Pređi na sadržaj

Ćerka cara Dušana

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Freska Dušanove porodice iz Dečana, na kojoj su prikazani njegov sin Uroš, supruga Jelena i još jedna figura

Ćerka cara Dušana prema mišljenju modernih istoričara nije postojala i on je u braku sa Jelenom Asen, imao samo jedno dete, sina i naslednika Uroša[1]. Međutim, pojedini istoričari, na osnovu nekih određenih izvora, smatraju da je ona ipak postojala[a]. Njeno eventualno postojanje pominje isključivo jedna vizantijska istorija, u čiju verodostojnost ne treba sumnjati[2], kao i tumačenje jedne freske Dušanove porodice u manastirskoj crkvi Visokih Dečana, dok je ostali istorijski izvori ne pominju, niti je prikazana na nekoj drugoj fresci. U nekim izvorima se pominje da bi njeno ime moglo biti Teodora, verovatno imenovana po majci cara Dušana − kraljici Teodori Smilec. Naime, osmanski hroničar Ašik-pašazade u jednom od svojih dela govori o pregovorima cara Dušana i osmanskog sultana Orhana, da Dušanova ćerka, kojoj je ime Teodora, postane supruga nekom od Orhanovih sinova. Međutim, u srpskim izvorima se ona, relativno, nigde ne pominje.

Navod Nićifora Grigore[uredi | uredi izvor]

Vizantijski istoričar i Dušanov savremenik, Nićifor Grigora, u svom delu „Romejska istorija“ govori o srpskom poslanstvu upućenom emiru Orhanu 1351. godine rečima[2][3]:

Lik malog Uroša sa freske
Lik druge figure sa freske

U komentarima Grigorinog dela, u sklopu knjige „Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije VI“ (obrađivali su ga Ćirković i Ferjančić) kaže se da u njegov navod nema razloga sumnjati[2] i da to nameće pitanje broja dece Stefana Dušana i žene mu Jelene[2].

Nešto kasnije u svom delu, Grigora pominje Dušanove pregovore sa vizantijskim carem Jovanom V o sklapanju saveza (proleće 1351[2]). On je Jovanu ponudio da savez učvrste sklapanjem braka, između njega i Teodore, sestre Dušanove supruge Jelene, dok bi njegova tadašnja supruga Jelena Kantakuzin, bila predata Srbima na čuvanje[3]. Iako je Jovan prihvatio ovaj predlog[2], do realizacije ovog braka nije došlo, ali je savez ostao na snazi i srpske snage (4.000 konjanika[3]) su se u jesen 1352. godine, pridružile Jovanu u borbi protiv Kantakuzina i Osmanlija (bitka kod Dimotike)[4][5].

Freska u Dečanima[uredi | uredi izvor]

Deo freske na kojoj je mlađa figura, koja se nalazi sa Jelenine leve strane

Pored navoda Nićifora Grigore, potvrda postojanja Dušanove ćerke mogla bi da bude freska na zapadnom zidu južnog (svetog Nikole) paraklisa naosa u Dečanima, na kojoj su oko kraljice Jelene naslikani mladi Uroš sa vencem i još jedna mlada figura, viša (starija) od Uroša, a smatra se da je freska nastala pre jeseni 1343. godine[6]. Figura jedina na glavi nema venac na kompoziciji, natpis pored nje je u celini uništen[2], zbog čega je nemoguće, sa sigurnošću, utvrditi o kome je reč, a jedino je njeno odelo ukrašeno dvoglavim orlovima, simbolom Nemanjića, ali i Paleologa. Neki su smatrali da bi to mogao da bude portret Dušanove ćerke ili čak Uroševe verenice[b], ali je danas prihvaćeno stanovište da je najverovatnije u pitanju Dušanov polubrat, Simeon Siniša[7][8][9]. Branislav Todić smatra da nije u pitanju Dušanova ćerka, jer se kraljevske kćeri ne slikaju u prvoj zoni među stojećim figurama, već samo u okviru šire kompozicije ili loze Nemanjića[2], pa bio ovo predstavljalo presedan u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti. U narteksu iste crkve, naslikana je 1346/1347. godine[6] Loza Nemanjića[10], na kojoj su vidljivi tragovi kasnijih prepravki stilske prirode. U sklopu nje, naslikane su četiri ženske figure i nijedna od njih ne predstavlja eventualnu Dušanovu ćerku[v]. Pored njih, na kompoziciji se nalazi i Dušanov polubrat Simeon Siniša, kao i njegov rano preminuli brat Dušman.

Irina, kao Dušanova ćerka[uredi | uredi izvor]

Pojedini autori su pokušali da Dušanovu ćerku identifikuju sa Irinom[11], suprugom kesara Preljuba (kasnije Radoslava Hlapena) i majkom Tome Preljubovića, ali je ta hipoteza odbačena kao pogrešna[1]. Oni su potvrdu ovoga videli u visokoj tituli kesara (cezara) koja je dodeljena Preljubu, što bi upućivalo na njegovu bliskost sa vladajućom porodicom[g], kao i na vrlo blagonaklon[1] odnos između cara Uroša prema Irini. On je čak, u svojoj povelji Velikoj Lavri svetog Atanasija na Svetoj gori od 15.04. 1357. godine, naziva ljubljenom sestrom[1].

Prvi problem u ovoj identifikaciji predstavlja činjenica da je u doba kada Grigora pominje udaju Dušanove ćerke (1351), Irina već bila udata za Preljuba (Toma je rođen pre 1350[d]), koji od 1348. godine ima titulu kesara i upravlja Tesalijom iz Trikale. Sama titula je, u hijerarhijskom smislu, ispod titula sevastokratora (dodeljene mužu Dušanove polusestre) i despota (bratu Dušanove žene)[12], a upotreba termina brat/sestra u poveljama nije nužno označavala krvno srodstvo, već i ličniji odnos vladara sa nekim od svojih podanika[đ],za posebno prijateljstvo, bliskost, ili kakav drugi naročit odnos obeležen možda zahvalnošću[13], ali se smatra da je Irina, na neki način, bila rodbinski povezana sa Dušanovom porodicom[14]. Pored toga, u slučaju da je Irina bila Dušanova ćerka, to bi značilo da se njen sin Toma oženio svojom tetkom, pošto je otac njegove supruge Marije, bio Dušanov polubrat, Simeon Siniša.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Postojanje ove hipoteze navedeno je u fusnotama knjiga:
    Grupa autora (1991). Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele (prema tablicama Alekse Ivića) (II znatno dopunjeno i prošireno izd.). Beograd. ISBN 86-7685-007-0. 
    Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije VI. Beograd: Vizantološki institut SANU. 1986. 
  2. ^ Ovu tezu, pored ostalih, pominje Miloš Blagojević u svojoj knjizi „Srbija u doba Nemanjića“.
  3. ^ Naslikane su Dušanove polusestre Jelena i Teodora, njegova tetka Carica Zorica i sestra njegovog dede Milutina, Brnjača.
  4. ^ Ljudi blisko povezani sa vladajućom porodicom dobijali su visoke dvorske titule. Dejan, muž Dušanove polusestre Teodore, nosio je titule sevastokratora i despota.Jovan Asen, brat carice Jelene, dobio je titulu despota.
  5. ^ Toma se u doba očeva smrti (1355/1356) pominje kao maloletan, a već 1366. godine se ženi Marijom Angelinom Nemanjić i preuzima vlast nad oblašću oko Janjine, koja se nalazila na udaru Albanaca.
  6. ^ Knez Lazar svog vojvodu Crepa (pobednika na Dubočici) naziva bratom, a isti izraz koristi i za supruga svoje sestre Dragane, čelnika Musu.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Grupa autora (1991). Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele (prema tablicama Alekse Ivića) (II znatno dopunjeno i prošireno izd.). Beograd. ISBN 86-7685-007-0. 
  2. ^ a b v g d đ e ž Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije VI. Beograd: Vizantološki institut SANU. 1986. 
  3. ^ a b v Nićifor Grigora, „Romejska istorija“
  4. ^ Ostrogorski, Georgije (1993). Istorija Vizantije (II fototipsko izdanje originala 1959). Beograd. 
  5. ^ Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad: Plantoneum. ISBN 86-83639-01-0. 
  6. ^ a b Radojčić, Svetozar (1996). Portreti srpskih vladara u srednjem veku (fototipsko izdanje originala iz 1934. godine sa dopunama). Beograd. ISBN 86-80879-07-X. 
  7. ^ Grupa autora, „Srpska država Nemanjića: 1321 — 1371“ (Ilustrovana istorija Srba, knjiga 3), Beograd. 1991. ISBN 978-86-7467-011-8.
  8. ^ „Dečani, Freske: Naos Južni brod (paraklis sv. Nikole) Zapadni zid”. Arhivirano iz originala 02. 12. 2008. g. Pristupljeno 15. 6. 2010. 
  9. ^ Blagojević 1989.
  10. ^ „Dečani, Freske: Priprata Južni brod Istočni zid”. Arhivirano iz originala 08. 09. 2009. g. Pristupljeno 15. 6. 2010. 
  11. ^ J. V. A. Fine, „The Late Medieval Balkans, A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest“, 1994.
  12. ^ Kazhdan 1991
  13. ^ Šuica, Marko (2000). Nemirno doba srpskog srednjeg veka. Beograd. ISBN 86-355-0452-6. 
  14. ^ Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ћерка_цара_Душана&oldid=26801984”