Ardašir I

Ardašir I
Novac sa predstavom Ardašira I
Lični podaci
Datum rođenja	180.
Mesto rođenja	Estakhr,
Datum smrti	242.
Porodica
Potomstvo	Šapur I
Roditelji	Babak
Dinastija	Sasanidi
kralj nad kraljevima
Period	224. – 241.
Prethodnik	niko
Naslednik	Šapur I

Ardašir I ili Artakserks (pers. اردشیر, Ardaschīr; [ærdæˈʃiːr]) osnivač je Sasanidskog carstva, bio je prvi kralj nad kraljevima iz dinastije Sasanida, koji je vladao Persijom od 224. do 241. godine.

Biografija

Ardašir je u početku, kao i njegov otac, bio vazal partskog kralja, te je vladao područjem Persisa. Nije tačno poznato kad je zavladao tim područjem. Ubrzo nakon krunisanja u Istahru osvojio je provinciju Kerman i pripojio ju svome području. Ta ekspanzija izazvala je partskog kralja Artabana IV da zarati protiv Ardašira, ali ga je ovaj porazio. Čini se da se još i Ardaširov otac bunio protiv Parta želeći da se oslobodi njihove dominacije. Do odlučujuće bitke došlo je godine 224. kod Hormizdagana u kojoj je Artaban poginuo. Time još nije bilo srušeno partsko kraljevstvo, jer su Arsakidi još držali Mesopotamiju i Azerbejdžan, dok su se u Jermeniji kao lokalni vladari održali sve do 5. veka. Ardašir je zatim krenuo u osvajanja na istoku i došao verovatno sve do regiona Horasan. Nepoznato je koja je sve područja na istoku osvojio niti je sigurno da li je država Kušan već za njegove vladavine postala vazalom Persije.

Godine 225. na 226. Ardašir se okrenuo prema zapadu protiv partskog kralja Vologaza VI, koji je stolovao u gradu Ktesifonu na reci Tigris. Ardašir je 226. osvojio grad, te je time dotada partska Mesopotamija pala pod vlast sasanidske Persije. Ardašir je u tom vojnom pohodu došao sve do današnjeg Bahreina, a možda čak i do Omana. Tamošnje plemstvo priznalo je njegovu vlast.

Ardašir I prima prsten vlasti od Ahuramazda

Ardašir je za svoju prestonicu izabrao grad Ktesifon, te podupirao zoroastrizam koji ipak nije bio službena religija. Ardašir je do godine 230. učvrstio sasanidske vlast u osvojenim oblastima, iako vojni pohodi protiv Jermenije i Kraljevstva Hatre nisu uspeli. Ardašir je iste godine zaratio protiv Rima sa ciljem da osvoji severnu Mesopotamiju koju je 30 godina ranije anektirao car Septimije Sever. Herodijan i Kasije Dion izveštavaju da je Ardašir pritom nastupio kao naslednik Ahemenida i zahtevao sva područja kojima su oni nekada vladali, ali to je danas sporno jer malo je verovatno da je Ardašir išta znao o vremenu Ahamenida. Ardašir je u svakom slučaju hteo da osvojii nova područja, te je uzeo naslov kralj kraljeva, doduše samo Erana, odnosno Irana.

Rat protiv Rima ispočetka je bio uspešan tako da je persijska vojska prodrla sve do Sirije. Ali godine 232. car Aleksandar Sever krenuo je u protivnapad, pri čemu su obe strane pretrpele velike gubitke. Borbe su završile bez sklapanja mira. Ali nakon ubistva Aleksandra Severa godine 235. Ardašir je iskoristivši to iznova zaratio i do 240. osvojio još neka područja.

U to je doba Ardaširovim suvladar postao njegov sin Šapur, koji ga je pratio na vojnim pohodima i koji ga je nakon njegove smrti 239. ili 240. bez poteškoća nasledio.

Kralj Ardašir I bio je osnivač viševekovnog carstva Sasanida čiju je moć dalje izgradio njegov sin Šapur, zbog čega se obojica smatraju jednima od najznačajnijih sasanidskih vladara.

Literatura

• Za rani sasnidski period, a time i za vladavinu Ardašira I malo je sačuvanih izvora. Pored Anala persijsko-arapskog istoričara Tabarija sa kraja 9. i početkom 10. veka, sačuvani su Sasanidski reljefi i natpisi na stenama, a od zapadnih izvora tu su Herodijan, Zonara, Historia Augusta i rimski istoričar Kasije Dion. Antički rimski izvori izveštavaju pre svega o rimsko-persijskim ratovima. U genealogiji Sasanida postoje nejasnoće. U poznatom natpisu Nakš-i Rustam iz doba Ardaširova sina Šapura I nabrajaju se preci Sasanida pri čemu je naveden Ardaširov otac Babak (ili Papak), ali nije navedeno u kojem je rodbinskom odnosu prema rodonačelniku Sasanida, Sasanu.

Literatura

• Erich Kettenhofen: Die Einforderung des Achämenidenerbes durch Ardašir: eine interpretatio romana. U: Orientalia Lovaniensia Periodica 15 (1984), pp. 177. – 190.
• Erich Kettenhofen: Die Eroberung von Nisibis und Karrhai durch die Sāsāniden in der Zeit Kaiser Maximins, 235/236 n. Chr. U: Iranica Antiqua 30 (1995), pp. 159. – 177.
• Schippmann, Klaus (1990). Grundzüge der Geschichte des sasanidischen Reiches. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft. ISBN 978-3-534-07826-4. 
• Josef Wiesehöfer: Adašir I. U: Encyclopædia Iranica II 4 (1986), pp. 371. – 376., online.
• Josef Wiesehöfer: Das Reich der Sāsāniden. U: Klaus-Peter Johne (editors): Die Zeit der Soldatenkaiser. 2 Bde., Akademie Verlag, Berlin 2008. pp. 531. i. d.

Spoljašnje veze

• Prosopografija Sasanidskog carstva u 3. veku posle Hrista Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. septembar 2006)
• Sasanidiski reljefi na stenama Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. novembar 2016)
• Ancient History Source Book Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. septembar 2006)