Džordž IV
| Džordž IV | |
|---|---|
 Džordž IV | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 12. avgust 1762. |
| Mesto rođenja | London, Velika Britanija |
| Datum smrti | 26. jun 1830. (67 god.) |
| Mesto smrti | Vindzor, Ujedinjeno Kraljevstvo |
| Porodica | |
| Supružnik | Karolina od Brunzvika, Maria Fitzherbert |
| Potomstvo | Šarlota od Velsa |
| Roditelji | Džordž III Šarlota od Meklenburg-Štrelica |
| Dinastija | Hanover |
| Kralj Ujedinjenig Kraljevstva Velike Britanije i Irske Kralj Hanovera | |
| Period | 29. januar 1820 — 26. jun 1830. |
| Prethodnik | Džordž III |
| Naslednik | Vilijam IV od Ujedinjenog Kraljevstva |
Džordž IV (engl. George Augustus Frederick; London, 12. avgust 1762 — Vindzor, 26. jun 1830) je bio kralj Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Irske i Hanovera.[1] Pre nego što je postao kralj bio je princ regent od 1811. jer je njegov otac Džordž III bio bolestan. Za svoje krunisanje je potrošio 943.000 funti.
Oženio se 1795. rođakom Karolinom od Brunzvika, ali se od nje razveo 1796. posle rađanja njihovog jedinog deteta, princeze Šarlote. Uz pomoć drugih evropskih zemalja Engleska je 1814. pobedila Francusku. Napoleon se vratio 1815, ali ga je pobedio Vojvoda od Velingtona u bici kod Vaterloa.
Za vreme njegove vladavine je vođen Britansko-američki rat od 1812. do 1815. koji je završen bez teritorijalnih promena. Odbijao je da u državnoj upravi izvrši reforme, koje nisu bile potrebne.
Nasledio ga je brat Vilijam IV.
Djetinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]
Rođen je kao najstariji od petnaestero djece u braku kralja Džordža III i kraljice Šarlote. Odmah po rođenju postao je vojvoda od Kornvola i vojvoda od Rotseja, a samo nekoliko dana kasnije, kada je utvrđeno da je zdrav i da će vrlo vjerovatno poživjeti, dobio je titulu princa od Velsa koja ga je označila kao očevog prijestolonasljednika. Džordž je učio brzo i na kraju obrazovanja tečno je govorio francuski, njemački i italijanski jezik pored maternjeg engleskog jezika.
Kada je godine 1783. navršio 21 godinu života, od parlamenta je dobio 60.000 funti i od oca godišnje 50.000 funti. Dobio je vlastitu rezidenciju u Londonu, gdje je živio vrlo luksuznim i rastrošnim životom. Džordž III je od svog prijestolonasljednika očekivao formalnije ponašanje i tada počinju neslaganja između oca i sina. Kralj se udaljio od princa od Velsa i zbog političkih neslaganja; prvi je bio politički konzervativac, a drugi se zbližavao sa radikalnim političarima.
Nedugo nakon što je napunio 21 godinu Džordž se zaljubio u rimokatolikinju, dvostruku udovicu, Meri En Ficherbert. Njihov brak je bio zabranjen aktom iz 1707. godine, koji je oduzimao pravo na tron svim rimokatolicima i osobama koji su u braku sa rimokatolicima (taj zakon važi i danas). Uz ovaj zakon, godine 1772. izdan je Akt o kraljevskim brakovima, prema kojem se svim potomcima kralja Džordža II zabranjuje sklapanje braka bez odobrenja monarha, kojeg za brak između prijestolonasljednika i rimokatolikinje Džordž III ne bi nikada izdao. Bez obzira na dva zakona koji su im stajali na putu, par je 15. decembra 1785. godine sklopio tajni brak u Ficherbertinoj kući. Zakonski, taj brak je bio ništavan jer ga nije odobrio monarh. Fitzherbert je ipak vjerovala da je po crkvenom zakonu ona legalna supruga princa od Velsa i tako princeza Velsa, vjerujući da je crkveni zakon superioran nad državnim. Sa Džordžom se, ipak, dogovorila da će njihov brak čuvati tajnom i da neće pokazivati dokaze o njegovom postojanju.
U međuvremenu je Džordža njegov ekstravagantni način života doveo do bankrota i više nije mogao plaćati svoju londonsku rezidenciju, a njegov otac mu je dobio pomoći. Džordž je, stoga, bio prisiljen živjeti u Ficherbertinoj kući, što je predstavljalo svojevrsno poniženje. Godine 1787. Džordžovi saveznici u Domu komuna predstavili su prijedlog za smanjenje prinčevih dugova, iako su istovremeno počeli sumnjati u prirodu njegovog odnosa sa Meri En Ficherbert. Kako bi bio izbjegnut nacionalni skandal, predstavnik vigovaca, Čarls Džejms Foks, izjavio je da su glasine o Džordžovom braku sa Meri En Ficherbert lažne. Meri En, međutim, nije bila zadovoljna ovim javnim poricanjem njenog braka sa princom od Velsa, pa je počela vršiti pritisak na Džordža, koji joj je udovoljio tako što je zamolio drugog vigovca da Foksovu izjavu preformuliše tako da ne vrijeđa njegovu suprugu. Parlament je, u međuvremenu, odlučio da Džordžu pokloni iznos od 161.000 funti za otplatu dugova i 60.000 funti za održavanje njegove rezidencije.
Pitanje regentstva[uredi | uredi izvor]
Smatra se da je kralj Džordž III bolovao od nasljedne mentalne bolesti porfirije. U ljeto 1788. godine njegovo stanje se pogoršalo, ali je bio u mogućnosti odreći se nekih svojih dužnosti. Kako kralj nakon toga nije bio u stanju otvoriti sjednicu parlamenta - a prema starom pravilu koje važi i danas, parlament ne može funkcionisati ukoliko ga ne otvori monarh. Iako teoretski nije bio ovlašten za to, parlament je počeo razmatri mogućnost uvođenja regenta. U Domu komuna Čarls Džejms Foks je izjavio da sada sve suverene ovlasti pripadaju prijestolonasljedniku. Sa druge strane, premijer Vilijam Pit Mlađi držao je drugačije mišljenje. On je vjerovao da pravo na izbor regenta ima samo parlament. Iako je vjerovao da bez parlamentarnog pristanka princ od Velsa ima jednako pravo na regenstvo kao i svaka druga osoba u kraljevstvu, Vilijam Pit Mlađi se sa Čarlsom Džejmsom Foksom slagao da je Džordž najbolji za mjesto regenta.
Džordž, iako uvrijeđen od strane premijera Pita, nije se slagao ni sa Foksovom filozofijom. Njegov mlađi brat, vojvoda od Jorka, izjavio je da princ od Velsa neće pokušavati preuzeti vlast bez odobrenja parlamenta. Pit je objavio da će ovlasti princa od Velsa, ukoliko bude proglašen regentom, biti veoma ograničene. Između ostalog, ne bi smio prodati kraljev posjed niti dati titulu bilo kome osim kraljevom djetetu (odnosno svom bratu ili sestri). Džordž se nije složio sa Pitovim zamisilima. Dvije frakcije su se na kraju složile na kompromis.
Važan tehnički nedostatak regentstva bio je taj što regent i dalje nije imao pravo da otvori sjednicu parlamenta, bez čega je parlament bio u potpunosti nemoćan. Sjednice je uglavnom otvarao monarh, ali to su mogli učiniti i njegovi ili njeni predstavnici, poznati kao lordovi komisioneri. Međutim, ni lordovi komisioneri nisu mogli djelovati ukoliko ne prime veliki pečat kraljevstva, a njega je mogao predati jedino suveren. Pit i njegovi sljedbenici bili su spremni ignorisati posljednju prepreku, ali su se njihovom naumu oštro suprotstavili Edmund Berk i vojvoda od Jorka. Bez obzira na njihove primjedbe, 3. februara 1789. godine parlament je otvorila grupa "ilegalnih" lordova komisionera. Akt o regentstvu je predložen, ali kralj se oporavio prije nego je mogao proći u parlamentu. Kralj je zatim retroaktivno ovlastio lordove komisionere i dao im pečat kraljevstva.
Brak[uredi | uredi izvor]
Džordž je, u međuvremenu, nastavio gomilati dugove, a otac mu nije želio pomoći ukoliko ne pristane oženiti svoju rođaku, Karolinu od Brunzvika. Džordž je pristao na očeve zahtjeve i oženio Karolinu 8. aprila 1795. godine. Brak je bio katastrofalan - mladenci su od samog početka bili u svađi jedno sa drugim. Princ od Velsa je tvrdio da je sa suprugom spavao samo tri noći, pa je rođenje kćerke Šarlote Avguste 1796. godine smatrano čudom. Nakon njenog rođenja princ i princeza od Velsa živjeli su odvojeno do kraja života, a Džordž se vratio Meri En Ficherbert.
Za ovo vrijeme Džordž je uspio nagomilati 630.000 funti duga. Parlament ih je konstantno isplaćivao, ali zahvaljujući njegovoj navici na luksuz, brzo su se opet gomilali.
Godine 1806. princ i princeza od Velsa posvađali su se oko starateljstva nad kćerkom. Spor je riješen kada je starateljstvo nad princezom Šarlotom Avgustom od Velsa dato njenom dedi, kralju. Džordž je zatim optužio Karolinu da je rodila vanbračnog sina. Dokazano je suprotno, ali je princeza od Velsa bila kritikovana zbog indiskretnog ponašanja.
Regentstvo[uredi | uredi izvor]
Pri kraju 1810. godine, nedugo nakon smrti najmlađeg djeteta, princeze Amelije, kralja Džordža III opet je savladala bolest. Lordovi komisioneri otvorili su sjednicu parlamenta, koji je regentom proglasio princa od Velsa.
Princ od Velsa postao je princ regent 5. januara iste godine i njegova prva zadaća bila je suočavanje sa katoličkom emancipacijom, pokretom rimokatolika koji je imao za zadatak ukidanje ograničenja katolicima. Torijevci, na čijem čelu je bio premijer Spenser Persival, su bili protiv pokreta, ali vigovci su ga podržavali. Na početku njegovog regentstva očekivalo se da će princ regent odmah podržati lidera vigovaca, Vilijama Vindama Grenvila, ali on to nije učinio. Tvrdio je da bi iznenadno otpuštanje vlade u kojoj su većinu činili torijevci negativno uticalo na zdravlje kralja (čvrstog pristalice torijevaca) i uklonilo svaku mogućnost njegovog oporavka. Čak i 1812. godine, kada je bilo jasno da je kralj daleko od ozdravljenja, Džordž nije uspostavio vigovsku vladu, već je predstavnike vigovaca zamolio da se pridruže postojećoj, torijevskoj vladi. Vigovci su odbili da sarađuju zbog nesporazuma po pitanju katoličke emancipacije. Princ regent je nevoljno dozvolio Persivalu da ostane na mjestu premijera.
Kada je 10. maja 1812. godine izvršen atentat na premijera Persivala i ovaj bio ubijen, princ regent je bio spreman da postavi novog premijera. Dom komuna je formalno izrazio želju za jakom i efikasnom administracijom, pa je uprava nad vladom ponuđena Ričardu Vesliju, i Frensisu Roudon-Hejstingsu, 2. grofu od Mora. Džordž je, međutim, oba kandidata osudio na neuspjeh kada im je naredio da vladu urede tako da je obje partije, vigovci i torijevci, čine u podjednakom omjeru, što je u tom periodu bilo nemoguće jer predstavnici dve partije nisu željeli međusobnu sarađivati. Iskoristivši nastalu situaciju, princ regent je na mjesto premijera postavio svog kandidata, Roberta Banksa Dženkinsona, 2. grofa od Liverpula.
Torijevci su, za razliku od vigovaca kao što je bio Čarls Grej, 2. grof Grej, željeli nastaviti rat u Evropi protiv moćnog i agresivnog francuskog cara, Napoleona I. Rusija, Pruska, Austrija i Ujedinjeno Kraljevstvo, zajedno sa nekoliko manjih državica, porazili su Naopoleona 1814. godine. Na Bečkom kongresu koji je uslijedio odlučeno je da će elektorat Hanover, koji je sa Ujedinjenim Kraljevstvom dijelio monarha još od 1714. godine, biti uzdignut na nivo kraljevstva. Napoleon je pokušao uzvratiti udarac 1815. godine, ali je bio poražen od strane Artur Velslija, 1. vojvode od Velingtona, brata Ričarda Veleslija. Iste godine bez pobjednika je okončan rat sa Sjedinjenim Američkim Državama.
Vladavina[uredi | uredi izvor]
Kralj Džordž III umro je 1820. godine i princ regent je stupio na prijesto kao Džordž IV, iako se njegove ovlasti zapravo nisu nimale promijenile.
Njegov odnos sa suprugom Karolinom, sada zakonski kraljicom pratiljom, je bio potpuno uništen i oboje su varali jedno drugo. Karolina je prethodno bila napustila Ujedinjeno Kraljevstvo, ali se vratila nešto prije suprugovog krinisanja, izlagajući svoja prava da bude krunisana kao Džordžva kraljica pratilja. Džordž je odbio priznati je za svoju kraljicu i naredio je britanskim ambasadorima da zatraže od ostalih monarha da je ne priznaju na svojim dvorovima. Na kraljev zahtjev kraljičino ime je bilo izostavljeno iz molitve za kraljevsku porodicu. Kralj je želio razvod, ali njegovi savjetnici su se bojali da bi Karolina mogla iznijeti dokaze o njegovom tajnom braku sa katolikinjom i tako mu oduzeti pravo na tron. Kralj je zatim parlamentu predložio zakon koji bi mu omogućio da poništi svoj brak sa Karolinom i oduzme joj titulu kraljice koja joj je kao kraljevoj supruzi zakonom bila garantovana. Predloženi zakon se pokazao izuzetno nepopularnim u javnosti, pa ga parlament stoga nije prihvatio. Džordž je, ipak, uspio da ne dozvoli Karolini da bude krunisana zajedno sa njim, 19. jula 1821. godine. Karolina se toga dana razboljela i 7. avgusta umrla, tvrdeći da je bila otrovana.
Džordžovo krunisanje je bila veličanstvena i pompozna ceremonija - koštala ga je 243.000 funti (dok je, za usporedbu, krunisanje njegovog oca koštalo 10.000 funti). Uprkos novcu utrošenom na nju, izazvala je veliki interes naroda. Godine 1821. Džordž je postao prvi irski monarh koji je posjetio Irsku još od vremena Ričarda II. Sljedeće godine posjetio je Edinburg, kojeg nijedan monarh nije posjetio još od vremena Čarlsa II.
Džordž IV proveo je najveći dio svoje vladavine osamljen u dvorcu Vindsor, ali se nastavio redovno miješati u politiku. U početku se vjerovalo da će podržati katoličku emancipaciju, jer ju je 1797. bio predložio i u Irskoj, ali njegovi anti-katolički pogledi postali su jasni 1813. godine. Džordž je svoju odluku o nepodržavanju katolika objasnio rekavši da se na svom krunisanju zakleo da će braniti protestantizam, te da više ne može podržavati katolike. Uticaj krune i volja torijevaca su bili toliko jako da se katolička emancipacija činila beznadežnom. Godine 1827. premijer Liverpul je otišao u penziju i naslijedio ga je torijevac Džordž Kening koji je podržavao emancipaciju. Keningovi pogledi na katoličku emancipaciju nisu bili dobro primljeni od strane konzervativnih torijevaca, te su u vladu bili uključeni i vigovci. Kening je umro iste godine i ostavio upravu nad torijevsko-vigovskom koalicijom Frederick John Robinson (Frederik Džon Robinson), 1. viskontu Goderichu. Viskont Goderich dao je ostavku 1828. godine, pa je premijer postao vojvoda od Wellingtona, koji je do tada već bio shvatio da je odbijanje popuštanju katolika u svim mjerama bilo neizvodljivo. Sa velikom teškoćom novi premijer je dobio kraljevo odobrenje i donio zakon kojim se katolicima ukidaju neka ograničenja 29. januara 1829. godine. Pod pritiksom svog brata, vojvode od Cumberlanda, kralj je povukao svoje odobrenje i protestujući kabinet je dao ostavku 4. marta. Sljedeći dan Džordž IV je opet dao svoj pristanak na zakon, a potpisao ga je 13. aprila.
Smrt i naslijeđe[uredi | uredi izvor]
Kraljev problem sa alkoholom i način života kojeg je vodio uzeli su maha na njegovo zdravlje 1820. godine. Njegova rastuća pretilost izazivala je podsmijeh na javnim pojavljivanjima, koja su postajala sve rijeđa pred kraj vladavine. Patio je od gihta, artiosklerioze i porfirije. Umro je tri po sata poslije ponoći 26. juna 1830. godine.
Kako je njegova jedina kćerka rođena u braku sa Karolinom umrla 1817. godine, nedugo nakon što je rodila mrtvorođenče, i najstariji od njegove mlađe braće umro 1827. godine, naslijedio ga je brat, Vilijam IV.
Porodično stablo[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „George IV | Biography, Wife, Coronation, & Facts | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). 2023-12-15. Pristupljeno 2024-02-04.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Luka, Zrnić (1927). Istorija novoga veka. Beograd: Državna štamparija Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca.
- Senjobos, Šarl (1908). Istorija savremene civilizacije. Beograd: Srpska književna zadruga.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Za monarhe pre 1707. godine, pogledajte članke spisak engleskih monarha i spisak škotskih monarha. | ||
| Dinastija Stjuart | .svg) | |
| Dinastija Hanover | ||
| Dinastija Saks-Koburg i Gota | ||
| Dinastija Vindzor | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
| Umetničke | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
