Antička komedija

Naziv komedija (gr. κωμωδια, lat. comedia) je složenica za koju se pretpostavlja da je nastala od grčke reči komos (gr. κωμος) „vesela povorka“ i oide (gr. ωδη) pesma. Termin je označavao dramska dela vesele sadržine koja su se prikazivala za vreme Velikih ili Gradskih Dionisija u 5. veku p. n. e. U njihovoj strukturi hor je zauzimao značajno mesto. Koliko je poznato, u srodnoj dramskoj vrsti, koja se razvila oko 500. p. n. e. u književnosti zapadnih Grka na Siciliji (Epimarh), hor nije učestvovao. Ta su se dela označavala kao drame (δραματα). Vremenom, hor je izgubio svoju prvobitnu ulogu i u antičkoj komediji (4. i 3. vek p. n. e.) pa se termin komedija počeo primenjivati i na vesele drame bez obaveznog horskog dela (i na one koje su se razvile iz stare horske komedije iz Atine i na vesele nehorske drame nastale izvan Atike). U ovom značenju termin komedija ulazi u modernu književnu terminologiju.

Razvojne faze

Razlikuju se posebne faze u razvoju antičke komedije:

• (nehorska) sicilijanska komedija,
• stara (atička) komedija,
• srednja (atička) komedija,
• nova (atička) komedija,
• rimska komedija.

Atička komedija

Stara atička komedija

Glavni članak: Stara atička komedija

Stara antička komedija nastala je u isto vreme kad i antička tragedija na prelazu iz 6. u 5. vek p. n. e. Međutim, obavezni deo svečanosti posvećenih kultu Dionisa postaje pola veka posle tragedije. Počinje da se prikazuje na Velikim ili Gradskim Dionisijama tek od 442. p. n. e. Broj glumaca bio je ograničen na tri. Hor, podeljen na dva poluhora, imao je 24 člana koji su bili različito kostimirani (kod Aristofana u ptice, žabe, zolje).

Aristotel je izneo pretpostavku da je stara komedija nastala iz faličkih, ritualnih, pesama koje su se pevale u povorkama u kojima je nošen falus kao simbol plodnosti. Te su pesme odlikovali opsceni izrazi i lično ruganje.

Stara atička komedija bavi se aktuelnom stvarnošću. Ona u punoj meri odslikava savremeni život Atinjana. Predmet njenog interesovanja su javni običaji, dnevna politika i celokupna prosveta (vaspitanje, filozofija, poezija, muzika). Kratin je prvi među pesnicima politiku učinio predmetom komedije.

Predstavnici stare atičke komedije su Aristofan, Kratin, Eupolid. Sačuvano je samo 11 komedija Aristofana dok od ostalih pisaca imamo samo fragmente.

Srednja atička komedija

Društvene promene u Atini (opadanje političke moći, potpadanje pod uticaj makedonske države) uslovile su i promene stare atičke komedije i razvoj nove, odnosno srednje atičke komedije (termin koji se verovatno javio u helenističkom dobu). Srednja komedija je termin koji se javio posle Aristotela. Ovim se terminom obuhvataju komedije nastale u periodu između 400. i 430. p. n. e. Najistaknutiji pisci srednje komedije bili su Aleksid, Anaksandrid, Antifan, Eubul i Timokle. Od dela pisaca srednje komedije sačuvani su naslovi i fragmenti. Sačuvane su jedino dve komedije Aristofana Žene u narodnoj skupštini i Plutos, koje hronološki pripadaju srednjoj komediji.

U srednjoj atičkoj komediji politika zauzima sve manje mesta, hor gubi svoju ulogu koju je imao u staroj komediji i više ne učestvuje neposredno u radnji, horske pesme postaju samostalni umeci, agon (αγων) je pretvoren u glumačku scenu, parabaze nema. Društvene i privatne teme postepeno su potiskivale političke. Razvoj komedije se kretao prema stvaranju komedije sa jedinstvenom i zaokruženom dramskom radnjom. U njoj se javljaju motivi karakteristični za helenističku novu komediju: ljubav, zamena lica, prepoznavanje.

Nova atička komedija

Nova komedija nastaje postepeno iz srednje komedije. Ne može se sa sigurnošću povući hronološka granica između ove dve vrste. Počeci nove komedije stavljaju se u vreme oko 320. p. n. e. Najistaknutiji predstavnici nove komedije su Atinjanin Menandar (342 – 291. p. n. e.) Difil iz Sinope i Filemon. Nažalost, od dela ovih pisaca sačuvane su samo dve komedije i to obe Menandrove: Namćor (u celini) i Izabrani sud (tri četvrtine dela). Od ostalih dela Menandra i drugih pisaca sačuvani su samo fragmenti.

U novoj komediji nema političke satire, invektiva, aktuelno-istorijske i lokalne tematike stare komedije. Nova komedija je spajala elemente komedije karaktera i komedije intrige. Prikazivala je tipične likove i scene iz svakodnevice srednjeg građanskog sloja. Delimično je podsećala na noviju evropsku građansku dramu.

Rimska komedija

Komedija dospeva u Rim iz grčke književnosti oko 240. p. n. e. (zajedno sa tragedijom). Rimska komedija je nastala kao slobodan prevod srednje i nove komedije prikazujući Grke u njihovoj sredini i odeći. Zbog toga dobija naziv palijata. Glavni predstavnici Plaut i Terencije.

Literatura

• Komedija antička, Miron Flašar u Rečniku književnih termina, Beograd, Nolit. 1992. ISBN 978-86-19-01962-0..
• Dr Miloš Đurić, Istorija helenske književnosti, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 1988. ISBN 978-86-17-01560-0..