Aleksandar Bačvanski
Aleksandar Bačvanski | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 1832. |
| Mesto rođenja | Temišvar, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 26. mart 1881. |
| Mesto smrti | Beograd, Kneževina Srbija |
Aleksandar-Aleksa Bačvanski (Temišvar 1832 — Beograd, 26. mart 1881) bio je srpski glumac, pozorišni reditelj i pedagog.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Odrastanje i orijentacija - mađarska faza[uredi | uredi izvor]
Rodio se u Temišvaru gde mu je otac bio činovnik. Nakon nekog vremena, otac dobija službu u Zemunu, pa u Mitrovici, gde je i Aleksa završavao prve škole. Gimnaziju je počeo da pohađa u Sremskim Karlovcima.[1]
Desi se u to vreme, 1846. godine, da mu umre otac, i majka se nakon tog događaja sa njim seli u Segedin.[1] Tamo Aleksa nastavlja školovanje u Segedinskom liceju.[2]
Prožaren patriotizmom prema svom narodu,[1] uzeo je učešće u Mađarskoj revoluciji 1848/1849. godine na strani revolucionara. Bio je u armiji generala Bema, u kojoj se borio i Šandor Petefi.[3]
Budući već zaljubljenik u pozorište, nakon sloma revolucije osniva amatersko pozorište u kući segedinskog bogataša Kolba, gde glumi i režira.[2]
Po završetku školovanja (1850) radi kao činovnik u Pešti i Kečkemetu, ali već 1852. godine napušta državnu službu i stupa u jedno mađarsko putujuće pozorište pod pseudonimom Šandor Varhidi (Várhidí Sándor).[2] Tada se definitivno opredeljuje za glumački poziv.[4]
1860. se oženio jednom od najpopularnijih subreta putujućih pozorišnih družina Piroškom Seleši (Szőlössy Piroska).
Sezonu 1862/63. proveo je kao član družine iz Košica, a 1866/67, kao član trupe u Đeru. Sledeća sezona je bila njegova poslednja u delovanju na mađarskom jeziku[2] i to u budimskom Narodnom pozorištu (Népszinház) čiji je upravnik tada bio Đerđ Molnar (Molnár György), glumac i dramski pisac.[4] Tu je Bačvanski bio jedan od glavnih aktera u pozorišnom spektaklu Bemov ratni pohod.[2]
Narodno pozorište u Beogradu[uredi | uredi izvor]
Kao već umetnički potpuno sazreo glumac, u zenitu slave, prihvatio je ponuđen angažman u novootvorenom Narodnom pozorištu u Beogradu.[2] Naime, tu ga je doveo slikar Stevan Todorović,[1] na poziv Jovana Đorđevića.[3] 1869. godine u maju, Bačvanski je već stigao u Beograd, a uskoro mu se pridružuju supruga Piroška i ćerka Ruža.[4]
Rediteljski poziv[uredi | uredi izvor]
Njegova glavna preokupacija je ovde bila režija.[2] U tom poslu se istakao kao pravi majstor, podigavši profesiju na zavidni nivo pripremajući za taj posao Adama Mandrovića, Miloša Cvetića i Tošu Jovanovića. Veoma je bio vešt u režiji masovnih scena. Njegove zapažene režije su: Posmrtna slava kneza Mihaila Đorđa Maletića (delo kojim je otvorena zgrada Narodnog pozorišta u Beogradu, 30. oktobra 1869), Mletački trgovac Viljema Šekspira (1869), Vladimir i Kosara Laze Lazarevića (1869), Kir Janja Jovana Sterije Popovića (1870), Jelisaveta Đure Jakšića (1870), Revizor Nikolaja Gogolja (1870), Zvonar Bogorodičine crkve Šarlote Birh-Pfajfer (Charlotte Birch-Pfeiffer) po romanu Viktora Igoa (1872) i dr.[5]
Kao reditelj, raspolažući velikim znanjem i iskustvom, položio je temelje režiji na beogradskoj pozornici i u realističkom stilu predstavljanja.[5] Njegova scenska postavka prigodne alegorije: Posmrtna slava kneza Mihaila, je najočitiji primer rediteljskog postupka u kojem dominiraju vizuelni momenti, lepa dekoracija i dotada neviđeni scenski efekti koji predstavi daju karakter spektakla.[2]
Glumac[uredi | uredi izvor]
Kao glumac, ispoljio je veliku studioznost u pripremi uloga u nastojanju da ostvari prirodan, realistički izraz, pleneći publiku svojim dubokim glasom i izgrađenom dikcijom.[5] Bio je jedan od najvećih i najpopularnijih srpskih glumaca. Odbacivao je staru školu patetično-deklamatorskog govora i igre, dajući dublju psihološku studiju karaktera.[2]
U periodu od 1869. do 1875. godine ostvario je dvadesetak različitih glumačkih uloga. Kao glumac, istakao se u tumačenju Šekspira (Šajlok i Kralj Lir), Molijera (Arpagon u Tvrdici), Obernjik Karolja (Đurađ Branković u istoimenoj drami) i dr.[5]
Pozorišni pedagog[uredi | uredi izvor]
Neposredno po osnivanju Narodnog pozorišta 1868. godine, prvi upravnik, Jovan Đorđević, osniva internu Pozorišnu školu za već zaposlene glumce po istom principu kako je to uradio tri godine ranije u Srpskom narodnom pozorištu.[6] Ova škola je opsežno i brižljivo pripremljena, a rame uz rame sa upravnikom stajao je Bačvanski Aleksa gao glavni pedagog, iskusni reditelj i odličan glumac. Smatra se da je upravo on uticao da u Zakon o pozorištu uđe i odredba o Glumačkoj školi i da je na taj način omogućio njen kontinuirani razvitak.[4] Škola je počela sa radom 2. januara 1870. godine. Jasno je da su prvi polaznici ove škole bili neuki i neobrazovani u profesionalnom smislu, jer pre ove, druge takve škole nije bilo ranije u nas.[4] Nastavni program je bio podeljen u dve grupe predmeta: teorijsku i praktičnu.[7] U jesen 1870. godine održana je pred članovima Pozorišnog odbora prva ispitna predstava pitomaca Glumačke škole: Karlo XII na ostrvu Rujanu Džemsa Robinsona Planšea i pokazala je da većina pitomaca nije bogzna koliko napredovala u savladavanju glumačke veštine, a nekoliko njih su svojom nedarovitošću potpuno razočarali očekivanja. Izuzetak su bili Milka Grgurova i Pera Dobrinović, za koje se smatralo da će jedino biti glumci.[4]
Pošto je u pozorišnom budžetu bilo nedovoljno sredstava za potrebe Pozorišne škole, a spram relativno malog broja dobrih novoproizvedenih glumaca, Narodno pozorište se uplašilo rashoda i zapravo formalno zatvorilo Pozorišnu školu na jesen iste godine kada je osnovana. Postoje podaci da je Aleksa Bačvanski držao u toj školi časove najmlađima još do juna 1873. godine, ali je tada već počeo da nagoveštava da će otvoriti sopstvenu privatnu školu glume, što je od javnosti i bilo dobro prihvaćeno. Neki su smatrali da je takvim putem i ranije trebalo poći.[4]
Bolest i smrt[uredi | uredi izvor]
Ipak, taj plan se nikada nije ostvario. Naime, posle nesrećnog pada 1874. godine u najstarijem hotelu u Beogradu poznatom kao Staro zdanje i povrede očnog nerva, postepeno počinje da gubi vid. Prestao je da se bavi režijom, a nakon neuspešnog lečenja u Beču 1875. godine, sa porodicom odlazi u Peštu. Ni ovo drugo lečenje nije urodilo plodom, ali se pritom dešava da njegova supruga Piroška, subreta u Peštanskom pozorištu izgubi glas. Na taj način su potpuno ostali bez prihoda. Narodno pozorište mu je ukazalo čast i poštovanje davajući mu punu platu dok je bio na prvom lečenju u Beču,[1] a želeći da mu pomogne i posle, uprava Narodnog pozorišta poziva ga 1880. godine da honorarno igra u Beogradu, gde je slep odigrao sedam uloga u poslednja dva meseca života.[2]
Od beogradske publike oprostio se 25. marta 1881. ulogom Farija (Grof Monte Kristo). Neposredno posle predstave, Bačvanski je umro.
„U istoriji srpskog pozorišta, Bačvanski Aleksa predstavlja jednu od najtragičjih ličnosti.“[8]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d Maletić, Đorđe (1884). Građa za istoriju Srpskog narodnog pozorišta u Beogradu. Beograd: Izdanje Čupićeve zadužbine. str. 361.
- ^ a b v g d đ e ž z i Popov, Čedomir; et al. (2004). SRPSKI biografski rečnik. 1, A-B. Novi Sad: Matica srpska. str. 449. ISBN 86-83651-49-5.
- ^ a b „BAČVANSKI Aleksa | Enciklopedija Srpskog narodnog pozorišta” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-10-12.
- ^ a b v g d đ e Dotlić, Luka (1968). Aleksa Bačvanski i njegovo doba (prilozi građi za jednu monografiju). Beograd: [s.n.]
- ^ a b v g Jovanović, Raško V. (2013). Leksikon drame i pozorišta. Dejan Jaćimović. Beograd. ISBN 978-86-07-01999-1. OCLC 883837997.
- ^ Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu; Rapajić, Svetozar (2015). „Od glumačke škole do fakulteta”. Fakultet dramskih umetnosti = Faculty of Dramatic Arts. Mirjana Nikolić. Beograd. ISBN 978-86-82101-57-4. OCLC 1003654255.
- ^ Fakultet dramskih umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu (na jeziku: srpski), 2022-10-13, Pristupljeno 2022-10-13
- ^ Prof Živojin Petrović u Enciklopediji Jugoslavije JLZ 1980. tom 1 str. 413.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Jovan Đorđević:Aleksa Bačvanski, srpski glumac, Srpske ilustrovane novine 1882;
- Đorđe Maletić:Građa za istoriju srpskog Narodnog pozorišta u Beogradu 1884.
- Dragutin J. Ilijić: Slepi glumac 1912.
- Milanović, Olga. Stodvadesetpetogodišnjica prve pozorišne škole u Beogradu i udeo Alekse Bačvanskog u njenom radu. Teatron : publikacija za pozorišnu istoriju i teatrologiju. - ISSN 0351-7500 (God. 20, br. 91, 1995, str. 95-98)