Ašanti
 Zastava etničke grupe Ašanti | |
 Ašanti igračice | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 7 - 8 mil. | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
 Ganaregion Ašanti Kumasi | |
| Jezici | |
| akanski jezik | |
| Religija | |
| akanska vera, anglikanizam, katolicizam, ireligioznost | |
| Srodne etničke grupe | |
| ostali Akani (Fanti i drugi) |
Ašanti ili Asante su jedna od najvećih etničkih grupa u Africi, narod južne Gane i područja koja se graniče sa Togoom i Obalom Slonovače.[1] Ašanti govore jednim od dijalekata akanskog jezika. Pre evropske kolonizacije, Konfederacija Ašanti bila je jedna od vodećih država u Africi, pogotovo u periodu od 1670. do 1900. godine. Ašanti su svoju moć temeljili na zalihama zlata na području pod svojom kontrolom.
Teritorija bivšeg Kraljevstva Ašanti je sada deo nezavisne države Gane. Narod Ašanti i danas poštuje naslednika ašantijskog prestola kao nominalnog kralja.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kraljevstvo Ašanti prostiralo se predelima koji danas pripadaju savremenoj Gani. Stanovništvo drevne države Gane je migracijama prema jugoistoku dospelo u oblasti oko Gvinejskog zaliva gde se stopilo sa starosedeocima. U 17. veku upravo u ovim oblastima nastaje kraljevstvo Ašanti. U današnjnoj Gani žive dve različite etničke grupe, od kojih je najbrojnija Akan. Ovoj grupi pripada i narod Ašanti, koji je činio osnovu velike federacije Ašanti, tokom 18. i 19. veka dominantne sile u regionu.[2]
Društvena podela[uredi | uredi izvor]
Prema društvenoj podeli, smatra se da svaki pojedinac dobija sa majčine strane krv i telo, kroz ženski princip koji određuje pripadnost klanu (''abusua''). Postoji osam klanova među Akan narodima, od kojih svaki ima totemsku životinju. Sa očeve strane, dete dobija karakter i duhovnu srž: muški princip naziva se ''ntoro'', a istoimene grupe predstavljaju patrilinearni pandan klanu. Ovih grupa, koje se pružaju širom Akan teritorija, ima dvanaestak. Svaka ntoro grupa ima mitskog pretka oličenog u životinji koja predstavlja tabu za njene pripadnike. Takođe se veruje da su određene crte karaktera svojsvo svake grupe. Nasleđivanje materijalnih dobara, ali i položaja i titula, bilo je regulisano matrilinearno.[2]
Zlatna stolica[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Ašanti zastupaju animističko shvatanje sveta i pored vrhovnog bića Njame (Nyame) poštuju i druge bogove i brojne duhove prirode koji mogu uticati na život čoveka. Kult predaka je naglašen, mada Ašanti za razliku od većine zapadnoafričkih naroda ne izrađuju figure predaka od drveta, već umesto njih poštuju „Zlatnu stolicu” kao vrhovni simbol društva.[1][3] Sam temelj Ašanti države povezan je sa ovim ritualnim predmetom. Po legendi, osvivač Ašanti naroda, Osei Tutu je sedeo ispod drveta tokom snažne oluje kada je sa neba koje je blještalo od munja polako se spustila stolica od zlata, koja je pripadala bogu Njami, i došla mu na kolena. Sveštenik Okomfo Anokje je interpretirao stolicu kao duh (suštinu) Ašanti naroda i postala je simbol ujedinjenja i vitalnosti kraljevstva. Zlato se poistovećivalo sa dušom, suštinu sunca i simbolizuje životnu silu. Takođe, zlato se povezivalo i sa izdržljivosti i životom (sunce, za razliku od meseca, nikad ne „umire”). Stolica je bila tako sveta da nikad nije smela da dodirne zemlju i kada je izlagana tokom ceremonija, morala je biti na svojoj stolici.[4] U vreme sukoba između Ašantija i Britanaca, stolica je čuvana u strogoj tajnosti, ali je uprkos svim merama zaštite bila otkrivena i opljačkana, što je izazvalo opštu žalost naroda Ašanti. Nešto kasnije Britanci su obnovili Zlatnu stolicu i smestili je u palatu u Kumasiju, gde se i danas nalazi.[3]
Rečna božanstva[uredi | uredi izvor]
Rečni bogovi su među najbitnijim božanstvima Ašantija. Zbog ogromne uloge reka u održavanju života naroda, bogovi i njima određeni sveštenici su postali veza između viših sila i običnog čoveka. U zapadnim, centralnim i severnim Akan regijama, jedan od najmoćnijih rečnih bogova bio je Tano. Darovi su prinošeni oltarima ovog boga pre neke velike kampanje, ne bi li se božanstvo dalo odobrenje i podršku. Nakon uspešne bitke, Tano božanstva i njihovi sveštenici bi se nagrađivali sa zlatom i srebrom, među ostalim darovima. Ova rečna božanstva označavala su i plodnost, dobrobit i zaštitu.[4]
Državno uređenje[uredi | uredi izvor]
Asantehene, kao vrhovni vladar ne samo naroda Ašanti, već is vih onih naroda koji su svojevoljno pristupili državi ili bili pokoreni, jedini je imao vlast nad životom i smrću podanika. Niko u Federaciji nije smeo biti pogubljen bez njegovog znanja i odobrenja. Međutim, vlast nije bila autoritarna i neograničena. U veoma strogom hijerarhijskom sistemu kraljevine, pored njega su važnu ulogu imali Kraljica majka, Savet, kao i vrhovni vojni zapovednik. Asantehene, Kraljica majka i Savet odobravali su političke poteze, a vrhovni vojni zapovednik se starao da vojna struktura bude celovita odbrambena snaga države.[2]
Nakon ustoličenja, kralj ne bi napuštao palatu, sem tokom određenih godišnjih ceremonija. Izvodio je razne rituale, jedan od kojih je izvođen da bi kralj preuzeo grehe svog naroda na sebe i tim ritualom bi ih „isprao”. Pored rituala, bile su utvrđene i brojne zabrane kojih se kralj pridržavao tokom javnih pojavljivanja. Jedna od zabrana odnosila se na govor u javnosti, uvedena zbog straha da se kraljeve reči ne interpretiraju pogrešno. U njegovo ime obraćali su se kraljevi govornici, odnosno savetodavci kralja. Pored zabrane govora u javnosti, postojale su i druge zabrane, kao na primer da njegova stopala nisu smela da dotaknu zemlju, jer bi ga dodir tla, zagađenog smrću, oslabio. Zato je kralj nošen u specijalnim ceremonijalnim nosiljkama. Među Ašanti i drugim Akan narodima, vlast se određivala kroz žensku liniju. Zbog tog razloga, Kraljica majka bila je nazivana najbitnijom osobom u državi. Kao i kralj, zvanična Kraljica majka bila je birana iz grupe kandidata. Služila je kao simbolična majka i sestra kralja. Učestvovala je u Savetu i bila je kraljeva zamena kad kog bi kralj bio van prestonice. Bila je povezana sa zemljanim božanstvima, imala je ritualnu ulogu u zemljoradnji, sudskom posredništvu i prokreaciji. U različitim predstavama Kraljice majke, njihove skulpture su predstavljane gole, verovatno aludirajući na ritual ustoličenja gde se tradicionalno otklanja odeća vladara. Zlatno obojeno telo reflektovalo je, ne samo korišćenje zlatne prašine kao kraljevskog kozmetičkog proizvoda, već i važnost zlata u lokalnoj ekonomiji. Žene su vodile monopol nad rudarstvom i transportom metala.[4]
Stolice[uredi | uredi izvor]
Stolica opisuje sve složenosti tradicionalnog afričkog života na krajnje jednostavan način. Od rođenja pa do smrti, kroz ceo ljudski vek, stolica u stopu prati svog vlasnika i sledi ga i dalje, do tajanstvenog, malo poznatog sveta predaka. U Gani stolica ima status političkog simbola, koji se poistovećuje sa političkim položajem ili funkcijom. Stolice su među najbitnijim kraljevskim regalijama i simbol su najviše vlasti. Bila je prvi poklon detetu od oca kada počne da puzi, čovek bi svojoj nevesti dao stolicu da bi obezbedio da je zadrži. Smatra se da je čovek blisko povezan sa stolicom na kojoj često sedi i da njegov duh nastanjuje tu stolicu, čak i posle smrti te osobe. Postoji praksa naginjavanja stolice na stranu, da bi se sprečilo ulazak nečije tuđeg ili zlog duha. Crne stolice su originalno bile posebne lične stolice kojesu vladari koristili tokom života, gde bi se nakon smrti premazivali sa čađi i žumancetom.[5] Stolice nalaze primenu i u pogrebnim ceremonijama. Telo pokojnika svečano odeveno, posle ritualnog kupanja, polaže se na njegovu omiljenu stolicu i izlaže javnosti pre pogreba, pri čemu stolica preuzima fukciju odra.
Sve Ašanti stolice imaju oblik izveden od osnovnog oblika Zlatne stolice. Izrađuju se iz jednog komada drveta i komponovane su od baze, srednjeg dela i sedišta. Baza stolice ima oblik pravougaonika, sa koga se uzdižu dva do tri stepenika koji simbolizuju uspeh članova zajednice. Na osnovu igleda srednjeg dela stolice može se odrediti status vlasnika stolice i njegov ugled u društvu. Broj tipova stolica u Ašanti društvu teško je odrediti jer se mogu razlikovati prema polu ili dobu osobe koja je koristi, prema statusu vlasnika, prema funkcijama koje obavljaju u društvu, pa čak i materijalu od kojeg su izrađene. Veliki broj stolica je svojim oblicima povezan sa narodnim poslovicama.
Prema plemenskim zakonima, stolice su mogli izrađivati isključivo muškarci, jer je njihova izrada pored izuzetnog talenta iziskivala veliki napor, ali i odvažnost. Majstor pre izrade stolice morao je da izvrši niz rituala u okviru kojih ke prinosio žrtve, a slični rituali izvodili su se po zavšretku posla, da bi se novostvorena stolica zaštitila od zlih duhova. U narodu se očuvalo verovanje da karakteristične vrste stabala podesnih za izradu stolica imaju veoma osvetoljubive duhove, koji umetniku mogu da nanesu zlo. Izrada stolica se i danas neguje u Gani. Još uvek postoje specijalizovana sela poznata po izradi stolica uobičajenim alatom. Jedino što je promenjeno su nekadašnji izuzetno strogi kriterijumi stvaranja, koji su dosta ublaženi, čime se dozvolila umetnička sloboda i naposletku zaista razvoj umetničkog stvaralaštva.[3]
Umetnost[uredi | uredi izvor]
Nastanak i razvoj umetnosti naroda Ašanti, kao i većine afričkih naroda, bili su usko povezani sa prirodom. Pored toga što je prvobitna umetnička produkcija bila uslovljena dostupnošću određenih materijala iz prirode, na njen razvoj je uticalo obilje motiva iz okoline, kao što su čaure insekata, određene biljke i životinje. Ove oblike danas percipiramo kao šaru na tkanini ili ukrasni element na nakitu, iako su katkada stilizacijom dovedeni do granice prepoznatljivosti. Naglašeno socijalno značenje umetosti u narodu Ašanti ima potporu u usmenom predanju, kojim se prenose osnovna moralna, religijska, estetska i druga načela. Smatra se da kulturnog čoveka odlikuje služenje velikim brojem narodnih izreka, priča, basni. Uspostavljanje značenjskih analogija između usmene kulture i umetnosti uslovilo je i izvesnu stilsku saglasnost različitih grana stvaralaštva, koja se manifestovala kroz sličnost motiva i njihov prelazak sa jedne vrste predmeta na drugu. [2]
Bronza[uredi | uredi izvor]
Među materijalima koji su bili značajni za razvoj dvorske umetnosti u pojasu zapadne Afrike bila je bronza. U njoj su, kao posledica običaja merenja i čuvanja zlatnog praha koji je služio kao platežno sredstvo, rađeni minijaturni tegovi, vage, kutije za čuvanje zlatnog praha i drugo. Tegovi za merenje zlatnog praha liveni su tehnikom izgubljenog voska. Figurativne predstave skoro uvek su pravljene iz delova. Veliki i obli delovi- glava, telo, udovi, očči butine ili segmenti opreme- skultporalno su modelovani. Specifičnost imetnosti Gane, kada su tegovi u pitanju, jeste neograničeno mnoštvo motiva. Dve škole izrade tegova postojale su već u 16. veku: na severu su se majstori specijalizovali za izradu geometrijskih tegova, a na jugu su bili čuveni po osmišljavanju figurativnih tegova i onih koji predstavljaju poslovice. Dok god se zlatni prah upotrebljavao U Gani kao vid valute, svaki odrastao član društva morao je imati set za merenje: kvantitet, veličina i forme zavisile su od njegovih materijalnih mogućnosti. Značaj bronzanih tegova leži kako u njihovoj estetskoj formi, tako i u prikazanim motivima, koji dokumentuju veći broj delimično izgubljenih karakteristika kulture Akan.[2]
Keramika[uredi | uredi izvor]
Kao materijal koji je mogao dugo da opstave u uslovima afričke klime, keramika je transportovala određene umetničke obrasce. Terakota-skulpture bile su povezane još u davno vreme sa komemoracijom kraljeva, kraljica i dvorjana. Umetnik bi po smrti vladara ili nekog iz vladarske porodice dobio narudžbinu da izradi komemorativnu figuru ili glavu. Dok tradicionalna podela zanata na muške i ženske kod naroda Akon skoro uvek, kada je reč o upotrebnoj keramici, stavlja glinu u ruke keramičarke, postoje podaci da su se izradom keramike za potrebe kulta bavili i muškarci i žene. Međutim, samo su starije žene, koje su prestale sa rađanjem, imale pravo da rade, jer se verovalo da ova vrsta posla utiče na plodnost. Kod naroda Akan postojao je obrazac prema kojem su izrađivane skulpture kulte glave. Karakteristike poput okruglog lica, simetričnih i prefinjenih crta, kao i prstenasto obrađenog vrata, ponavljaju se na većini dela. Terakota likovi su se od ranog 17. veka transformisali iz isključivo kraljevske privilegije u grobni inventar koji su naručivali i drugi imućni ljudi. Uspostavljanjem diinamične trgovine, stvoren je sloj ljudi koji su se obogatili putem trgovine sa Evropljanima, čime su terakota likovi postali šira pojava u društvu. Samim tim što predmeti nisu više bili isključiva privilegija kraljevske porodice, isčezla je aura uzvišenosti koja ih je okruživala i komemorativna mesta su zapuštena i zaboravljena.[2]
Tekstil[uredi | uredi izvor]
Tkanina adinkra, koja je u početku bila u direktnoj vezi sa ispraćanjem pokojnika, danas se nosi u raznim prilikama. Prvobitne adinkra tkanine imale su tamnu pamučnu podlogu, crnu ili crvenu, kakva i danas šalje poruku o tugi i nemoćnom besu zbog gubitka. Plave, zelene, žute i bele anikra tkanine ukazuju na radostan povod za nošenje ove svečane odeće. Adinkra se izrađuje pečatiranjem, a otisci su crni na jednobojnoj podlozi. Boja je jedan od najvažnijih elemenata izrade tkanina. Pored pečata, za dekoraciju koriste se i alatke koje podsećaju na afričke češljeve, koji se koriste za ocrtavanje bordura. Tkanje je u većini afričkih društava muški posao, dok se žene bave upredanjem konca. Ženi se ne dozvoljava da tka zbog mesečnog ciklusa tokom kojeg se smatra opasnošću za zajednicu. Ona tad ne sme ni da dodirne razboj, niti da se obrati mužu. Prema drugim tabuima, tkaču je bilo zabranjeno da razbije ili spali razboj. Slučajno lomljenje razboja smatrano je lošim znakom, te bi tkač morao prineti žrtvu. Većina tkača kod naroda Ašanti proizvodila je tkanine koje nose obični ljudi, dok su samo oni najveštiji mogli da načine veličanstvene tkanine za kralja i velikodostojnike.[2]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 91. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ a b v g d đ e Garić, Ana (2005). Ašanti: umetnost, kultura, nasleđe. Beograd: Muzej afričke umetnosti. str. 7-42. ISBN 86-85249-07-4.
- ^ a b v Jovanović, Tijana. Stolice naroda Ašanti. Beograd: Muzej afričke umetnosti.
- ^ a b v Preston Blier, Suzanne (1998). Royal Arts of Africa: The Majesty of Form. London: Laurence King Publishing. str. 125-146. ISBN 1 85669 113 6.
- ^ National Museum of Ghana Handbook. Ghana Publishing Corporation (Publishing Division). str. 43-77.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
