Avangarda
| KNjIŽEVNOST |
Pojam avangarde (franc. avant = „ispred“, garde = „čuvati“) označava najčešće malu grupu intelektualaca i umetnika koji se kreću kroz nove kulturne i političke terene, predvodeći društvene slojeve. Pojmom se najčešće označava umetnost koja je ispred svoje epohe, inovativna, eksperimentalna, heterodoksna. U mnogim slučajevima pojam avangarda korespondira sa pojmom elita. Ruska umetnost s početka 20. veka koja je išla ispred revolucije naziva se ruskom avangardnom umetnošću.
Opis i poreklo termina[uredi | uredi izvor]
Ovaj termin potiče iz francuskog vojničkog jezika, a odnosio se na trupe koje su išle ispred vojske kao prethodnica, dok se danas najviše koristi u umetnosti. O samom početku upotrebe termina avangarda postoje velike dileme koje nisu rešene do danas. Po jednima, to ime se počelo upotrebljavati za slikare koji su organizovali Salon odbačenih 17. maja 1863. u Parizu kao protivizložbu službenom Pariskom salonu (izložba akademskog slikarstva). Po drugima, to je prva upotrebila Olinda Rodrigez (socijalist - utopist) u svom eseju Umetnik, naučnik, industrijalac (L'artiste, le savant et l'industriel, 1825). U svom eseju Rodrigez poziva umetnike da budu avangardna naroda, jer je snaga umetnosti najbrži način za društvene, političke i ekonomske reforme.[1] Tokom vremena, pojam avangarda vezao se više na larpurlartističke umetničke pokrete, koji su se fokusirali na estetičke probleme, pomičući granice umetničkog iskustva, a ne na društvene reforme.
Teoretičari avangarde[uredi | uredi izvor]
Nekoliko autora pokušalo je objasniti pojam avangarde sa vrlo ograničenim uspehom. Jednu od najkorisnijih i najcenjenijih analiza avangarde kao kulturnog fenomena dao je italijanski esejist Renato Pođoli 1962. godine u svojoj knjizi „Teorija avangardne umetnosti“ (Teoria dell'arte d'avanguardia).
Istražujući istorijske, društvene, psihološke i filozofske aspekte avangarde, Pođoli je tražio iza pojedinih pojava u umetnosti, poeziji i muzici i istakao da avangardisti dele neke zajedničke ideale i vrednosti koje se manifestuju u nekonformističkom životu koji oni prihvataju i po čemu bi oni bili samo potkategorija boemštine.[2]
Drugi autori pokušali su pojasniti i proširiti Pođolijevu teoriju, poput nemačkog književnog kritičara Pitera Burgera u delu „Teorija avangarde“ (1974).[3]
Avangarda i društvena matica[uredi | uredi izvor]
Koncept avangarde odnosi se isključivo na marginalne umetnike, pisce, kompozitore i mislioce čija dela nisu samo protivrečna komercijalnim vrednostima društvene matice, nego se često nalaze na prevratničkom, društvenom i političkom rubu društva. Mnogi pisci, kritičari i teoretičari iznosili su tvrdnje o avangardi za njenih prelomnih godina kod formiranja modernizma. Najupečatljiviji iskaz o avangardi dao je njujorški kritičar umetnosti Klement Grinberg u svom eseju „Avangarda i kič“ koji je izdao u žurnalu Partisan Review 1939. godine.[4]
Kao što i sam naslov eseja sugeriše, Grinberg jasno pokazuje da avangardna kultura nije samo protivrečna visokoj ili kulturi matice društva, već je kontradiktorna umetnički stvorenoj masovnoj kulturi koja je nastala kao posledica industrijalizacije. Svaki proizvod masovne kulture (medija) je direktni produkt kapitalizma, mediji su njegove bitne industrije, a oni su pokretani fiksacijom ideje profita, poput drugih delova ekonomije, za kojeg rade, a ne idealima prave umetnosti. Zbog toga su za Grinberga takve forme i dela - kič, folirantska, lažna i mehanička kultura, koja često pretenduje biti veća nego što jeste, upotrebljavajući forme i strukturu ukradenu iz avangardne kulture. Na primer, tokom 1930-ih industrija oglašavanja brzo je usvojila vizuelne efekte i manire nadrealista, ali to nije značilo da su za oglašavanje fotografi zaista postali nadrealisti. Tako se pojavio stil bez svoje supstance. U tom smislu Grinberg je naglašavao bolnu razliku između prave avangardne kreativnosti i tržišno orijentisanih pomodnih promena i veštačkih stilističkih inovacija koje se često koriste za povlašćen status tako proizvedenih novih oblika potrošačke kulture.
Najoštriju kritiku avangarde nasuprot kulturi matice društva dao je njujorški kritičar Harold Rozenberg, kasnih 1960-ih, u knjizi „The Definition of Art: Action Art to Pop to Earthworks“ (Njujork: Horizon Pres, 1972) Nastojeći da zadrži balans između istraživanja Renata Pođolija i tvrdnji Klementa Grinberga, Rozenberg je sugerisao da je od sredine 1960-ih nadalje progresivna kultura prestala biti samo oglašivačka i reklamerska. Od tog vremena ona je začinjena duhom avangarde, sa jedne strane, i željom za promenom masovne kulture, na drugoj strani. Ove dve sile deluju interaktivno jedna na drugu pod različitim uglovima. Tako je kultura profesija čiji je jedan od aspekata glumiti kako je to već zastarelo.
Avangarda i marksizam[uredi | uredi izvor]
Avangarda u marksističkoj teoriji ima značajno mesto. Po marksističkom - političkom shvatanju, avangarda (komunistička partija) je onaj deo radničke klase koji ima najveću svest o potrebi izgradnje novog socijalističkog društva kao prelazne međufaze do potpunog besklasnog komunističkog društva. To znači da avangarda ne bi smela imati nikakvih sopstvenih interesa. Teoretski, to znači da se avangarda mora othrvati dogmatizmu, jer jedini kriterijum uspešnosti njenog rada je društvena praksa.
U jugoslovenskom samoupravnom sistemu je uloga avangarde bila upravljanje državom i celokupnom privredom, tako da se radnička klasa sama konstituisala kao država, to jest kao društvo neposrednih proizvođača. Na taj način je avangarda bila teorijski idejno-politička delegacija radničke klase, a ne njeno predstavništvo (reprezentacija).
Karakteristike avangarde[uredi | uredi izvor]
Početkom Prvog svetskog rata javljaju se i nove teme kod umetnika koje izazivaju osećanja straha, izgubljenosti, razočaranosti i to se jako dobro ogleda u delima avangarde. Karakteristično je negiranje tradicije, težnja za eksperimentom, ispituju se novi principi pisanja, zamišljaju se nove tehnike, depersonalizacija (književnici ne pišu o sebi), defabularizacija ili destrukcija romana (nema klasične fabule, a ni romana), odbacuju se sva pravila spajanjem različitih vrsta u jednu. Cilj avangardnih književnika bio je izazivanje šoka, tačnije šokiranje publike.
Avangardni umetnički pokreti[uredi | uredi izvor]
- Apstraktni ekspresionizam
- Secesija
- Umetnost akcije
- Konceptualna umetnost
- Fluksus
- Konstruktivizam
- Kubizam
- Sajberpank
- Dadaizam
- De Stijl
- Ekspresionizam
- Fovizam
- Futurizam
- Impresionizam
- Minimalizam
- Neoizam
- Pop-art
- Post-rok
- Postminimalizam
- Primitivizam
- Progresivni rok
- Socijalni realizam
- Suprematizam
- Nadrealizam
- Simbolizam
- Zenitizam
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Calinescu, Matei (1987). The Five Faces of Modernity: Modernism, Avant-Garde, Decadence, Kitsch, Postmodernism. Duke University Press.
- ^ Poggioli, Renato (1981). The Theory of the Avant-Garde. Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-88216-4., translated from the Italian by Gerald Fitzgerald, 2nd ed.
- ^ Bürger, Peter (1974). Theorie der Avantgarde. Suhrkamp Verlag. English translation (University of Minnesota Press) 1984: 90.
- ^ „Avant-Garde and Kitsch”. Arhivirano iz originala 13. 10. 2007. g. Pristupljeno 24. 01. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Calinescu, Matei (1987). The Five Faces of Modernity: Modernism, Avant-Garde, Decadence, Kitsch, Postmodernism. Duke University Press.
