Arhitektura Hrvatske

Katedrala Svetog Jakova u Šibeniku

Arhitektura Hrvatske ima dugu istoriju: Hrvati naseljavaju to područje četrnaest vekova, ali u zemlji još uvek postoje sačuvani ostaci ranijih perioda.

Antičko nasleđe

Eufrazijeva bazilika u Poreču.

Nasleđe eneolita je iz vučedolske kulture, gde su živeli na vrhovima brda sa palisadnim zidovima. Kuće su bile uglavnom kvadratne ili kružne (kombinovane u obliku pečuraka), sa podovima od spaljene gline i kružnim kaminima.

Bronzana kultura Ilira je počela da se organizuje u današnjoj Hrvatskoj. Očuvane su brojne monumentalne skulpture, kao i zidovi citadela Nezakcij kod Pule, jednog od brojnih istarskih gradova iz gvozdenog doba.

Grčki mornari i trgovci su stigli do gotovo svih delova Mediterana, uključujući obale današnje Hrvatske; tamo su osnovali gradove-države u kojima su živeli prilično izolovano. Trgovački gradovi na jadranskim obalama poput Tragurion (danas Trogir), Salona (Solin), Epetion (danas Poreč), Issa (Vis) su bili geometrijskog oblika i imali su vile, luke, javne zgrade, hramove i pozorišta. Dok su se grčke kolonizacije razvijale na ostrvu, na kontinentu su Iliri organizovali svoja središta. Njihova umetnost je bila pod velikim uticajem grčke umetnosti, a neke su čak i kopirali. U delti Neretve bio je važan uticaj helenističkog ilirskog plemena Daors.

Rimljani su potčinili grčke kolonijalne gradove u 3. veku pre nove ere. Oni su nametnuli organizaciju zasnovanu na vojno-ekonomskom sistemu. Rimljani su pokorili Ilire u prvom veku pre nove ere i organizovali čitavu obalnu teritoriju transformišući kaštele u urbane gradove. Posle toga istorija ovih delova je istorija ilirskih provincija Rimskog carstva. Brojne rustikalne vile i nova urbana naselja (najupečatljivija su Verige na Brionima, Puli i Trogiru) pokazuju visok nivo rimske urbanizacije. U Istri, Liburniji i Dalmaciji bilo je najmanje trideset urbanih gradova sa rimskim državljanstvom. Najbolje su očuvane mreže rimskih ulica u Epetion (Poreč) i Jader (Zadar). Najsačuvaniji rimski spomenici su u Pola (Puli); osnovani su u prvom veku posvećeni Gaju Juliju Cezaru. Pun je klasične rimske umetnosti kao što su: kameni zidovi, dve gradske kapije, dva hrama na Forumu i ostaci dva pozorišta, kao i luk iz 30. nove ere, i Augustov hram sagrađen u 2—14. godine nove ere, i Fluvijski amfiteatar iz 2. veka. U 3. veku nove ere grad Salona postao je najveći (imao je 40.000 stanovnika) i najvažniji grad Dalmacije. U blizini grada car Dioklecijan, rođen u Salona, sagradio je Dioklecijanovu palatu oko 300. godine nove ere koja je najveći i najvažniji spomenik kasnoantičke arhitekture na svetu. Na njegovim stazama, podrumima, kupolama, mauzolejima, arkadama i dvorištima prisutni su brojni različiti umetnički uticaji iz čitavog carstva. U 4. veku Salona je postala centar hrišćanstva za čitavo zapadno Balkansko poluostrvo. Imao je brojne bazilike i nekropole, kao i dva svetitelja: Domnius (Domn Salonski) i Sveti Anastazije (Staš).

Jedna od retkih sačuvanih bazilika u zapadnoj Evropi (pored Ravene) iz doba Vizantiona je Eufrazijeva bazilika u Poreču iz 6. veka. Rani srednji vek je doneo veliku seobu naroda i ovaj period je činio mračno doba u kulturnom smislu do uspešnog formiranja slovenskih država koje su koegzistirale sa italijanskim gradovima na obali, od kojih je svaki po uzoru na Veneciju.

Rani srednji vek

Crkva Svetog Krsta u Ninu, 9. vek.

U 7. veku Hrvati su sa ostalim Slovenima i Avarima došli iz severne Evrope u region u kome danas žive. Bili su na nivou nomadske kulture gvozdenog doba, prvo su naselili granice grada u blizini reka (poput Jadra u blizini rimske Salone).

Hrvati su bili otvoreni za rimsku umetnost i kulturu, a pre svega za hrišćanstvo. Prve crkve su građene kao kraljevska svetilišta, a uticaj rimske umetnosti bio je najjači u Dalmaciji gde je urbanizacija bila najzastupljenija i tamo je bio najveći broj spomenika. Postepeno je taj uticaj zanemaren i pojavila su se određena pojednostavljenja, promena nasleđenih oblika, pa čak i stvaranje originalnih zgrada. Svi desetak velikih i stotine malih građeni su sečenim kamenom (koji se u narodu zvao lomljenac), spolja omeđenim debelim slojem maltera. Velike crkve su uzdužne sa jednom ili tri broda poput hrama Vaznesenja Gospodnjeg u Cetini, sagrađene u 9. veku. Crkva ima snažne polukružne kontrafore koji odaju osećaj utvrđenja, naglašen zvonikom postavljenim ispred ulaza.

Predromanička crkva Svetog Donata u Zadru, iz 9. veka.

Manje crkve često imaju nekoliko apsida. Najveća i najkomplikovanija centralna crkva iz 9. veka je crkva Svetog Donata u Zadru. Oko njegovog kružnog centra, sa kupolom iznad, nalazi se brod u obliku prstena sa tri apside usmerene ka istoku; taj oblik se prati na drugom spratu formirajući galeriju. Za taj period je svojom veličinom uporediv samo sa kapelom Karla Velikog u Ahenu.

Oltarske ograde i prozori tih crkava bili su ukrašeni prozirnim plitkim ornamentom oblikom žice, koji se naziva pleter, jer su žice provučene jedna kroz drugu. Motivi tih reljefa preuzeti su iz rimske umetnosti (talasi, preplitanje sa tri žice, pentagrami, mreža romboida), ali dok su u rimskoj umetnosti samo izrađivali okvir skulpture, u mračnom veku ona ispunjava celu površinu. Ponekad su se uz ovu dekoraciju pojavljivali likovi iz Biblije, poput Relief in Holy Nedjeljica u Zadru. Ubrzo su glagoljski spisi zamenjeni latinicom na oltarskim ogradama i arhitravima starohrvatskih crkava. Ti natpisi obično pominju kome je crkva posvećena, ko ju je sagradio i kada je sagrađena, kao i ko je zgradu proizveo. To je bio način na koji su se barbarian newcomers mogli uklopiti među romanizovane domoroce.

Pridruživanjem Mađarskoj u 12. veku, Hrvatska je izgubila nezavisnost, ali to joj je obezbedilo početak nove ere srednjoevropskog kulturnog uticaja.

Romanska arhitektura

U 11. veku izgrađeni su monumentalni gradovi duž cele dalmatinske obale. Kuće su građene od kamena. U prizemlju su se nalazile prodavnice ili taverne, viđene danas u gradovima kao što su Poreč, Rab, Zadar, Trogir i Split. U tim gradovima najvažnije građevine bile su crkve. To su obično bile kamene bazilike sa tri broda, tri apside, stubovima, lukovima, arkadama i drvenim krovovima, a podizane su u blizini manastira benediktinskih monaha koji su iz Italije. Sveti Petar u Supetarski Dragi na ostrvu Rabu (11. vek) je najbolje očuvana crkva tog tipa u Hrvatskoj. Na istom ostrvu je i katedrala Uznesenja Blažene Device Marije (12. vek) koja ima zvonik najveći u Dalmaciji. Predstavnik je romaničke arhitekture jer je svaki sprat nešto lakši od donjeg.

Zadarska katedrala (13. vek) je spolja obeležena nizom niša sa obe i sa čeone strane, gde takođe ima dva rozeta sa radijalnim stupovima i tri portala. Podseća na katedralu u Pizi. Unutra ima tri broda, tanke stubove koji podržavaju galeriju i ravne figurativne reljefe.

U hrvatskoj romanskoj arhitekturi je zabeležena transformacija ukrasnog prepletenog reljefa koji se nalazi na kamenim tavanicama. Na kraju razdoblja u Istri su postojale radionice monumentalnih likova. Imali su geometrijske i naturalističke crte koje podsećaju na gotiku. Najbolji primeri romaničke skulpture su drvena vrata katedrale Svetog Duje koje je uradio zanatlija Andrija Buvina (oko 1220) i kameni portal katedrale Svetog Lovre u Trogiru koje je uradio majstor Radovan (oko 1240).

• Romanička arhitektura u Hrvatskoj
• 
  Zvonik splitske katedrale.
• 
  Zadarska katedrala, 13. vek.
• 
  Benediktinski samostan Svete Marije, sredina 11. veka.
• 
  Bazilika Svetog Petra na Rabu.

Gotička arhitektura

Katedrala Svetog Lovre u Trogiru

Gotičku arhitekturu je u 14. veku podržavala kultura gradskih veća, propovedi (poput franjevaca) i viteška kultura. Bilo je to zlatno doba slobodnih dalmatinskih gradova koji su trgovali feudalnim plemstvom na kontinentu. Urbana organizacija i evolucija dalmatinskih gradova mogu se pratiti razvojem i širenjem Raba i Trogira, regulacijom ulica u Dubrovniku i integracijom Splita. Bilo je to i vreme popločavanja ulica kamenom, kanalima otpadnim vodama i komunalnim službama.

Najveći urbanistički projekat ovog perioda bila je kompletna gradnja dva nova grada Malog Stona i Stona i oko kilometar zida sa stonskim bedemom između njih (14. vek). Posle Hadrijanovog zida, ovo je bio i ostao najduži zid u Evropi. Zahvaljujući njemu, celo poluostrvo Pelješac bilo je okruženo i zaštićeno od kopnene obale sa ciljem zaštite najvrednijeg poseda Dubrovačke republike.

Gotske tvrđave su prepoznatljive po visokim kulama u obliku kvadratne prizme. Najbolje su sačuvani u Istri (Hum, Bale, Motovun, Labin itd) i na severu (Medvedgrad iznad Zagreba od 1260) ili na južnom Sokolcu u Lici (14. vek).

Samostan i crkva Svetog Franje u Puli (1285) je najreprezentativniji primer rane gotike. Ova jednostavna građevina sa drvenim rebrastim svodom, kvadratnom apsidom i visokim vitražima građena je od 13. do 15. veka.

Mongoli su uništili romaničku katedralu 1242, ali odmah nakon njihovog odlaska Zagreb je dobio titulu slobodnog grada od Bela IV. Ubrzo nakon toga episkop Timotej je počeo da obnavlja katedralu u novom gotičkom stilu, sa tri broda, poligonalnim apsidama i rebrastim svodom i imala je romaničke okrugle kule. Brodovi su izgrađeni u 14. veku, a svod je završen u 15. Dolaskom Turaka u 16. veku, okruživali su ga visoki zidovi i kule. U 17. veku je završena samo jedna kula, dok je u 18. barokni krov postao znamenitost celog grada. Zemljotres 1880. je teško oštetio katedralu. Izgubio je nekadašnji izgled obnavljanjem u 19. veku, u neogotičkom stilu.

Tokom 14. veka izgrađena je i katedrala Svetog Duje i klaustar franjevačkog manastira u Dubrovniku.

U Dubrovniku je posle požara 1435. zanatlija iz Napulja obnovio dve najznačajnije zgrade, Knežev dvor i palatu Sponza.

• 
  Katedrala Stefana Prvomučenika u Zagrebu, enterijer iz 14. veka.
• 
  Knežev dvor i iza nje palata Sponza u Dubrovniku.

Renesansa

Tvrđava Nehaj, podigao Ivan Lenković 1558.

U 15. veku Hrvatska je bila podeljena između tri države: severna Hrvatska bila je deo Austrijskog carstva, Dalmacija je bila pod vlašću Mletačke republike (sa izuzetkom Dubrovnika), a Slavonija je bila pod osmanskom okupacijom. Dalmacija je bila na periferiji nekoliko uticaja, podjednako udaljena od Italije, osmanske Bosne i Austrije. Pod tim okolnostima, u Dalmaciji se razvila verska i javna arhitektura sa jasnim uticajima italijanske renesanse.

Đorđo Orsini je sagradio crkvu u potpunosti kao samostalni projekat, katedralu Svetog Jakova u Šibeniku, izgrađena 1441. Pored mešanja gotskog i renesansnog stila, bio je originalan i u jedinstvu kamene i montažne gradnje na način uobičajen u drvenim konstrukcijama. Ovo je bila jedinstvena građevina sa takozvanim trokrakim prednjim svodovima, prva u Evropi. Katedralu i njenu originalnu kamenu kupolu završio je Nikola Firentinac po originalnim Orsinijevim planovima.

Na čitavom području Dubrovačke republike su postojale brojne vile plemstva, jedinstvene po svojoj funkcionalnosti i prostornoj organizaciji, kombinaciji renesansne vile i vladine zgrade. Sorkočevićeva vila u Lapadu 1521. je originalna po redosledu građevinskih delova.

U severozapadnoj Hrvatskoj početak ratova sa Osmanskim carstvom je izazvao mnogo problema, ali je dugoročno ojačao severni uticaj uspostavljanjem Habzburg kao vladara velikog dela Hrvatske. Uz stalnu opasnost od Osmanlija na istoku, postojao je samo umereni uticaj renesanse, dok su se tvrđave širile. Plan za utvrđeni grad Karlovac 1579. bio je prvi potpuno novi urbani grad izgrađen renesansnim planovima (takozvani plan „idealnog grada”) u Evropi. Izgrađena je u radijalnom planu, kasnije uobičajenom u baroknom dizajnu grada. Dvor Veliki Tabor iz 16. veka je mešavina karakteristike gotske arhitekture (visoki krovovi) i renesanse (grozdovi i okrugle kule) što je čini primerom manirizma.

• 
  Katedrala Svetog Jakova u Šibeniku, izgrađena 1431—1535, pod zaštitom Uneska.
• 
  Renesansna tvrđava u obliku zvezde u Karlovcu (projektovana 1579).
• 
  Renesansni zidovi Varaždina.

Barok i rokoko

U 17. i 18. veku Hrvatska se ponovo ujedinila sa delovima zemlje koje su okupirale Mletačka republika i Osmansko carstvo, čemu je pripisan iznenadan razvoj umetnosti u svakom segmentu. U severnoj Hrvatskoj i Slavoniji nastala su brojna i dostojna dela barokne umetnosti, od urbanističkih planova i velikih tvrđava do crkvi, palata, javnih zgrada i spomenika.

Velika utvrđenja i brojne kule su izgrađene zbog stalne osmanske opasnosti. Dva najveća su bili Osijek i Slavonski Brod, koji kasnije postaju veliki gradovi. Utvrđeni su vodom i zemljano-humcima sa topovima i kanalima ispunjenim vodom koja je trebalo da uspori neprijatelje koji se približavaju. Tvrđava Slavonski Brod je bila najveća u Hrvatskoj i jedna od najvećih u čitavoj Evropi, jer je bila tvrđava Evrope sa blagodatima okrenuta prema Osmanskom carstvu.

Karlovac, Bjelovar, Koprivnica i Virovitica su imali velike ulice, pravougaone trgove u sredini okružene vladinim i vojnim zgradama, kao i reprezentativnu crkvu.

Crkva Svetog Vlaha u Dubrovniku.

Gradovi Dalmacije, takođe, su imali barokne kule i bastione ugrađene u svoje stare zidine, poput onih u Puli, Šibeniku i Hvaru, ali najveći barokni poduhvat dogodio se u Dubrovniku u 17. veku nakon katastrofalnog zemljotresa 1667. kada je uništen gotovo čitav grad. U baroknom stilu obnovljene su crkva Svetog Vlaha na glavnom trgu (1715) i glavna katedrala i jezuitska kuća sa crkvom Ignasio de Lojola. Paolo Pasalakua je ujedinio nekoliko tih baroknih remek-dela svojim jezuitskim stepeništem koje je povezivalo dva odvojena barokna dela grada, jezuitsku crkvu i trg Ivana Gundulića.

Tokom razdoblja baroka su izgrađene brojne crkve duž cele Hrvatske, postajući tako „kruna” u svakom gradu. Manastirske crkve su često imale zatvoreni zid sa unutrašnjim tremovima raskošno ukrašenim, kao u franjevačkom manastiru u Slavonskom Brodu.

Zidno slikarstvo se razvijalo u svim delovima Hrvatske, od iluzionističkih fresaka u crkvi Svete Marije u Samoboru, svete Ekatarine u Zagrebu, do isusovačke crkve u Dubrovniku. Najsačuvaniji primeri su rokoko freske u vili Miljana gde su alegorijska godišnja doba i prirodni elementi prikazani kroz čovekovu prirodu i njen odraz na umetnost.

19. vek

Ulaz Mirogoj

U austrijskim zemljama početkom 19. veka (kojoj je pripadala Hrvatska) su prevladavale gradnje na klasicistični način. U Hrvatskoj je najistaknutiji arhitekta bio Bartol Felbinger koji je takođe izgradio gradsku kuću u Samoboru (1826) i dvorac Januševac kod Zagreba.

Romantični pokret u Hrvatskoj bio je sentimentalan, nežan i suptilan odraz skromnih vrlina buržoazije.

Istoricizam se obeležava izgradnjom tri velike crkve: neoromanička katedrala u Đakovu (1882), monumentalna župna crkva Petra i Pavla u Osijeku (1898) i neogotička obnova zagrebačke katedrale (Herman Bole, 1880—1902). Krajem 19. veka Herman Bole preduzeo je jedan od najvećih projekata evropskog istoricizma, pola kilometra dugu neorenesansnu arkadu sa dvadeset kupola na zagrebačkom groblju Mirogoj. Istovremeno su gradovi u Hrvatskoj dobili važne urbane preobrazbe: Karlovac je svoje renesansne bastione pretvorio u park koji okružuje čitav stari grad, dok su primorski gradovi (Trogir, Zadar, Pula, Pag i Šibenik) zauzeli niz zidova i otvorili se moru. Veličina i značaj urbane regulacije centra Zagreba (uglavnom delo Milana Lenucija, 1860—1880) bila je revolucionarna. Između najduže zagrebačke ulice i nove pruge, izgrađen je novi geometrijski grad sa velikim javnim i društvenim zgradama poput neorenesansne zgrade hrvatske akademije nauka i umetnosti (1884), neo-barokno narodno pozorište (1895), a do tada vrlo moderan umetnički paviljon (1898) sa montažnom konstrukcijom od čelika i stakla, Kristalna palata i na kraju remek-delo secesije Narodna biblioteka (1912). Ovaj urbanistički plan omeđen je nizom parkova ukrašenih brojnim fontanama, skulpturama, avenijama i vrtovima što Zagreb čini jednim od prvih gradova izgrađenih prema novoj evropskoj teoriji umetnosti „grad kao delo umetnosti”.

Pseudo zgrada koja naglašava sve tri vizuelne umetnosti je bivša zgrada Ministarstva molitve i obrazovanja u Zagrebu (1895). Pored soba u pompejskom stilu i renesansnog kabineta, velika neobarokna Zlatna sala bila je naslikana istorijskim kompozicijama. Postala je jedinstveni spomenik tog doba, jedan od retkih u Evropi.

20. vek

Bečka secesija

Do kraja Prvog svetskog rata u Hrvatskoj je koegzistiralo nekoliko umetničkih pokreta i stilova, ali su svi avangardni pokreti izostali. Zato su najveća umetnička dela tog perioda rađena u duhu umetnosti 19. veka, uključujući najvažnije primere stila bečke secesije Etnografski muzej, Zagreb 1901, kuća Kalina 1903, hrvatski državni arhiv 1912, dok su Sumporno kupatilo 1903. i hrvatsko narodno pozorište 1908. izgrađeni u Splitu.

• 
• 
  Etnografski muzej, Zagreb, 1901.
• 
  Kuća Kalina, 1903.
• 
  Narodna biblioteka, 1912.

Međuratni modernizam i zagrebačka škola

Fotografija snimljena početkom 1930-ih na trgu Burze u Zagrebu.

Jugoslovenska arhitektura je nastala u prvim decenijama 20. veka pre stvaranja države, brojni južnoslovenski kreativci, zaneseni mogućnošću državnosti, organizovali su niz umetničkih izložbi u Srbiji u ime zajedničkog slovenskog identiteta. Nakon vladine centralizacije nakon stvaranja Kraljevine Jugoslavije 1918, ovaj početni entuzijazam počeo je da bledi. Jugoslovensku arhitekturu je sve više diktirala sve koncentrisanija nacionalna vlast koja je težila uspostavljanju jedinstvenog državnog identiteta. Početkom dvadesetih godina prošlog veka, jugoslovenski arhitekti su počeli da se zalažu za modernu arhitekturu, posmatrajući stil kao logično proširenje progresivnih nacionalnih narativa. Uprkos tim promenama, različiti odnosi sa zapadom su učinili usvajanje modernizma neskladnim u Jugoslaviji Drugog svetskog rata; Socijalistička Republika Hrvatska i Slovenija bile su upoznate sa zapadnim uticajem i najspremnije za usvajanje modernizma.

Moderna hrvatska arhitektura se pojavila sa Viktorom Kovačićem, koji je prvi govorio protiv istoricizma i zastupao ideju da arhitektura mora biti individualna i moderna, ali i praktična i udobna. Njegovi projekti su obeleženi suptilnom čistoćom svedenih elemenata istorizma, kao u monumentalnoj palati Burze u Zagrebu, 1924.

Drago Ibler je objavio manifest grupe Earth u kome je napisao: „Treba da živimo u duhu svog doba i stvaramo u skladu s tim. Savremeni život je prepun društvenih ideja i pitanja s obzirom na to da svi i umetnik ne mogu da podnesu izvan tog kolektiva jer su umetnost i život jedno”. Između 1925. i 1935. osnovao je takozvanu „zagrebačku arhitektonsku školu” sa kolegama Dragom Galićem, Mladenom Kauzlarićem, Stjepanom Planićem i drugima. Od tridesetih godina dela škole se mogu porediti sa najboljom svetskom arhitekturom.

Stjepan Planić, takođe član grupe Earth, sa svojim brojnim zgradama je napravio preobražaj Zagreba i stekao mesto u Anthology of Modern Architecture. Svaki njegov projekat obeležen je nekom novom idejom: vila u Kozarčevoj ulici iz 1931. se postepeno prilagođava obronku, Tomislav Home na Medvednici iz 1935, napravljen od drveta i kamena, ima avion u obliku slova Y, dok kružna villa on the Prekrižje, takođe iz 1935, ima radijalne unutrašnje zidove. Borio se za arhitektonsku slobodu da zgrade planira u skladu sa klimatskim uslovima, suncem, vetrom i viđenjima i za afirmaciju novih društvenih i ljudskih ideja u kulturi staništa.

• 
  Modernistička škola koju je dizajnirao Ivan Zemljak 1930. u Zagrebu.
• 
  Meštrovićev paviljon u Zagrebu dizajnirao je Ivan Meštrović 1933.
• 
  Srednju školu u Zagrebu je projektovao Egon Štajnman i završio 1933.

Socijalistički realizam

Odmah nakon Drugog svetskog rata, kratko povezivanje Jugoslavije sa Istočnim blokom je pokrenulo kratki period socijalističkog realizma. Centralizacija unutar komunističkog modela je dovela do ukidanja privatnih arhitektonskih praksi i državne kontrole struke. Tokom ovog perioda, vladajući savez komunista Jugoslavije je osudio modernizam kao „buržoaski formalizam”.

Socijalistički modernizam

Socijalistička realistička arhitektura u Jugoslaviji se naglo završila raskolom Tita — Staljina 1948. Narednih godina nacija se sve više okretala zapadu, vraćajući se modernizmu koji je karakterisao predratnu jugoslovensku arhitekturu. Tokom ove ere modernistička arhitektura simbolizuje odvajanje nacije od SSSR-a. Povratak nacije u modernizam je najbolje prikazan u paviljonu Vjenceslava Ričtera iz 1958. na Expo 58, čija je otvorena priroda bila u suprotnosti sa arhitekturom Sovjetskog Saveza.

• 
  Vjesnik
• 
  Fakultet elektrotehnike i računarstva, 1956.
• 
  Ilički neboder, 1957—58.
• 
  Zagrepčanka, 1971—76.
• 
  Cibonin toranj, 1983.

Spomenici

Jasenovački kameni cvet Bogdana Bogdanovića, 1966.

Tokom ovog perioda, jugoslovenski prekid sa sovjetskim socijalističkim realizmom kombinovan sa naporima za obeležavanje Drugog svetskog rata je doveo do stvaranja ogromne količine apstraktnih skulpturalnih ratnih memorijala, danas poznatih kao spomenici Narodnooslobodilačke borbe.

Brutalizam

Krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina brutalizam je počeo da stiče sledbenike u Jugoslaviji, posebno među mlađim arhitektama, na trend koji je verovatno uticao raspadom CIAM iz 1959.

Decentralizacija

Sa decentralizacijom i liberalizacijom 1950-ih u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslavija, arhitektura je postajala sve više fakturisana po etničkim linijama. Arhitekte su se sve više fokusirale na izgradnju u odnosu na arhitektonsko nasleđe pojedinih socijalističkih republika u obliku kritičkog regionalizma.

• 
  Vjenceslav Ričter: projekat za jugoslovenski paviljon na Expo 58.
• 
  Sada napušteno hotelsko naselje Haludovo (1971) na Krku.
• 
  Mamutica u istočnom Novom Zagrebu, stambeni kompleks izgrađen 1974.

Moderna arhitektura

Savremeni arhitekti

Edo Šen (1877—1949) je zaslužan za polaganje temelja moderne hrvatske arhitekture. Godine 2010. dvostruki, eliptično oblikovan poslovni toranj Sky Office Tower je u Zagrebu izgradio hrvatski arhitekta Ante Anin.

Godine 1998. hrvatska vlada je donela odluku o izgradnji novog muzeja savremene umetnosti na Aveniji Dubrovnik, Zagreb. To je rezultiralo tenderom koji je pobedio Igor Franić, koji je tako postao arhitekta moderne zgrade muzeja savremene umetnosti (završena 2009), sa ukupno 14.609,65 m², od čega je 3500 m² stalna postavka, a 1500 m² privremena izložba.

Godine 2015. tim hrvatskih arhitekata u Zagrebu dovršio je poslovni centar Strojarska.

Krajem 2010. arhitekta Bruno Juričić je postao autor hotelskog kompleksa, procenjenog na 100 miliona evra. Čitav kompleks prostire se na 200.000 m², a hotelski na oko 35.000 m², sa kulturnim centrom posvećen domaćem piscu Đin Jongu, koji je takođe inspirisao izgradnju kompleksa, o čemu izveštava vusja. Kaže se da dizajn ima motive naučne fantastike i fantazije. Juričić je prvi hrvatski arhitekta koji je pobedio na tenderu sa sopstvenim projektom. Predstavljao je Hrvatsku na Bijenalu u Veneciji 2018, predstavljajući hrvatsku arhitekturu ugostiteljstvu, za koju se kaže da je jedna od najvećih i najsloženijih 3D fabrikovanih građevina na svetu.

Oto Barić je 2010. postao arhitekta neo-futurističkog tornja Dalmacije, najviše zgrade u Hrvatskoj. Projekat je dobio međunarodnu nagradu za najbolju kancelariju u Evropi. Kula je deo projekta sa prvim sedište uprave Splitske banke od 2016. Westgate Group je izjavila da bi toranj trebao da bude završen do kraja 2021.

Galerija

• 
  Muzej savremene umetnosti, Zagreb.
• 
  Sky Office Tower, Zagreb.
• 
  Riječka džamija, završena 2013.
• 
  Poslovni centar Strojarska, Zagreb 2015.
• 
  Kula Dalmacija, Split 2020.

Vidi još

• Hrvatska umetnost

 

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Arhitektura Hrvatske na Vikimedijinoj ostavi