Atletika

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Atletika
Najviše upravno teloIAAF
Karakteristike
Mešani polDa
TipSpoljašnja ili zatvorena
Prisustvo
OlimpijadaPrisutna od inauguracije na olimpijadi 1896.[1][2][3]
ParaolimpijadePrisutna od inauguracije na paraolimpijadi 1960.[4][5]

Atletika je jedna od temeljnih i najraširenijih sportskih grana, koju karakteriše osnovni ljudski pokret i ponašanje, a koja obuhvata: trkačke, bacačke i skakačke discipline.[6] Zbog svoje sveobuhvatnosti naziva se, i istinski jeste, kraljica sportova. Atletskim vežbama stiče se fizička snaga, izdržljivost, brzina i okretnost a učvršćuju se svojstva volje kao što su hrabrost, odlučnost i upornost. Discipline atletike odlikuju se motoričkim kretanjima koja se uspešno mogu primenjivati u toku obrazovnog procesa ili kroz druge oblike vežbanja, pomoću kojih se značajno utiče na podizanje opšte psihofizičke sposobnosti pojedinca. Atletika je polazište i temelj za sve ostale sportove. Od 1896. godine uključena je u redovni program Olimpijskih igara.

Ona predstavlja osnovni i najznačajniji sadržaj svakih Olimpijskih igara. Međunarodna atletska federacija (IAAF) osnovana je 1912. godine u Stokholmu i danas ima 212 država - članica. Od 1983. održava se prvo na četiri a sada na dve godine svetsko prvenstvo za seniore i seniorke, od 1986. godine za juniore i juniorke a od 1999. godine i za kadete i kadetkinje. Od 1930. svake četvrte godine održava se prvenstvo Evrope za seniore i seniorke, a od 1929. godine i Balkanske igre. Atletika je najrazvijenija u SAD, a odmah za njom su Rusija, Nemačka, Kuba, Kenija i Jamajka.

Rezultati trkačkih događaja se odlučuju završnom pozicijom (ili vremenom, ako se meri), dok se pobede u skokovima i bacanju postižu najvišim ili najdaljim merenjem iz serije pokušaja. Jednostavnost takmičenja i nedostatak potrebe za skupom opremom čini atletiku jednim od najčešćih takmičarskih sportova na svetu. Atletika je uglavnom individualni sport, sa izuzetkom štafetnih trka i takmičenja koja kombinuju performanse sportista u ekipni rezultat, kao što je ќros-kantri.

Organizovana atletika datira još iz vremena drevnih Olimpijskih igara iz 776. p. n. e. Pravila i format modernih događaja u atletici su definisana u Zapadnoj Evropi i Severnoj Americi u 19. i ranom 20. veku, i zatim su se proširila u druge delove sveta. Većinu modernih takmičenja najvišeg nivoa sprovodi Međunarodna asocijacija atletskih federacija i njene članice federacije.

Atletska takmičenja su okosnica Letnjih olimpijskih igara. Najznačajnije međunarodno atletsko takmičenje je Svetsko prvenstvo u atletici na otvorenom, koji obuhvata nadmetanja na stazama i polju, trčanje maratona i takmičarsko hodanje. Druga atletska takmičenja istog nivoa su Svetsko prvenstvo u krosu i Svetsko prvenstvo u polumaratonu. Sportisti sa fizičkim invaliditetom takmiče se na Letnjoj paraolimpijadi i Atletskom svetskom šampionatu.

Reč atletika je izvedena od antičke grčke reči ἀθλητής (athlētēs, „borac u javnim igrama“) od ἆθλον (athlon, „nagrada“) ili αθλος (athlos, „nadmetanje“).[7] U početku je termin korišćen za uopšteno opisivanje atletskih takmičenja - tj. sportsko nadmetanje zasnovano prvenstveno na ljudskim fizičkim poduhvatima. U 19. veku pojam atletika je dobio užu definiciju u Evropi i počeo je da opisuje sportove koji uključuju takmičarsko trčanje, hodanje, skakanje i bacanje. Ova definicija je i dalje najprominentnija u Velikoj Britaniji i većini područja bivše Britanske imperije. Štaviše, slične reči na mnogim germanskim i romanskim jezicima koje se odnose na termin atletika takođe imaju slično značenje.

U većem delu Severne Amerike, atletika je sinonimna sa sportovima uopšte, što odražava u većoj mori istorijsku upotrebu termina. Reč atletika se retko koristi u smislu sporta atletike u ovom regionu. Termin staza i polje (engl. Track and field) preferentno se koristi u Sjedinjenim Državama i Kanadi za većinu atletskih događaja, uključujući takmičarsko hodanje i trčanje maratona (mada se kros kantri trčanje obično smatra zasebnim sportom).

Istorija atletike[uredi | uredi izvor]

Atletika je jedan od najstarijih oblika sportskih takmičenja, još od vremena originalnih Olimpijskih igara iz vremena stare Grčke pa do modernih Olimpijskih igara današnjih dana. Kako se radi o osnovnim disciplinama trčanja, skokova i bacanja tradicija takvih takmičenja je stara koliko i tradicija sporta, te je istorija atletike i istorija sporta uopšte.

Antika[uredi | uredi izvor]

Kopija drevne grčke statue diskobolosa, koja prikazuje bacača diska[8]

Atletska takmičenja u trčanju, hodanju, skakanju i bacanju su među najstarijim od svih sportova i njihovi koreni su preistorijski.[9] Atletski događaji su prikazani u drevnim egipatskim grobnicama u Sakari, sa ilustracijama trčanja u Heb Sed festivalu i skakanje u vis se javlja u grobnicama od još pre 2250. p. n. e.[10] Tajlteanske igre su bile drevni keltski festival u Irskoj. One su osnovane oko 1800. p. n. e., i tridesetodnevno okušljanje je obuhvatalo trčanje i bacanje kamena između ostalih sportskih događaja.[11] Originalni i jedini događaj u prvim Olimpijskim igrama 776. p. n. e. je bilo trčanje na rastojanju dužine jednog stadiona, poznato kao stadion. Igre su kasnije proširene da obuhvate takmičenja u bacanju i skakanju u okviru antičkog petoboja. Atletska takmičenja su se takođe odvijala pri drugim Panhelenskim igrama, koje su bile osnovane kasnije oko 500. p. n. e.[12]

Moderna era[uredi | uredi izvor]

Kotsvoldove olimpijske igre, sportski festival koji se pojavio u 18. veku u Engleskoj, sadržao je atletiku u vidu nadmetanja u bacanju malja.[13] Na godišnjoj bazi od 1796 do 1798, L'Olympiade de la République je održavana u revolucionarnoj Francuskoj, i smatra se prvim pretečom modernih letnjih Olimpijskih igara. Premijerni događaj tog takmičenja je bilo takmičenje u trčanju, mada su održavana i takmičenja u raznim drugim drevnim grčkim disciplinama. Godine 1796, Olimpijada je označila uvođenje metričkog sistema u sport.[14]

Atletska takmičenja su održavana oko 1812. godine u Kraljevskom vojnom koledžu, Sandherst,[15] i 1840. godine u Šruzberiju u Šropširu u kraljevskoj školi Šruzberija. Kraljevska vojna akademija u Vulviču je održala organizovano takmičenje 1849. godine, i regularnu seriju zatvorenih takmičenja otvorenih samo za studente je održavao Ekseter koledž, Oksford od 1850.[16] Godišnje Venlokove olimpijske igre, su prvi put održane 1850. u Venloku u Engleskoj, i obuhvatale su atletska nadmetanja u svom sportskom programu.[17]

Prva moderna atletska nadmetanja u zatvorenom prostoru bili su zabeležena ubrzo nakon 1860-ih, uključujući i susret u dvorani Ašbernam u Londonu, kojim su bila obuhvaćena četiri trkačka nadmetanja i takmičenje u trostrukom skoku.[18][19]

Amaterska atletska asocijacija (AAA) je osnovana u Engleskoj 1880. godine kao prvo nacionalno telo za atletski sport i počela je da održava svoja godišnja atletska takmičenja – AAA šampionate. Sjedinjene Američke Države su takođe počele da održavaju godišnja nacionalna takmičenja – SAD šampionat na stazi i polju na otvorenom – prvi je održan 1876. posredstvom Njujorškog atletskog kluba.[20] Atletika je postala kodifikovana i standardizovana preko engleske AAA i drugih opštih sportskih organizacija krajem 19. veka, kao što je Amaterska atletska unija (osnovana u SAD 1888. godine) i Savez francuskih atletskih sportskih društava (osnovan u Francuskoj 1889. godine).

Atletsko takmičenje je bilo uključeno u prvim modernim Olimpijskim igrama 1896. i od tada je bilo jedno od najvažnijih takmičenja u ovom višesportskom događaju koje se odvija svake četiri godine. Prvobitno su učestvovali samo muškarci, a na Olimpijskim igrama 1928. uvedena su ženska takmičenja u atletski program. Atletika je deo Paraolimpijskih igara od inauguralnih igara 1960. Atletika ima veoma visok profil tokom velikih prvenstava, posebno na Olimpijadi, mada je inače manje popularna.

Međunarodno upravno telo, Međunarodna amaterska atletska federacija (IAAF), osnovana je 1912. godine. Ona je usvojila svoje današnje ime 2001. godine. IAAF je 1983. godine ustanovila zasebno Svetsko prvenstvo u atletici na otvorenom. U modernom doba, sportisti mogu da dobiju novac za učešće u trkama, čime je okončan takozvani „amaterizam“ koji je postojao ranije.

Međunarodni sportski komitet za gluve je formiran 1922, radi upravljanja međunarodnim događajima gluvih sportista, uključujući i atletičare.[21]

Prvo organizovano međunarodno takmičenje za sportiste sa fizičkim invaliditetom (osim gluvoće) počelo je 1952. godine, kada su prve međunarodne Stouk Mandervil igre organizovane za veterane Drugog svetskog rata.[21][4] Ovim su jedino bili obuhvaćeni atletičari u invalidskim kolicima. Odatle je proistekla inspiracija za Paraolimpijske igre, koje su održane 1960. godine. Takmičenja su vremenom proširena tako da uključuju uglavnom sportiste sa amputacijama, cerebralnom paralizom i oštećenjem vida, pored takmičenja u invalidskim kolicima.

Atletska borilišta[uredi | uredi izvor]

Atletika je započela kao sport na otvorenom, te su se takmičenja odvijala u skladu s vremenskim uslovima. Danas je uobičajeno da se atletičari tokom zimskog perioda pripremaju i takmiče i u zatvorenim prostorima - atletskim dvoranama.

Atletika na otvorenom[uredi | uredi izvor]

Atletski stadion u Atlanti za vreme OI 1996.
Tipična staza na ovalnom stadionu sa travnatim unutrašnjim poljem

Standardno borilište za atletska takmičenja je atletski stadion. Često integrisan s fudbalskim stadionom, ovo se borilište sastoji od tipično 8 kružnih eliptičnih staza, od kojih je dužina unutrašnje staze, koja se označava kao staza 1 400 metara. Na obe duže strane nalazi se ravan deo od 100 m. Staze su označene crtama koje odvajaju staze 1 do 8. Uz samu stazu tipično se nalaze i zaletište i doskočište za skok u dalj, skok u vis i skok s motkom, bazen s preponom za trku na 3.000 m s preponama, te bacališta kugle, koplja i kladiva. Atletski stadion je opremljen i brojnom pomoćnom opremom koja se koristi zavisno od discipline: preponama za preponske trke, zaštitne mreže za bacačke discipline, nosači i letvice za skok u vis i skok s motkom, itd.

Atletski stadion je poprište svih atletskih takmičenja osim maratona, za koji se zbog dužine staze ne koristi kružna staza na stadionu, osim kao početno i završno mesto trke.

Atletika u dvorani[uredi | uredi izvor]

Atletska dvorana ima gotovo sve elemente kao i atletski stadion, osim što je zbog jednostavnosti konstrukcije dvorane najčešća dužina kružne staze 200 m te je borilište bitno manje nego stadion na otvorenom, i u dvorani nema vetra. Neke discipline koje su na otvorenom standardne zbog manjeg se raspoloživog prostora ne izvode u dvorani, tu spadaju bacanje kladiva i koplja, trka na 3.000 m prepone, maraton. Takođe, neke su discipline prilagođene dvorani, te se tako trka na 100 m u dvorani najčešće smanjuje na 60 m, slično kao i 100/110 metara prepone na 60 m, te neke discipline dugih pruga.

Atletske discipline[uredi | uredi izvor]

Atletske discipline su brojne, koje obično delimo na trkačke, bacačke, skakačke i višeboj. Iako se najčešće koristi metrički sistem za meru udaljenosti ili ostvarene dužine/visine skoka ili dužine bacanja, ponekad se javljaju i drugačije mere, pa je recimo uobičajena trka na jednu milju.

Trkačke discipline[uredi | uredi izvor]

Bacačke discipline[uredi | uredi izvor]

Skakačke discipline[uredi | uredi izvor]

Takmičenja u atletici[uredi | uredi izvor]

Atletika je zasigurno najrasprostranjeniji sport na svetu. Vrste i nivoi takmičenja su brojni. Prema dobu takmičara razlikuju se predškolska i školska takmičenja, srednjoškolska i studentska, pa sve do takmičenja veterana u različitim kategorijama. Prema nivou takmičenja postoje amaterska takmičenja za građane i rekreativce, pa sve do profesionalnih takmičenja. Kvalitativni vrhunac atletike su Olimpijske igre, koje su uvek do sada u istoriji imale u programu neko od atletskih takmičenja. Prema kvalitetu se ističu sledeća atletska takmičenja:

Višeboj[uredi | uredi izvor]

Sportisti sa invaliditetom[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Paraolimpijska atletika
Takmičar trke u invalidskim kolicima na Paraolimpijskim letnjim igrama 2008.[22]

Atletičari sa fizičkom invalidnošću su se takmičili u zasebnim međunarodnim takmičenjima od 1952. Međunarodni paraolimpijski komitet reguliše takmičenja u atletici, i domaćin je paraolimpijskih igara, koje se odvijaju od 1960.[21][4]

Takmičari u takmičenjima na elitnom nivou se klasifikuju po invaliditetu, da bi se nadmetali takmičari sa sličnim invaliditetom u istom događaju. Klasifikovani T12 sportista, na primer, je atletičar na stazi sa oštećenjem vida.[23]

U trkama u invalidskim kolicima atletičari se nadmeću u laganim trkačkim stolicama. Većina velikih maratona ima odsek za invalidska kolica, a elitni trkači dosledno su nadmašivali trkače na nogama. Brzina trkača u invalidskim kolicima izazvala je poteškoće organizatorima trka pri izboru adekvatnog vremena njihovog starta u odnosu na obične trkače. Sudar Džoša Kasidija (trkača u invalidskim kolicima) i Tiki Gelane (vodeće maratonke) na Londonskom maratonu 2013. doveo je ovo pitanje u centar pažnje.[24]

Povremeno se sportisti sa invaliditetom takmiče sa regularnim sportistima. Legalno slepa Marla Runijan je trčala na Olimpijskim igrama 2000. i 2004.[25] i osvojila zlatnu medalju na 1500 metara na Panameričkim igrama 1999.[26] Oskar Pistorijus, kome su amputirane obe noge, se takmičio na Olimpijadi 2012.[27][28][29] Na Svetskom prvenstvu 2011. godine Pistorijus se uspešno plasirao do polufinalne runde na 400 metara i osvojio srebrnu medalju kao deo južnoafričkog 4k400 metara štafetnog tima. U Masters atletici je daleko uobičajenije da se omogući učešće sportista sa invaliditetom. Slepa Ajvi Granstrom postavila je brojne svetske rekorde u masterskoj atletici dok je bila vođena na stazi.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „1896 Summer Olympics official report.” (PDF). Pristupljeno 3. 10. 2010.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. maj 2008) Volume 2. pp. 31–49..
  2. ^ Lennartz, Karl; Wassong, Stephen (2004). „Athens 1896”. Ur.: John E. Findling, Kimberly D. Pelle. Encyclopedia of the Modern Olympic Movement. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32278-5. OCLC 52418065. 
  3. ^ „1896 Summer Olympics official report.” (PDF). Pristupljeno 3. 10. 2010.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. мај 2008) Volume 2. pp. 86–90, 100-2..
  4. ^ а б в Rome 1960, International Paralympic Committee (IPC)
  5. ^ "Summer Games Governance 1960 to 1992", IWAS
  6. ^ „Athletics”. Oxford English Dictionary (3rd изд.). Oxford University Press. децембар 2013. Приступљено 9. 3. 2015. 
  7. ^ Athlete – Online Etymology Dictionary
  8. ^ Woodford 1982, стр. 16
  9. ^ „Intro – What is Athletics?”. Приступљено 28. 5. 2010.  Архивирано на сајту Wayback Machine (22. april 2012). IAAF
  10. ^ Touny, Ahmed D. „84.85–90 History of Sports in Ancient Egypt”. Pristupljeno 28. 5. 2010.  Arhivirano 2006-10-29 na sajtu Wayback Machine
  11. ^ Diffley, Seán (2007-07-14). „Tailteann Games' place in history going for a song”. Pristupljeno 28. 5. 2010. . The Irish Independent
  12. ^ „The Ancient Olympic Games: Mythic Worship of Gods and Athletes” (PDF). Pristupljeno 28. 5. 2010.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. maj 2015). e-Legacies
  13. ^ „Origins of Robert Dover's Games”. Pristupljeno 28. 5. 2010.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. decembar 2009) . Olympick Games
  14. ^ Alain Arvin-Bérod, Les enfants d’Olympie, Paris, CERF, 1996 (pp. 27–40)
  15. ^ Colby 1914, str. 316
  16. ^ Oxford Companion to Sports and Games, ed. J.Arlott, O.U.P. (1975)
  17. ^ The Modern Olympics: a Struggle for Survival, by David C. Young,Johns Hopkins University Press (1996)
  18. ^ Hoshino, Atsushi. „The Origin of Indoor Track and Field Meets”. Pristupljeno 9. 4. 2011.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. avgust 2012). IAAF
  19. ^ European Athletics, Inside Track: Newsletter of European Athletics, Vol. 1/2011 (February 2011); Records could be broken as indoor athletics returns home Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. mart 2011) ‍:4; accessed 6 March 2011
  20. ^ „The United States' National Championships In Track & Field Athletics: Introduction”. Pristupljeno 19. 9. 2009.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. oktobar 2007). Track and Field News
  21. ^ a b v Para- Athletics – History Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. maj 2012), Athletics Canada
  22. ^ „Schedules and Results - Athletics”. The Beijing Organizing Committee for the Games of the XXIX Olympiad. Arhivirano iz originala 6. 9. 2008. g. Pristupljeno 8. 9. 2008. 
  23. ^ International Paralympic Committee, IPC Athletics Classification
  24. ^ Gareth A Davies, London Marathon 2013: rethink over wheelchair race start time to avoid repeat of Josh Cassidy collision, The Guardian, 22 April 2013.
  25. ^ „IPC Athletics World Records – Women's”. Pristupljeno 22. 4. 2014. 
  26. ^ "Paralympic Athletics" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2008), London 2012
  27. ^ Oscar Pistorius set to make history at Olympics, BBC Sport, 4. 7. 2012 
  28. ^ Bladerunner Pistorius included in SA's Olympic team, South African Sports Confederation and Olympic Committee, 4. 7. 2012, Arhivirano iz originala 4. 8. 2012. g. 
  29. ^ „Oscar Pistorius set for long-awaited Olympic debut”, The Times of India, 18. 7. 2012, Arhivirano iz originala 4. 8. 2012. g. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Атлетика&oldid=27788384”