Bartol Kašić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Bartol Kašić
Datum rođenja(1575-08-15)15. avgust 1575.
Mesto rođenjaPag (grad), Mletačka republika
Datum smrti28. decembar 1650.(1650-12-28) (75 god.)
Mesto smrtiRim, Papska država

Bartol Kašić (Pag, 15. avgust 1575 - Rim, 28. jul 1650)[1] bio je hrvatski jezuita i pisac u periodu kontrareformacije Rimokatoličke crkve. Bavio se propagandnom i književnom delatnošću u službi Rimokatoličke crkve i Isusovačkog reda. Po nalogu Kongregacije koncila njegov zadatak je bio da standardizuje južnoslovenske jezike pod novim književnim jezikom koji su jezuiti tada nazivali ilirskim, a zarad lakšeg misionarskog delovanja Rimokatoličke crkve prema pravoslavnim Slovenima i njihovim unijaćenjem, odnosno pokatoličavanjem. U svrhu toga, sastavio je Gramatiku ilirskog jezika (Institutionum linguae illyricae libri duo) 1604. godine čime je postao njegov prvi kodifikator, a kasnije je skoro odustao od svoje rodne čakavice i prešao na štokavicu koju je smatrao pogodnijom za ovakav jezik. Ovo delo je postalo udžbenik kojim su se isusovci koristili za propagandne misije prema pravoslavnim Srbima i Bugarima. Osim toga, poznat je i kao autor prvog kompletnog prevoda Biblije i južnoslovensko-italijanskog rečnika, kao i niza rimokatoličkih versko-nastavnih radova, od kojih je najznačajniji Ritual rimski izdat u Rimu 1640.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Bartol Kašić je rođen u Pagu 15. avgusta 1575. godine od oca Ivana Petra Kašića i majke Ivanice.

U Pagu je i započeo svoje školovanje, a zatim je otišao na Ilirski kolegijum u Loreti, današnjoj Italiji. Nakon toga se priključio Isusovačkom redu u Rimu gde je studirao teologiju i filozofiju. U to vreme je u kolegijumu, od strane Vatikana, osnovana Akademija ilirskog jezika (1599), gde je Kašić odabran za nastavnika ilirskog jezika.

Osim u Rimu, kraće vreme se zadržao u Dubrovniku, a povremeno je odlazio na misionarske misije po teritorijama koje su držali Osmanlije, uključujući prostore nekadašnje srednjevekovne Srbije i Bosne. Ipak, nakon misija se vratio u Rim gde je proveo vreme do kraja života.

Umro je 28. decembra 1650. godine.

Propagandni i književni rad[uredi | uredi izvor]

Kašićeva propaganda i i književna aktivnost se mogu razumeti u kontekstu reakcije Rimokatoličke crkve na veliki broj izazova sa kojima se susrela u periodu kraja 15. veka, pa dalje kroz vreme u koje je Kašić živeo. Najveći izazovi su širenje protestantizma koje se razbuktalo početkom 16. veka, kao i osvajanja Osmanskog carstva koje je tada zauzelo gotovo celu jugoistočnu Evropu.

Kontrareformacija Rimokatoličke crkve[uredi | uredi izvor]

Kao odgovor na ove izazove, Vatikan je u više navrata sazvao Tridenski sabor u periodu između 1545. i 1563. godine, i započeo je protivreformaciju. Kako je gubitak vernika na zapadu značio i gubitak finansijskih sredstava koje su vernici plaćali, plan Kurije je bio da to nadomesti pokatoličavanjem pravoslavnih vernika na istoku Evrope, gde su zbog nestanka svojih srednjevekovnih država tamošnji vernici ostali bez ikakve zaštite. Prvobitno kroz Kongregaciju koncila osnovanu 1564. godine, misionarske aktivnosti su dodatno pojačane osnivanjem Grčkog (Collegium Graecum) 1577. godine i Iliriskog kolegijuma (Collegium Illyricum) 1580. godine u Vatikanu gde su se jezuiti i ostali misionari sa područja Dalmacije školovali, a zatim i osnivanjem Kongregacije za propagandu vere 1622. godine.[2] Misionarske nadležnosti Kongregacije koncila prenete su na Kongregaciju za propagandu vere koja je tada imala za glavne ciljeve spovođenje unije nad pravoslavcima, vraćanje protestanata u okvire Rimokatoličke crkve i širenje rimokatolicizma nad nehrišćanskim stanovništvom.[2][3] U skladu sa time, došlo je do različitih misionarskih delovanja, poput Brestovske unije i neugodnog vremena u Rusiji, gde su pojedini pravoslavni episkopi priznali primat pape. Osim toga, Dugi rat između rimokatoličke Austrije i Osmanskog carstva rezultirao je Mirom u Žitvatoroku 1606. godine kojim su Osmanlije prvo nazvali austrijskog nadvojvodu Imperatorom i priznali pravo rimokatolicima da imaju crkve u Osmanskom carstvu.

Klaudio Akvaviva, general Isusovačkog reda

Začeci ilirizma[uredi | uredi izvor]

Pod uticajem humanizma i renesanse iz 15. i 16. veka su u Evropi oživela interesovanja za istorijske događaje i poreklo naroda, a tokom vremena su se razvile mnoge teorije o poreklu. Time je, na primer, stanovništvo današnje Italije počelo da se vezuje za stari Rim, što će podstaknuti autore poput Nikole Makijavelija i drugih njihovih humanista da se bave idejom ujedinjenja Italije.[4]

Sa druge strane, u rimokatoličkim gradovima mletačke Dalmacije gde se stanovništvo romanskog porekla u većinskom slovenskom okruženju uveliko slovenizovalo, tokom 15. veka je došlo do pojave ilirizma. Nastao je kao posledica oponašanja italijanske renesanse od strane primorskih gradova sa istočne strane Jadrana, i u skladu sa time, bazirao se na naknadnom tumačenju antičke prošlosti putem vezivanja porekla za antičke Ilire i rimsku provinciju Ilirik.[4][5]

Iako prvobitno neslovenski, taj pokret se ubrzo pretvara u panslavizam zahvaljujući radu dominikanca Vinka Pribojevića (Vincentinus Pribevo) sa Hvara, koji je Slovene proglasio za potomke Ilira u svom političkom govoru koji je zapisan i koji su Mlečani štampali kao Oratio de origini successibusque Slavorum u Veneciji 1532. godine.[4][5][6]

Ovakvu ideju ujedinjavanja južnih Slovena kroz ilirizam upravo je Vatikan institucionalno podsticao zarad jačanja svog uticaja na Balkanskom poluostrvu, kao i zbog toga da bi rimokatoličanstvo putem zajedničkog jezika lakše prodrlo u pravoslavno slovensko stanovništvo.[3][4][7][8] Time je Vatikan osnaživao rimokatolike na području istočnog Jadrana koji su bili ugroženi pod naletom Osmanlija, a sa druge strane pripremala teren za uniju koja je bila uvod u pokatoličavanje pravoslavaca na tom području. Putem ovakvog pokušaja uspostavljanja veze Slovena sa antičkim Ilirima, Rimska kurija je vezivala Slovene za svoju crkvenu tradiciju vezanu za Ilire, poput one o rimskim biskupima ilirskog porekla. Uz ovo, treba napomenuti i da je područje bivše rimske provincije Ilirikuma gajilo i bogatu hrišćansku tradiciju s obzirom da se hrišćanstvo na tom području pojavilo dosta rano u vreme Rimskog carstva.[3][4] Osim spomenutih papa, treba istaći i crkvenu tradiciju vezane za Dalmatinca ilirskog porekla Svetog Jeronima Stridonskog, koji je živeo oko petog veka nove ere i koji je veoma značajan za hrišćansku veru uopšte.[4] Za Rimokatoličku crkvu konkretno je značajan s obzirom da je službovao u Rimu i bio prevodilac Biblije sa starogrčkog i hebrejskog na latinski jezik, te je oko njega ona formirala snažan kult, što su hteli preko ilirizma da prisvoje hrvatski rimokatolički sveštenici poput Vinka Pribojevića i Ivana Tomka Mrnavića.[4]

O njegovom značaju za Rim svedoči i to da je Zavod svetog Jeronima u Rimu nazvan po njemu, a preko koga se upravo može videti i ponašanje Vatikana po pitanju ilirizma. U osnivačkoj povelji pape Nikole V iz 1453. godine, navedeno je da je Zavod osnovan za Slovene i Dalmatince. Nakon toga, u unutrašnjoj upotrebi Zavoda tada dominira termin slovenski, s obzirom na dominantno slovensko stanovništvo. Ipak, 1485. godine, u jednoj oporuci se prvi put koristi termin ilirski. Upotreba izraza slovenski i iliriski tada ostaje sve do 1655. godine kada zbog protivreformacije termin slovenski biva izbačen u korist termina ilirski.[5]

Osim toga, kod jezuita u vreme početka Protivreformacije nastaje ideja formiranja književnog ilirskog jezika u vidu potrebe za kodifikacijom i formiranjem zajedničkog jezika južnih Slovena, a koji bi se koristio prilikom štampanja crkvenih knjiga, što bi se dalje koristilo kako prema rimokatolicima, tako i prema pravoslavcima prilikom misionarenja. A upravo je pitanje jezika bilo jedna od glavnih tema o kojoj je raspravljano neposredno nakon Tridentskog sabora.[4][9]

Jedan od značajnih sledbenika Pribojevićevog rada bio je jezuita i diplomata Aleksandar Kolumović, čakavac iz Splita koji je tokom 16. veka vodio neuspešnu diplomatsku misiju od strane Mlečana i Vatikana zarad formiranja široke anti-osmanske koalicije na Balkanu. On je među prvim jezuitima shvatio potrebu za prevođenjem rimokatoličkih liturgijskih knjiga sa latinskog na slovenske jezike, čime bi rimokatolički uticaj lakše zašao u pravoslavno i muslimansko slovensko stanovništvo.[10]

Rad Bartola Kašića[uredi | uredi izvor]

Delovanje Aleksandra Kolumovića je nastavio Bartol Kašić, sa kojim je i sarađivao.[11] Kašić je dao veliki doprinos pitanjima ilirizma i koji će uticati na druge buduće hrvatske propagandne, ali i nacionalne radnike poput Pavla Ritera Vitezovića, i pripadnike Ilirskog pokreta sa područja Habzburške monarhije u 19. veku.

Gramatika ilirskog jezika[uredi | uredi izvor]

Naslovna strana Gramatike ilirskog jezika (1604)

Dubrovčanin i jezuita Marin Temperica je 1582. godine, nakon putovanja po Balkanskom poluostrvu, ostavio je Klaudiju Akvavivi (Claudio Acquaviva), vrhovnom jezuitskom generalu pod čijim delovanjem je red doživeo ogromno prošinjere, spomenicu u kojoj je spomenuo da se isti jezik, baziran na štokavici, govori na području od Dubrovnika do Bugarske, a koje obuhvata Hercegovinu, Bosnu i Srbiju. Temperica je istakao potrebu za izradom jedinstvene gramatike kojom će se kodifikovati ovaj jezik, čime je Temperica dao doprinos Rimokatoličkoj propagandi u srpskim zemljama.[7][9][12]

Koristeći ova saznanja, a u skladu sa njegovim delovanjem sa ciljem pokatoličavanja pravoslavaca na prostoru Poljsko-litvanske unije gde je nekada bila Kijevska Rusija, poznatom kao Brestovska unija (1595—1596), Klaudio Akvaviva 1599. godine izdaje naredbu Bartolu Kašiću da za potrebe pitomaca ranije spomenute Ilirske akademije u Rimu napiše prvu gramatiku novog "ilirskog" jezika koji bi obuhvatio južnoslovensko područje, uključujući i čakavicu. Cilj ovoga je bilo misionarskog delovanje zarad širenja rimokatoličanstva.[12] Kašiću je određeno da se drži najraširenijeg narodnog govora, da bi gramatika bila lakše prihvaćena od strane najvećeg broja ljudi.[9] Kašić je prethodnim delom, Ilirsko-italijanskim rečnikom, pokazao da poseduje znanje oko pitanja jezika. Prihvativši se zadatka, Kašić je 1604. godine, tri godine nakon objavljivanja Kraljevstva Slovena dubrovačkog benediktanca Mavra Orbina, objavio delo Gramatika ilirskog jezika (Institutionum linguae Illyricae libri duo). Ipak, zbog svog jezika, temelj ovog dela je bila čakavština, odnosno dalmatinski jezik kako ga je nazivao, ali je sadržala i veći broj štokavskih elemenata srpskog jezika.[13] Kasnije će, zbog navedenih potreba, a i nakon svojih misionarskih misija po Bosanskom pašaluku, sve više prihvatati štokavicu, te će spomenuti štokavski elementi odneti prevagu i u samom njegovom književnom radu. Između ostalog, i svoje izvorno ime, Bartul, Kašić je promenio u Bartol u skladu sa štokavskim govorom koji je počeo da prihvata. Kašićeva Gramatika je postalo udžbenik kojim su se jezuiti koristili za propagandne misije na slovenskom području jugoistočne Evrope gde su živeli Srbi, a delom i Bugari,[3][4][13] na šta je pozivao i sam Kašić u predgovoru Gramatike.[14]

Nakon Gramatike, Kašić se više fokusira na samu versku tematiku, te tokom sledećih godina objavljuje veći broj književnih dela poput Način od meditacioni (1613), Život sv. Ignacija (1617), Zrcalo nauka krsjanskoga (1631) i Život Gospodina našega Isukrsta (1637).[15]

Misionarsko delovanje u Srbiji i Bosni[uredi | uredi izvor]

Godinama nakon objavljivanja gramatike, Bartol Kašić će kao jezuita provesti vreme u različitim misionarskim aktivnostima u službi Vatikana na području Srbije i Bosne pod Osmanskim carstvom.[8] U okviru njih, Kašić je razmatrao i prikupljao informacije o stanju rimokatolika na tom području, njihovom broju i okolnostima, te je kroz versko obrazovanje delovao u jačanju njihove vere. Osim toga, njegov fokus je bio i na postavljanju temelja za pokatoličavanje pravoslavaca.[3][8] O ovome govori jasno govori sam Kašić, koji je u svojoj autobiografiji naveo da je cilj njegove misije u Beogradu 1612. godine bio da se "propovedanjem reči boži je i deljenjem sakramenata verni katolici utvrde u katoličkoj veri, a raskolnici i krivoverjem zaraženi hrišćani vrate na pravi put".[8]

Naslovna strana Rituala rimskog (1640)

Kašić u ovim misijama nije delovao sam - pored njega je bilo još jezuita poput Ištvana Sinog koji je u isto vreme delovao uz njega u Beogradu. Treba dodati da su se i interesi jezuita delimično poklopili sa interesima dubrovačkih trgovaca koji su imali razgranatu mrežu na ovom području, a koji nakon raspada srednjevekovne srpske države na njemu više nisu imali svojih škola, što je bio razlog njihove saradnje.[8]

Ipak, jezuitsko delovanje u Beogradu je kasnijih godina gotovo zaustavio njihov sukob sa bosanskim franjevcima oko pitanja korišćenja kapela u gradu, a tokom kojeg su se Dubrovačni držali po strani.[8] Sukob su pratila razna potkazivanja jezuita, kako kod pape, tako i kod osmanskih vlasti, što je dovelo do toga da su gradske vlasti 1632. godine proterale jezuite iz Beograda. Tokom sledećih godina došlo je do prividnog primirja kada su se jezuiti opet vratili u Beograd, ali su se sukobi ubrzo ponovo razbuktali.[8] Prema nekim izveštajima, jezuiti su uspeli da se održe u Beogradu zahvaljujući podmićivanju lokalnih osmanskih gradskih vlasti.[8]

Ceo sukob se konačno završio 1651. godine kada su se jezuiti u potpunosti sklonili iz Beograda i prodali svu imovinu. Iako su o sukobu izveštavali mnogi franjevci, jezuiti i biskupi, o njemu Kašić u svojoj autobiografiji vešto nije naveo ni reč.[8]

Ostale misije Kašić je imao po Bosanskom pašaluku, kao i u Dubrovniku gde je provodio dosta vremena, nakon čega se vratio u Rim.[3][15]

Prevod Biblije[uredi | uredi izvor]

Kašić je svoj rad fokusirao i na liturgijske knjige. U to vreme završava i prevod Biblije na štokavicu kojom se govorilo u Dubrovniku. Odluku za korišćenjem štokavice je doneo na osnovu svojih putovanja po Bosni i drugim teritorijama Osmanskog carstva gde se ona koristila. Zbog ugroženosti hrišćanskog stanovništva na ovom području, smatrao je da je potrebno da delo prvenstveno nameni njima. Ipak, upravo je korišćenje štokavice bio razlog zašto su se pojedini hrvatski sveštenici usprotivili njegovom prevodu, zbog čega delo ostaje neodštampano, a na kraju i zabranjeno.

Ritual rimski[uredi | uredi izvor]

Nedugo zatim, Kašić piše svoje najznačajnije delo Ritual rimski, koji je uspeo da objavi 1640. godine kada ga je odštampao u Rimu uz pomoć Kongregacije za propagandu vere. U ovom velikom delu na preko 400 stranica, Zahvaljujući Propagandi, Kašić je za temelj ovog dela koristio štokavicu, koju je Propaganda smatrala pogodnom za delovanje prema Srbima,[16] s obzirom da se radilo o njihovom jeziku.[13]

Dela[uredi | uredi izvor]

  • Razlika skladanja slovinska, 1599, (u rukopisu, štamapn kao Hrvatsko-talijanski rječnik s Konverzacijskim priručnikom, prir. Vladimir Horvat, Kršćanska sadašnjost, Zagreb 1990.,[17] 2. izmj. izd. 2011.[18]
  • Institutionum linguae Illyricae libri duo Rim, 1604. (hrv. Osnove ilirskoga jezika udvije knjige, Zagreb 2002., 2. izdanje, Zagreb—Mostar, 2005)
  • Nacin od meditationi i molitvae koyase cinij pametyu nascom, Rim, 1613.
  • Istoria loretana od sfetae kuchiae Bogorodicinae, Rim, 1617.
  • Nauk karstyanski kratak, Rim, 1617. (izgubljeno), 1633.
  • Piesni duhovnae od pohvalaa Boxyieh, Rim, 1617. (ponovo štampano u Minhenu 1978.)
  • Xivot s. Ignatia skrachieni, Rim, 1624.
  • Perivoy od dievstva illi xivoti od dievica, Rim, 1625, Venecija, 1628.
  • Zarçalo naukka karstyanskoga. Od iʃpovieʃti, i od priceʃtenya, Rim, 1631, 1671.
  • Zarçalo malo (izgubljeno).
  • Xivot Gospodina nascega Isukarsta, Rim, 1638, Venecija, 1700.
  • Xivot sfetoga Franceska Saveria od Druxbae Yesussovae, apoʃtola od India, Rim, 1638.
  • Kalendar iz Missala rimskoga. Spovidanye pravae virae, Rim, 1640.
  • Ritual rimski (Rituale Romanum). Rim, 1640. (ponovo štampano u Zagrebu, 1993.)
  • Tomme od Kempisa kanonika regulara od reda s. Agustina Piismo od nasledovanya Goʃpodinna Naʃʃcega Yeʃʃuʃa, Rim, 1641.
  • Vanghielia i pistule istomaccene s Missala novvoga rimskoga u iesik dubrovacki sa grada i darxave dubrovacke, Rim, 1641. Dubrovnik, 1784, (Vandjelja i kgnighe apostolske istomacene iʃ Missala novoga rimskoga u jeʃik slovinski, 1841.)
  • Putovanja južnoslavenskim zemljama, Privlaka, 1987.
  • Autobiografija isusovca Bartola Kašića u prijevodu i izvorniku, prir i s lat. preveo Vladimir Horvat, Školska knjiga, Zagreb, 2006.
  • Venefrida. Eine Tragödie, Bamberg 1991.
  • Izabrana štiva, (s bibliografijom), Zagreb 1997.
  • Biblia sacra. Versio Illyrica selecta, 1–2. Biblia Slavica, IV/2., Paderborn—München—Wien—Zürich, 1999–2000.
  • Bartol Kašić. Izbor iz djela., Stoljeća hrvatske književnosti, knj. 103, prir. i transkrib. Darija Gabrić-Bagarić, Matica hrvatska, Zagreb, 2010.[19]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 327. 
  2. ^ a b Miltojević, Milutin (2014). „Srpska istoriografija o unijaćenju Srba u sedamnaestom veku”. Istoriografija i savremeno društvo. Niš: 220—230.
  3. ^ a b v g d đ Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga
  4. ^ a b v g d đ e ž z Blažević, Zrinka (2007). Ilirizam prije ilirizma. Zagreb.
  5. ^ a b v Mihajlović, Vladimir V. (2013). „Preko Ilirije do Evrope”. Etnoantropološki problemi. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, Odeljenje za etnologiju i antropologiju. n. s. god. 8 sv. 3: 806—823 — preko https://dais.sanu.ac.rs/handle/123456789/10835?show=full.
  6. ^ Simpson, C. A. Pavao Ritter Vitezovic: defining national identity in the baroque age. London.
  7. ^ a b Franičević, Marin (1986). Izabrana djela: Povijest hrvatske renesansne književnosti. Nakladni zavod Matice hrvatske. p. 190
  8. ^ a b v g d đ e ž z Todorović, Jelena (2013). „Isusovci u Beogradu 1580-1632. godine: u misiji verskog obrazovanja”. Limes plus 2: 105—114. 
  9. ^ a b v Antović, Darko. „Prilog u periodu dorenesansne dramske književnosti i neke napomene o dubrovačkom jeziku dramske križevnosti humanizma, renesanse i baroka” (PDF). eZbornik, FDU, Univerzitet u Beogradu. 
  10. ^ V. A. Fine, John (2006). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. Michigan: University of Michigan Press. str. 171—179,223—235,278,394—408.
  11. ^ Church, Catholic; Kašić, Bartol; Horvat, Vladimir (1640). Ritval Rimski: po Bartolomeu Kassichiu od Druxbae Yesusovae. Kršćanska sadašnjost. p. 457.
  12. ^ a b Istoricheski pregled. Bŭlgarsko istorichesko druzhestvo. 1992. p. 9. ... ezuit Marin Temperica predava na generala na ezuitite v Rim, Klaudio Akvaviva, predloženie za vъzpriemane na edin ezik za slavяnite na Balkanite. Plod na tova iskane e pъrvata slavяnska gramatika
  13. ^ a b v Radonić, Jovan (1950). Štamparije i škole rimske kurije u Italiji i južnoslovenskim zemljama u XVII veku. Beograd: Naučna knjiga
  14. ^ Gramatika ilirskog jezika. Kašić, Bartol, 1604. p. 11. ... „Nije, naime, izgledalo da to odgovara namjerama naše ustanove, jer se mnogi od naših ljudi neprestano šalju na daleki istok i zapad i trude se da upoznaju različite dijalekte onih naroda, kako bi s onima koji nikada prije nisu bili upućeni u kršćanske zakone lakše mogli razgovarati o blaženom životu, dok drugi narodi, gotovo susjedi, bivaju zanemarivani, i to oni, koji ime kršćanske i praočinske vjere poznaju, ali zbog nepoznavanja stvari koje trebaju znati i činiti otpadaju od dostojanstva i slave svojih predaka."
  15. ^ a b Leksikografski zavod Miroslav Krleža. „Bartol Kašić”. Hrvatski biografski leksikon. Pristupljeno 26. 9. 2023. 
  16. ^ Jambrek, Stanko, Reformacija u hrvatskim zemljama u europskom kontekstu, Biblijski institut, Zagreb, 2013.
  17. ^ Knjižnica Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu: Hrvatsko-talijanski rječnik : s konverzacijskim priručnikom / Bartol Kašić, preuzeto 22. lipnja 2013.
  18. ^ Kršćanska sadašnjost: Hrvatsko-talijanski rječnik (1599) s konverzacijskim priručnikom (1595)[mrtva veza]Šablon:Neaktivna poveznica, 2013.
  19. ^ Stjepan Damjanović, Uzlet hrvatske filologije, Vijenac, broj 440, 2011, preuzeto 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • «Bartol Kašić i Biblije» Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. januar 2005)
  • Institutiones linguae lllyricae
  • Ante Katalinić: Mariološka usmjerenja Bartola Kašića (1575.—1650)
  • Hrvatska Biblija Bartola Kašića
  • Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga
  • Radonić, Jovan (1950). Štamparije i škole rimske kurije u Italiji i južnoslovenskim zemljama u XVII veku. Beograd: Naučna knjiga
  • Antović, Darko. „Prilog u periodu dorenesansne dramske književnosti i neke napomene o dubrovačkom jeziku dramske križevnosti humanizma, renesanse i baroka” (PDF). eZbornik, FDU, Univerzitet u Beogradu.
  • Miltojević, Milutin (2014). „Srpska istoriografija o unijaćenju Srba u sedamnaestom veku”. Istoriografija i savremeno društvo.
  • Todorović, Jelena (2013). „Isusovci u Beogradu 1580-1632. godine: u misiji verskog obrazovanja”. Limes plus 2: 105—114.
  • Blažević, Zrinka (2007). Ilirizam prije ilirizma. Zagreb.
  • Franičević, Marin (1986). Izabrana djela: Povijest hrvatske renesansne književnosti. Nakladni zavod Matice hrvatske
  • Church, Catholic; Kašić, Bartol; Horvat, Vladimir (1640). Ritval Rimski: po Bartolomeu Kassichiu od Druxbae Yesusovae. Kršćanska sadašnjost.
  • V. A. Fine, John (2006). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. Michigan: University of Michigan Press
  • Harris, Robin (January 2006). Dubrovnik: A History. p. 236. ISBN 9780863569593.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бартол_Кашић&oldid=27733687”