Arbereši

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Arbereši (Arbanaši; alb. Arbëreshët e Italisë, ital. Albanesi d'Italia; up. sa starim srpskim nazivom za Albance Arbanasi), takođe poznati kao Albanci Italije ili Italo-albanci, su albanska etnolingvistička grupa u južnoj Italiji, uglavnom koncentrisana u raštrkanim selima u regionima Apulije, Bazilikata, Kalabrije, Kampanije, Molizea i Sicilije.[1] Oni su potomci toskih izbeglica koje su pobegle iz Moreje između 14. i 18. veka nakon osmanske invazije na Evropu.

Tokom srednjeg veka, Arbereši su se naselile u Napuljskoj kraljevini u nekoliko talasa migracija, nakon uspostavljanja Kraljevine Albanije, smrti albanskog nacionalnog heroja Đurađa Kastriotija Skenderbega i postepenog osvajanja Vizantijskog carstva od strane Osmanlija.

Njihovu kulturu određuju glavne karakteristike koje se nalaze u jeziku, katoličkoj religiji vizantijskog obreda, tradicionalnoj nošnji, običajima, umetnosti i gastronomiji, koji se i dalje revnosno čuvaju, uz svest o pripadnosti specifičnoj sociolingvističkoj grupi. Tokom vekova, Arbereše su uspele da održe i razviju svoje identitete, zahvaljujući svojoj kulturnoj vrednosti koju su ispoljile uglavnom dve verske zajednice vizantijskog obreda sa sedištem u Kalabriji, Koledž Korsini 1732. godine, zatim Italijansko-albanski koledž Sant'Adriano San Benedeto Ulano 1794. godine, i Italijansko-albanska bogoslovija u Palermu 1735. godine, koja je potom 1945. prebačena u Pjana degli Albanezi.

Danas, većina od pedeset zajednica Arbereša su pristalice Italoalbanske crkve, istočne katoličke crkve. Pripadaju dvema eparhijama, Lungro, za Arbereš kontinentalne Italije, Piana degli Albanesi, za Arbereš na Siciliji i manastir Grotaferata, čiji monasi bazilijani uglavnom potiču iz albanskih naselja Italije. Crkva je najvažnija organizacija za održavanje karakterističnog verskog, etničkog, jezičkog i tradicionalnog identiteta zajednice Arbereše.

Arbereši govore arbereški jezik, tosku albansku varijantu koja uključuje mešanje kodova sa regionalnim romanskim jezicima Italije. Ono je od posebnog interesa za učenike savremenog albanskog jezika jer zadržava glasovne, morfosintaksičke i rečnikske elemente jezika koji se govorio u predosmanskoj Albaniji. U Italiji, albanski jezik (a ne posebno arbereš) je zaštićen zakonom broj 482/99, koji se odnosi na zaštitu istorijskih jezičkih manjina.[2]

Arbereše su rasute po južnoj Italiji i Siciliji, a u malom broju i u drugim delovima Italije. Ima ih u velikom broju u Severnoj i Južnoj Americi, posebno u SAD, Brazilu, Čileu, Argentini, Meksiku, Venecueli, Urugvaju i Kanadi, kao i u Ujedinjenom Kraljevstvu. Procenjuje se da ima oko 100.000 Italo-Albanaca (400.000 ako uključujući i one izvan Italije); oni čine jednu od najstarijih i najvećih manjina u Italiji. Biti Italijan i Arbereš su centralni za identitet italo-Albanaca.[3] Kada govore o njihovoj „naciji“, Arbereš koristi izraz Arberia, labav geografski termin za raštrkana sela u južnoj Italiji koja koriste arbereški jezik. Ponosni su na svoju albansku etničku pripadnost, identitet i kulturu, ali se takođe identifikuju kao italijanski državljani, budući da u Italiji žive stotinama godina.[3][4]

U svetlu istorijskih događaja, sekularni kontinuitet albanskog prisustva u Italiji je izuzetan. U 2017. godini, sa Republikom Albanijom, zvanična prijava za uključivanje naroda Arbereš podneta je UNESKO-u kao živog ljudskog i društvenog nematerijalnog nasleđa čovečanstva.[5][6]

Deoba[uredi | uredi izvor]

Regioni Italije u kojima živi albanska manjina

Arbereška sela sadrže dva ili tri imena, jedno italijansko, kao i jedno ili dva domaća imena Arbereš po kojima meštani poznaju mesto. Zajednice Arbereshe podeljene su na brojna etnička ostrva koja odgovaraju različitim oblastima južne Italije. Međutim, neka mesta su već izgubila svoje izvorne karakteristike i jezik, a druga su potpuno nestala. Danas Italija ima 50 zajednica arbereškog porekla i kulture, 41 opštinu i 9 sela, raspoređenih u sedam regiona južne Italije, čineći populaciju od oko 100.000 ljudi. Neka ostrva kulture opstaju u metropolitanskim oblastima Milana, Kjerija, Torina, Rima, Napulja, Barija, Kozence, Krotona i Palerma. U ostatku sveta, nakon migracija iz dvadesetog veka u zemlje kao što su Kanada, Čile, Brazil, Argentina, Urugvaj i Sjedinjene Države, postoje jake zajednice koje održavaju tradiciju Arbereša.

Potpuna lista zajednica Arbereš u Italiji je:[7]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Etnonim[uredi | uredi izvor]

U srednjem veku, starosedeoci Albanci na području Albanije su svoju zemlju nazivali Arberi ili Arbeni i nazivali se Arbereshe ili Arbeneshe.[9][10] U šesnaestom veku, toponim Shkiperia i demonim Shkiptare postepeno su zamenili Arberia, odnosno Arberesh. Danas se samo Albanci u Italiji, čiji su se preci doselili iz srednjeg veka, zovu Arberesh, a jezik Arberisht . Termin Arbereše i njegove varijante kao endonime koriste i Arbanasi u Hrvatskoj i Arvaniti u Grčkoj.

Skenderbeg je poveo 2.500 albanskih vojnika u Napuljsko kraljevstvo 1458.[11]

Rane migracije[uredi | uredi izvor]

Arbereše su se između 11. i 14. veka kretale u malim grupama prema centralnoj i južnoj Albaniji i severu i jugu Grčke ( Tesalija, Korint, Peloponez, Atika) gde su osnivali kolonije. Njihova vojna veština učinila ih je omiljenim plaćenicima Franka, Katalonaca, Italijana i Vizantinaca.

Bitka kod Torviola 1444. bila je prva konfrontacija između Skenderbegovih Albanaca i Turaka Osmanlija.

Invazija Turaka Osmanlija na Balkan u 15. veku primorala je mnoge Arbereše da emigriraju iz Albanije i Epira u južnu Italiju. Bilo je nekoliko talasa migracija. Godine 1448, kralj Napulja Alfonso V od Aragona apelovao je na Skenderbega da pomogne u suzbijanju pobune u Napulju. Skenderbeg je poslao vojsku pod vođstvom Demetrija Reresa i njegova dva sina. Na molbu albanskih vojnika, kralj Alfonso im je dodelio zemlju i oni su 1448. naseljeni u dvanaest sela u planinskoj oblasti zvanoj Katancaro. Godinu dana kasnije, sinovi Demetrija, Đorđe i Vasilije, zajedno sa ostalim Albancima, nastanjeni su u četiri sela na Siciliji.[12]

Posle Skenderbegove smrti 1468. organizovani albanski otpor Osmanlijama je prestao. Kao i veći deo Balkana, Albanija je postala podložna invaziji Turaka. Mnogi njeni ljudi pod vlašću Luke Bafe i Marka Bečija pobegli su u susedne zemlje i nastanili se u nekoliko sela u Kalabriji. Od Skenderbegove smrti pa do 1480. godine bilo je stalnih migracija Albanaca na italijansko primorje. Tokom 16. veka ove seobe su se nastavile i na italijanskom tlu su nastala druga albanska sela.[13] Novi imigranti su često zapošljavali posao kao plaćenici koje je unajmila italijanska vojska.

Drugi talas emigracije, između 1500. i 1534. godine, odnosi se na Arbereše iz centralne Grčke. Angažovani kao plaćenici u Veneciji, morali su da evakuišu kolonije Peloponeza uz pomoć trupa Karla V, pošto su Turci napali tu oblast. Karlo V je uspostavio ove trupe u južnoj Italiji da ojača odbranu od pretnje turske invazije. Osnovani u izolovanim selima (što im je omogućilo da zadrže svoju kulturu do 20. veka), Arbereše su tradicionalno bili vojnici Napuljske kraljevine i Venecijanske Republike, od verskih ratova do Napoleonove invazije.

Kasnije seobe[uredi | uredi izvor]

Talas migracija iz južne Italije u Ameriku 1900–1910. i 1920–1940. depopulirao je otprilike polovinu sela Arbereše i izložio stanovništvo riziku od kulturnog nestanka, uprkos početku kulturnog i umetničkog preporoda u 19. veku.

Od kraja komunizma u Albaniji 1990. godine, došlo je do talasa imigracije Albanaca u sela Arbereše.

  • Etnografska karta: 1859. sa zelenim prikazom albanskog stanovništva
    Etnografska karta: 1859. sa zelenim prikazom albanskog stanovništva
  • albanske etno-lingvističke teritorije
    albanske etno-lingvističke teritorije

Jezik[uredi | uredi izvor]

Arbereška jezička klasifikacija

Arbereški jezik potiče od dijalekta tosk kojim se govori u južnoj Albaniji, a govori se u južnoj Italiji u regionima Kalabrije, Molizea, Apulije, Bazilikata, Kampanije, Abrucija i Sicilije. Svi dijalekti Arbereša su usko povezani jedan sa drugim, ali nisu u potpunosti međusobno razumljivi.

Arbereški jezik zadržava mnoge arhaizme srednjovekovnog albanskog iz predosmanske Albanije u 15. veku. Takođe zadržava neke elemente grčkog jezika, uključujući rečnik i izgovor. Takođe je sačuvao neke konzervativne karakteristike koje su izgubljene u glavnom albanskom Tosku . Na primer, sačuvao je određene grupe suglasnika na početku sloga koje su pojednostavljene u standardnom albanskom (up. Arberisht gluhe /ˈɡluxə/ ('jezik/jezik'), vs. standardni albanski gjuhe /ˈɟuhə/ ). Zvuči arhaičnije od standardnog albanskog, ali je dovoljno blizu da je napisano istim albanskim pismom kao i standardni albanski. Šćiptar (Albanac) koji sluša ili čita Arberisht je sličan savremenom govorniku engleskog koji sluša ili čita Šekspirov engleski . Arbereš jezik je od posebnog interesa za studente savremenog albanskog jezika jer predstavlja glasove, gramatiku i rečnik pre-osmanske Albanije.

Albanese se obično zvao Albanac („Albanac“ na italijanskom) u Italiji do 1990-ih. Donedavno, govornici arberišta imali su samo vrlo neprecizne pojmove o tome koliko je njihov jezik srodan ili nepovezan sa albanskim. Do 1980-ih arberiš je bio isključivo govorni jezik, izuzev njegovog pisanog oblika koji se koristio u italo-albanskoj crkvi, a Arberešci nisu imali praktičnu povezanost sa standardnim albanskim jezikom koji se koristio u Albaniji, jer ovaj oblik nisu koristili u pisanoj formi ili u medija. Kada je veliki broj imigranata iz Albanije počeo da ulazi u Italiju 1990-ih i stupio u kontakt sa lokalnim zajednicama Arbereša.

Od osamdesetih godina prošlog veka organizovani su određeni napori da se očuva kulturno i jezičko nasleđe jezika. Arberišt je poslednjih decenija polako opadao, ali trenutno doživljava preporod u mnogim selima u Italiji. Osobe kao što je Đuzepe Širo Di Mađo uradile su mnogo na školskim udžbenicima i drugim alatima za učenje jezika na tom jeziku, proizvevši dve knjige Udha e Mbare i Udhetimi, obe korišćene u školama u selu Pjana deli Albanezi.

Lingvisti koji se fokusiraju na jezik su (albanski) Eda Derhemi,[14] (rođen u dijaspori) Martin Di Mađo [15] kao i (rodom iz Piana degli Albanesi) Vito Matranga.[16]

Ne postoji zvanična politička, administrativna ili kulturna struktura koja predstavlja zajednicu Arbereš. Arbereš ne spada u grupu manjinskih jezika koji uživaju posebnu zaštitu države prema članu 6 italijanskog Ustava. Na regionalnom nivou, međutim, Arberištu je dodeljen određeni stepen zvaničnog priznanja u statutima autonomije Kalabrije, Bazilikata i Molizea.

  • U slučaju Kalabrije, region treba da obezbedi prepoznavanje istorijske kulture i umetničkog nasleđa stanovništva arbereškog porekla i da promoviše nastavu dva jezika u mestima gde se govore.
  • Član 5. statuta autonomije Bazilikate predviđa da regionalne vlasti „promovišu ponovno uvažavanje originalnosti jezičkog i kulturnog nasleđa lokalnih zajednica“.
  • Konačno, statutom autonomije regije Molize propisano je da će region „biti čuvar jezičkog i istorijskog nasleđa i narodnih tradicija etničkih zajednica koje postoje na njenoj teritoriji i, u dogovoru sa zainteresovanim opštinama, promovisati ponovno poštovanje od njih".

U određenim opštinama lokalne vlasti podržavaju kulturne i jezičke aktivnosti koje promovišu zajednice Arbereša i pristale su na postavljanje dvojezičnih putokaza.[17] Postoje udruženja koja pokušavaju da zaštite kulturu, posebno u provinciji Kozenca. Arbereš jezik se koristi u nekim privatnim radijima i publikacijama. Osnovni zakoni oblasti Molizea, Bazilikata i Kalabrije upućuju na arbereški jezik i kulturu. Ipak, povećanje obuke u upotrebi pisanog jezika dalo je nadu za kontinuitet ove kulture.

Književnost[uredi | uredi izvor]

Rana arbereška književnost[uredi | uredi izvor]

Prvo delo italo-albanske književnosti bilo je delo sicilijanskog protojereja Leke Matrange (1567–1619). Knjiga je nosila naziv E mbsuama e kreshtere (Hrišćanska doktrina) i bio je jednostavan verski prevod na arbereš jezik, sa ciljem da se hrišćanstvo približi svom narodu u južnoj Italiji. Dok tokom 17. veka nije bilo Arbereš pisaca, u 18. veku je postojao Đulio Variboba (1724–1788, Jul Variboba ), koji mnogi Albanci smatraju prvim pravim pesnikom u celoj albanskoj književnosti.[18] Rođen u San Giorgio Albanese (Mbuzati) i školovan u bogosloviji Corsini u San Benedetto Ullano, nakon mnogih polemika sa lokalnim sveštenikom otišao je u izgnanstvo u Rim 1761. godine i tamo je 1762. objavio svoju dugačku lirsku pesmu Ghiella e Shen Meriis (Život Virghier). Bogorodice). Pesma je u potpunosti napisana na dijalektu San Đorđa i ima oko 4717 redova. Variboba se smatra jedinstvenim u albanskoj književnosti po svojoj poetskoj osetljivosti i raznovrsnosti ritmičkog izraza. Druga poznata umetnička ličnost tog vremena bio je Nikola Četa (1740–1803) poznat na albanskom kao Nikolle Keta . Kao pesnik pisao je stihove i na albanskom i na grčkom jeziku, a komponovao je i prvi albanski sonet 1777. Kao pesnik, leksikograf, lingvista, istoričar, teolog i rektor Grčke bogoslovije, njegova raznovrsnost i univerzalnost dela ga izdvaja od drugih pisaca tog perioda.[19] Najistaknutija ličnost među piscima Arbereša i najistaknutija ličnost albanskog nacionalističkog pokreta u Italiji u 19. veku bio je Đirolamo de Rada ( Jeronim De Rada ). Rođen kao sin paroha italo-albanske katoličke crkve u Makija Albaneze ( Maqi ) u planinama Kozence, De Rada je pohađao koledž Svetog Adrijana u San Demetrio Koroneu. Oktobra 1834. godine, po očevoj želji, upisao se na Pravni fakultet Univerziteta u Napulju, ali su glavni fokus njegovog interesovanja ostali folklor i književnost . U Napulju je 1836. godine De Rada objavio prvo izdanje svoje najpoznatije pesme na albanskom jeziku, „Pesme o Milošu“, pod italijanskim naslovom Poesie albanesi del secolo XV. Canti di Milosao, figlio del despota di Scutari (albanska poezija iz 15. veka. Pesme Miloša sina skadarskog despota). Njegovo drugo delo, Canti storici albanesi di Serafina Thopia, moglie del principe Nicola Ducagino, Napulj 1839 (Albanske istorijske pesme Serafine Topije, supruge princa Nikolasa Dukađinija), zaplenile su Burbonske vlasti zbog navodne De Radine zavereničke pripadnosti tokom italijanski Rizorđimento . Delo je ponovo objavljeno pod naslovom Canti di Serafina Thopia, principessa di Zadrina nel secolo XV, Napulj 1843 (Pesme Serafine Topije, zadrinske princeze u 15. veku) i kasnije u trećoj verziji kao Specchio di umano transito, vita di Serafina Topija, Principessa di Ducagino, Napulj 1897 (Ogledalo ljudske prolaznosti, život Serafine Topije, princeze od Dukađina). Njegova istorijska tragedija na italijanskom jeziku I Numidi, Napulj 1846 (Numiđani), razrađena pola veka kasnije kao Sofonisba, dramma storico, Napulj 1892 (Sofonisba, istorijska drama), uživala je samo skroman odjek u javnosti. Revolucionarne 1848. godine, De Rada je osnovao list L'Albanese d'Italia (Italijanski Albanac) koji je uključivao članke na albanskom. Ovaj dvojezični "politički, moralni i književni časopis" sa konačnim tiražom od 3.200 primeraka bio je prvi časopis na albanskom jeziku.

De Rada je bio preteča i prvi čujni glas romantičarskog pokreta u albanskoj književnosti, pokreta koji je, inspirisan njegovom nepogrešivom energijom za nacionalno buđenje među Albancima u Italiji i na Balkanu, trebalo da evoluira u romantični nacionalizam karakterističan za Period Rilindže u Albaniji. Njegove novinarske, književne i političke aktivnosti bile su instrumentalne ne samo za podizanje svesti za manjinu Arbereš u Italiji, već i za postavljanje temelja za albansku nacionalnu književnost.

Najpopularnije od njegovih književnih dela je gore pomenuti Canti di Milosao (Pesme o Milošu), poznat na albanskom kao Kenget e Milosaos, duga romantična balada koja prikazuje ljubav Milosa, izmišljenog mladog plemića iz Skadra (Skadra) iz petnaestog veka. ), koji se vratio kući iz Soluna . Ovde, kod seoske česme, susreće i zaljubljuje se u Rinu, ćerku pastira Kologrea. Razlika u društvenom položaju između ljubavnika dugo ometa njihovu zajednicu sve dok zemljotres ne uništi i grad i svaki privid klasne razlike. Posle venčanja u inostranstvu, rađa se dete. Ali period bračnog blaženstva ne traje dugo. Milosov sin i žena ubrzo umiru, a on sam, ranjen u borbi, gine na obali reke u blizini Skadra.

Religija[uredi | uredi izvor]

Italo-albanska crkva[uredi | uredi izvor]

Italijansko-albanska katolička crkva, posebna crkva sui iuris, uključuje tri crkvene jurisdikcije: Eparhiju Lungro degli Italo-Albanesi za Albance južne Italije sa sedištem u Lungru (CS); Eparhija Piana degli Albanesi za Albance ostrvske Italije sa sedištem u Piana degli Albanesi (PA); Teritorijalna opatija Santa Maria od Grotaferata, sa bazilijanskim monasima (OSBI) dolaze iz italo-albanskih zajednica, smeštena u jedinoj crkvi opatije i opatije u Grotaferati (RM).

Italijansko-albanska katolička crkva, budući da je vizantijska enklava na latinskom Zapadu, sekularno je sklona ekumenizmu između Katoličke crkve i Istočne pravoslavne crkve . To je bilo jedino prebivalište istočnog hrišćanstva od kraja srednjeg veka do dvadesetog veka u Italiji .

Na teritoriji italo-albanske crkve postoje institucije i verske kongregacije vizantijskog obreda : Bazilijanski red Grotaferata, Collegine Sesters of Sacra Famiglia, Piccole operaie dei Sacri Cuori i kongregacija sestara Vasilijana, kćeri Svete Makrine.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Tradicije i folklor[uredi | uredi izvor]

Među Arberešima sećanje na Skenderbega i njegove podvige održavalo se i preživljavalo kroz pesme, u obliku Skenderbegovog ciklusa.[20]

Gjitonija[uredi | uredi izvor]

„Gjitonija“ je oblik naselja tipičan za zajednice Arbereša i rasprostranjen u celom narodu Arbereša. Potiče od grčkog γειτονια (geitonia). Gjitonia funkcioniše kao mikrosistem oko kojeg se vrti život hore (sela); Đitonija je manja verzija rasporeda sela koja se često sastoji od malog trga prema kome su orijentisane uličice, okruženog zgradama koje imaju otvore ka većem trgu (šeš) pod dijagonalnim uglovima. Naziv se obično uzima od porodica koje tamo žive. Društveni aspekt Gjitonije je drevna i istorijska struktura u kojoj su koegzistirale vrednosti gostoprimstva i solidarnosti između porodica susedstva i gde nije bilo razlike u društvenim klasama. Uglavnom za italijansko-albanske zajednice, to je svet u kome su odnosi bili toliko jaki da su stvorili prave porodične odnose toliko da je Arberesheova fraza Gjitoni gjiri („susedski rođaci“) tipična.[21]

Kuhinja[uredi | uredi izvor]

Arbereshe kuhinja se sastoji od kuhinje Albanije i Italije . Stil kuvanja i hrana povezana sa njim evoluirali su tokom mnogo vekova od njihovog albanskog porekla do mešane kuhinje sa sicilijanskim, kalabrijskim i lukanskim uticajima.

Ova tradicionalna jela su Piana degli Albanesi ( Palermo, Sicilija):

  • Strangujet – Oblik njoka koji se zove Strangujte napravljen od brašna ručno, začinjen sosom od paradajza ( lenk ) i bosiljkom. Tradicionalno, ovo jelo su konzumirale porodice koje su sedele oko drvenog stola u nivou poda ( zbrilla ) 14. septembra, na Festa e Krikit Shejt (Uzvišenje Krsta).
  • Gruret – jelo od kuvane pšenice začinjeno maslinovim uljem, poznato kao cuccia na sicilijanskom jeziku. Tradicija je da se jede na Festa e Senda Llucise . Varijacije su upotreba zaslađenog mleka ili rikote sa pahuljicama čokolade, kore pomorandže i badema.
  • Kanojet – Cannoli, univerzalno poznato slatko pecivo Pianoto. Njegova kulinarska tajna je vafla ( shkorca ) od brašna, vina, masti i soli i punjena zaslađenom rikotom, a na kraju posuta procejanom čokoladom.
  • Buke – Arbereš hleb ( buke ) se priprema od lokalnog brašna od tvrdog zrna i pravi se u okrugli i uglavnom kvasni oblik prirodnim metodama. Kuva se u starinskim pećima za ogrev ( Tandoor). Jede se toplo začinjeno maslinovim uljem ( vaj i ullirit ) i posuto sirom ili svežom rikotom.
  • Panaret – Arbereš uskršnji hleb oblikovan u krug ili u dve velike pletenice i posut susamom. Ukrašena je crvenim uskršnjim jajima. Uskršnja jaja su obojena u tamnocrvenu boju da predstavljaju krv Hristovu, jaja takođe predstavljaju novi život i proleće. Tradicionalno se jede za vreme Vaskrsenja. Posle 40 dana posta, po vizantijskoj katoličkoj tradiciji, uskršnja slava mora da počne polako, uz laganu trpezu posle ponoćne liturgije u subotu uveče. Post se uglavnom prekida panaretom.
  • Loškat i Petullat – Zaslađeno sferično ili usitnjeno prženo dizano testo. Jede se uoči karnevala E Mart e Madh .
  • Te plotit – Slatki kolač u raznim oblicima sa filom od marmelade od smokava, jedno od najstarijih arbereš jela.
  • Milanise – Tradicionalno jede na Dan Svetog Josifa ( Festa e Shen Zefit ) i Veliki petak, jelo je od testenine napravljeno sa sosom ( lenk ) od paste od divljeg komorača, sardina i pinjola .
  • Udhose i Gjize – Domaći sir i rikota koji se obično suše na otvorenom.
  • Likenge – Svinjske kobasice začinjene solju, biberom i semenom komorača (fare mbrai).
  • Llapsana – Šumska kelja ( llapsana) pržena sa belim lukom i uljem.
  • Dorezet – Vrlo tanki domaći špageti od griza, kuvani u mleku i jedu na Vaznesenje Gospodnje .
  • Groshet – Supa od fava pasulja, slanutka i mahuna.
  • Verdhet – Za vreme Uskrsa se sprema neka vrsta pite sa jajima, jagnjetinom, rikotom, ovčijim sirom i (prethodno kuvanim) listovima zlatnog čička ; u nekim selima se umesto njih koriste mladi nadzemni delovi divljeg komorača .

Fizički izgled[uredi | uredi izvor]

Istraživanje iz 1918. obuhvatilo je 59 muškaraca Arbereša iz Kozence, Kalabrija, rezultat je pokazao da je svetla kosa bila prisutna kod 27% njih. Ista studija je takođe pokazala da su frekvencije svetlih očiju i bele kože bile 47% i 67% respektivno. Arbereshe, iz ove ankete, utvrđeno je da su generalno manje pigmentirani od Kalabrijaca. Takođe su viši (m. 1,64) i manje dolihocefali (cefalični indeks 80,6).[22]

Genetika[uredi | uredi izvor]

Prema Sarno i dr. 2015 postoji mnogo I-DNK haplogrupa prisutnih među Arbereshe. Te haplogrupe dele i sa njihovim italijanskim i balkanskim susedima.[23] Arbereše se pojavljuju kao malo diferencirani od domorodaca južnih Italijana, i umesto toga se preklapaju sa drugim južnobalkanskim stanovništvom Albanije i Kosova.[23]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Minni, C. Dino; Ciampolini, Anna Foschi (1990). Writers in transition: the proceedings of the First National Conference of Italian-Canadian Writers. Guernica Editions. str. 63—4. ISBN 978-0-920717-26-4. Pristupljeno 30. 9. 2010. 
  2. ^ „Legge 482”. Camera.it. Arhivirano iz originala 12. 05. 2015. g. Pristupljeno 30. 12. 2015. 
  3. ^ a b Essays on Politics and Society Author Hasan Jashari Publisher lulu.com, 2015 ISBN 978-1-326-27184-8 p. 64
  4. ^ Shkodra, arbëreshët dhe lidhjet italo-shqiptare. Universiteti i Shkodrës "Luigj Gurakuqi". 2013. ISBN 978-9928-4135-3-6. 
  5. ^ „Top Channel.tv Albania – Arbëreshët kërkojnë ndihmë nga Tirana: Të njihemi në UNESCO”. Arhivirano iz originala 16. 8. 2017. g. Pristupljeno 10. 7. 2017. 
  6. ^ Arbëreshët kërkojnë të anëtarësohen në UNESCO
  7. ^ „Comunità albanesi d' Italia” (na jeziku: italijanski). Arbitalia. Arhivirano iz originala 08. 03. 2010. g. Pristupljeno 2. 2. 2017. 
  8. ^ „RIONERO IN VULTURE (Basilicata / Lucania) – Fotografie”. lucania1.altervista.org. Pristupljeno 10. 11. 2017. 
  9. ^ Casanova. „Radio-Arberesh.eu”. Arhivirano iz originala 2. 4. 2010. g. Pristupljeno 13. 9. 2014. 
  10. ^ Kristo Frasheri.
  11. ^ Elsie, Robert (2010). Historical dictionary of Albania. Lanham. 
  12. ^ The Italo-Albanian villages of southern Italy Issue 25 of Foreign field research program, report, National Research Council (U.S.) Division of Earth Sciences Volume 1149 of Publication (National Research Council (U.S.)) Foreign field research program, sponsored by Office of Naval research, report ; no.25 Issue 25 of Report, National Research Council (U.S.).
  13. ^ The Italo-Albanian villages of southern Italy Issue 25 of Foreign field research program, report, National Research Council (U.S.).
  14. ^ Derhemi, Eda (2006). „Features of dysfunctional attrition in the Arbresh of Piana degli Albanesi”. International Journal of the Sociology of Language. 2006 (178). doi:10.1515/IJSL.2006.014. 
  15. ^ Maggio, Martin Di. „Arbëresh: Language mixing, translanguaging and possible solutions to issue of maintenance”. 
  16. ^ „Strategies for conservation of a minority language”. 
  17. ^ Euromosaic.
  18. ^ Albanian literature: a short history Authors Robert Elsie, Centre for Albanian Studies (London, England) Publisher I.B. Tauris, 2005 ISBN 978-1-84511-031-4 p. 45
  19. ^ Albanian literature: a short history Authors Robert Elsie, Centre for Albanian Studies (London, England) Publisher I.B.Tauris, 2005 ISBN 978-1-84511-031-4 p. 46-47
  20. ^ Skendi, Stavro (1968). „Skenderbeg and Albanian Consciousness”. Südost Forschungen. 27: 83—84. 
  21. ^ MASCI, L.F. Gli insediamenti Albanesi in Italia (Morfologia e Architettura), Nuclei Urbani della Calabria Citra.
  22. ^ A SKETCH OF THE ANTHROPOLOGY OF ITALY.
  23. ^ a b Sarno, Stefania (16. 5. 2017). „Ancient and recent admixture layers in Sicily and Southern Italy trace multiple migration routes along the Mediterranean”. Scientific Reports. 7 (1): 1984. Bibcode:2017NatSR...7.1984S. PMC 5434004 Slobodan pristup. PMID 28512355. doi:10.1038/s41598-017-01802-4 Slobodan pristup. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Арбереши&oldid=27820122”