ Laketić, Miljana (22. januar 2009). „Dece nikad dosta”. Večernje novosti. Pristupljeno 26. 6. 2016. 
  25. ^ „Brod plovi za Sangaj (1991)”. IMDb. Pristupljeno 30. 4. 2021. 
  26. ^ Graf, Manuela (21. 3. 2009). „Nepoznate ljubavi Milice Jakovljević”. Blic. Pristupljeno 26. 6. 2016. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Љубавни_роман&oldid=27345625”