Pređi na sadržaj

Atanasije Dimitrijević Sekereš

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Atanasije Dimitrijević Sekereš
Datum rođenja1738
Mesto rođenjaĐur
Datum smrti30. april 1794.
Mesto smrtiBeč, Habzburška monarhija

Atanasije Dimitrijević Sekereš (Đur, 1738 — Beč, 30. april 1794) bio je sveštenik i cenzor srpskih knjiga u Beču. Sekereš je bio jedan od najučenijih Srba u drugoj polovini 18. veka.).[1] Među srpskim građanima i sveštenstvom u Austriji, čak u stručnoj literaturi Atanasije Dimitrijević Sekereš predstavljan je kao izuzetna i vrlo opaka pojava među Srbima svog vremena.[2]

Život i karijera[uredi | uredi izvor]

Rođen je 1738. godine u gradu Đuru. Kao veliki broj pripadnika srpske intelektualne elite, poput Pavla Julinca (1731/1732–1785) i Jovana Muškatirovića (1743–1809), bio je i on među studentima Evangelističkog liceja u Požunu (Bratislavi). Tokom duhovnog sazrevanja u ovoj protestantskoj školi u Slovačkoj, najverovatnije su požunski profesori usadili mladom Atanasiju Dimitrijeviću Sekerešu, ideju da je papa jedini legitimni naslednik Svetog Petra. Formirao se pod uticajem požunskog profesora pravnika racionaliste Paula Rigera. To jedino može objasniti činjenicu da je nakon što je bio srpski (pravoslavni) paroh u Beču, kasnije prešao iz pravoslavlja u uniju (rimokatoličanstvo). Postao je sada nova osoba, Horanji Sekereš.[3]

Nakon povratka sa školovanja, 1759. godine postavljen je za sveštenika pri pravoslavnom hramu Svetog Nikole u Đuru.[4] Nakon desetak godina provedenih u provincijskom Đuru, obreo se u Beču 1772. godine, jednoj od najvećih kulturnih metropola Evrope u 18. veku. Zahvaljujući ličnoj intervenciji uglednog temišvarskog vladike i budućeg mitropolita, Vićentija Jovanovića Vidaka, paroh postavljen je početkom 1772. godine za kapelana crkve Svetog Đorđa u Beču. Svega nekoliko meseci kasnije, prihvatio je dužnost cenzora za srpske knjige u čuvenoj Kurcbekovoj štampariji.3 Godišnja novčana nadoknada, koja mu je po nalogu Ilirske dvorske deputacije bila dodeljena za obavljanje cenzorske službe,[5] potvrđuje opravdanost pretpostavke da siromaštvo nije moglo biti razlog za napuštanje pravoslavne vere.

Pored svakodnevnog obavljanja svešteničkih i cenzorskih dužnosti, Atanasije je slušao predavanja iz filologije, filozofije i kanonskog prava na Bečkom univerzitetu. Najverovatnije je pohađanje nastave iz oblasti kanonskog prava kod profesora Pavla Jozefa Rigera (1705–1775), rodonačelnika terezijanskih reformi i gorljivog pobornika cezaropapizma, transformisalo Atanasija, kao bogobojažljivog palanačkog pop u autoritativnog bečkog birokratu.

Sredinom novembra 1773. zamenio je Adama Franca Kolara (1718–1783) na mestu superrevizora u Kurcbekovoj štampariji, što je značilo da nijedan rukopis na „ilirskom“ (srpskom i hrvatskom), „valahijskom“ (vlaškom, odnosno rumunskom), grčkom i jermenskom jeziku nije mogao biti štampan i distribuiran bez njegove pismene dozvole. Bio je on i korektor za srpske knjige. Na osnovu zahteva grofa Franca Ksavera Kolera, veoma moćnog predsednika Ilirske dvorske deputacije, Atanasije Dimitrijević Sekereš je krajem 1774. godine razrešen dužnosti parohijalnog sveštenika, kako bi u potpunosti mogao da se posveti cenzorskim obavezama.

Najdramatičniji događaj u životu Atanasija Dimitrijevića Sekereša odigrao se sredinom juna 1776. godine, kada je objavio svoju (kontroverznu) odluku da pređe iz pravoslavlja u rimokatoličanstvo. Jedan od mogućih razloga za ovu odluku naveden je u ovom citatu:

Iz analize sadržaja poverljivog izveštaja grofa Kolera, upućenog carici Mariji Tereziji 22. juna 1776. godine... birokratski pedantno, naznačeno je da se „Atanasius Demetrovič“ odriče pravoslavlja ne samo zbog razloga duhovne prirode, nego i zbog toga što „grčki“ strogi post škodi njegovom slabom zdravlju.[7]

Po Aleksandru Sandiću, Sekereš je u svojoj izjavi papi Piju VI napisao da je promenio veru da bi mogao raditi na pojačanju unije. Bio je on "izuzetan, čudan čovek, visokučen, poliglota sa poznavanjem deset jezika, povezan sa masonima, ali bez verskog ili nacionalnog osećanja".[8]

Godine 1777. izdao je mitropolit Vićentije Jovanović Vidak "Pravila monašeskaja", na latinskom i crkveno-slavenskom jeziku. Kada se saznalo da ih je napisao (i nametnuo) u stvari Atanasije Dimitrijević unijat, narod u Novom Sadu i Vršcu se počeo buniti, pa su ta pravila za kaluđere iste godine opozvana.[9]

Dvorski cenzor Atanasije je bio Dositejev prijatelj i savetnik. Jovan Muškatirović mu je posvetio jednu svoju knjižicu. Pomogao je Teodoru Avramoviću učitelju, da objavi u Beču delo: "Nemecki i serbski slovar na potrebu serbskoga naroda v kraljevstvu deržavah".

Prevodio je austrijske nemačke školske udžbenike na srpski jezik. Kao Felbigerovu "Etiku".

Nakon dugogodišnjeg rada za Ilirsku dvorsku deputaciju i vremenski mnogo kraćeg rada za Ilirsku dvorsku kancelariju (1791–1792), Atanasija Dimitrijevića Sekereša, preuzela je Ugarska dvorska kancelarija. On je nastavio da obavlja dužnost cenzora, sa nesmanjenim entuzijazmom, sve do svoje smrti, 30. aprila 1794. godine (po starom kalendaru).[10]

Atanasije je bio omrznut u srpskom narodu, jer je direktno učestvovao u donošenju terezijanskih racionalističkih reformi za Srbe u carevini. Doprineo je sa svojim "antisrpskim stavom" podvrgavanju srpske crkve državi, podržavljavanju srpskih škola, derusifikaciji, germanizaciji osnovne nastave, umanjivanju srpskih manastira, praznika i postova. Među Dimitrijevićeve "neslavne" postupke spada njegovo "ogrešenje", o svoj srpski rod. Kao odgovor na anonimni zahtev za izdavanje, on je podneo referat protiv dozvole štampanja vredne knjige barona Barteštajna o Srbima i njihovim carskim privilegijama.[11] U svom referatu naveo je da delo: na raznim mestima sadrži sasvim netačne podatke, štaviše krivo izneta fakta (o srpskim privilegijama) i više nepristojnih, iz političkih obzira nedozvoljivih pogrda, osobiti protiv protestanata.... Izdejstvovao je tako neargumentovanim zamerkama carsku zabranu štampanja 19. avgusta 1792. godine.

Delo[uredi | uredi izvor]

S obzirom na činjenicu da je Atanasije Dimitrijević Sekereš obavljao dužnost cenzora duže od dvadeset godina, sačuvano je dovoljno dokaza o tome da je posedovao istančan čitalački ukus, kao i da je pomno pratio tada aktuelnu literarnu produkciju. Naime, upravo je zahvaljujući njegovom zalaganju skinuta dugogodišnja zabrana sa Geteovog dela Jadi mladoga Vertera.

Ostavio je za sobom rukopis Sokrovište slavjanskog jazika.[1]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 152. 
  2. ^ Kuprešanin, V. (1961). Pabirci o Dositeju i oko njega. Savremenik, 6, 596–603.
  3. ^ "Južnoslovenski filolog", Beograd 1955.
  4. ^ Kostić, M. Dositej Obradović u istoriskoj perspektivi XVIII i XIX veka. Beograd: SAN. 1952: 53.
  5. ^ Ivić, A. (1956). Arhivska građa o jugoslovenskim književnim i kulturnim radnicima. Zbornik za istoriju, jezik i književnost srpskog naroda Srpske akademije nauka, XV/5, 1–97.
  6. ^ Kostić, M. (2010). Kulturno-istorijska raskrsnica Srba u XVIII veku. Zagreb: SKD „Prosvjeta“.
  7. ^ Radoslav Lj. Eraković UPOTRAZIZA„IZGUBLjENIM“ IDENTITETOM ATANASIJA DIMITRIJEVIĆA SEKEREŠA Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, Knjiga XLII-1 (2017)
  8. ^ J.H. baroh Barenštajn: "O rasejanom Ilirsko-rascijanskom narodu (1761)", Beograd-Valjevo 1995.
  9. ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
  10. ^ [Novaković, S.] (1794, 2. maj). [Vest o smrti Atanasija Dimitrijevića Sekereša]. Slavenoserbskija vedomosti, 35, 149–150.
  11. ^ H. baron Barteštajn: "O rasejanom ilirsko-rascijanskom narodu (1761)", Beograd-Valjevo 1995.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Атанасије_Димитријевић_Секереш&oldid=27175724”