Biološko oružje
Biološko oružje (biološka borbena sredstva) su biološki agensi (BAg) koji se upotrebljavaju protiv neprijatelja sa ciljem smanjenja njegove borbene sposobnosti.[1] Deluju mikroorganizmima, insektima, glodarima i njihovim otrovima u cilju ubijanja ili onesposobljavanja ljudi, životinja i biljaka. Za vojne primjene koriste se BAg visoke zaraznosti koji se lako unose u organizam. Efikasnost se mjeri mortalitetom i stadijumu onesposobljenosti protivnika.
Proizvodnja i skladištenje b. je zabranjena međunarodnim ugovorima iz 1972. koji su i danas na snazi. Proizvodnja i skladištenje se vjerovatno u nekim zemljama i sada odvijaju u tajnosti, i nijedna država ne priznaje njihovu upotrebu u ratu, iako je do nje povremeno dolazilo u prošlosti.
Klasifikacije[uredi | uredi izvor]
Operativni[uredi | uredi izvor]
Bivši program biološkog ratovanja SAD (1943–1969) kategorizovao je svoje naoružane protivpešadijske bioagense ili kao „smrtonosne agense“ (Bacillus anthracis, Francisella tularensis, botulinski toksin) ili „agense za onesposobljavanje“ (Brucella suis, Coxiella burnetii, virus venecuelanskog konjskog encefalitisa, stafilokokni enterotoksin B).[2]
Pravni[uredi | uredi izvor]
Od 1997. godine, zakon Sjedinjenih Država deklarisao je listu bioloških agenasa koje su odredile SAD Ministarstvo zdravlja i socijalne službe ili Ministarstvo poljoprivrede koje ima „potencijal da predstavlja ozbiljnu pretnju po javno zdravlje i bezbednost“ da se zvanično definiše kao „odabrani agenti“ i njihovo posedovanje ili transport su strogo kontrolisani kao takvi.[3] Odabrani agensi su podeljeni na „HHS odabrane agense i toksine“, „USDA odabrane agense i toksine“ i „Preklapajuće izabrane agense i toksine“.
Regulatorni[uredi | uredi izvor]
SAD Centri za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) dele biološke agense u tri kategorije: kategorija A, kategorija B i kategorija C. Agensi kategorije A predstavljaju najveću pretnju za SAD. Kriterijumi da agens pripada kategoriji „A” uključuju visoke stope morbiditeta i mortaliteta; lakoća širenja i komunikativnost; sposobnost izazivanja javne panike; i posebne akcije koje zahtevaju službenici javnog zdravlja da bi se odgovorilo. Agensi kategorije A uključuju antraks, botulizam, kugu, male boginje i virusne hemoragične groznice.
Vrste bioloških agensa (BAg)[uredi | uredi izvor]
Bakterije[uredi | uredi izvor]
Odgajaju se na hranjivim podlogama kao što je goveđa supa s dodatkom peptona. Pogodnima za raspršivanje aerosolom se smatraju posebno bakterije koje izazivaju sljedeće bolesti: kuga, antraks, tularemija, bedrenica, bruceloza, sakagija, i melioidoza. Za kontaminaciju vode su pogodne kolera i dizenterija, koje se najlakše prenose diverzantskim akcijama.
Virusi[uredi | uredi izvor]
Proizvodnja virusa je teža i skuplja nego kod bakterija jer je potrebno živo tkivo za uzgoj. Velike boginje, grip, žuta groznica, denga groznica i encefalitis se razmatraju za ljude. Protiv životinja slinavka, šap, kuga svinja itd.
Rikecije[uredi | uredi izvor]
Po nekim klasifikacijama su rikecije prijelazni oblik između bakterija i virusa. Pominju se za prenos pjegavog tifusa, kvržićnog tifusa i kju-groznice.
Gljivice[uredi | uredi izvor]
Kod ljudi su uzročnici kokcidioidomikoze i histoplazmoze. Kod životinja uzrokuju aktinomikozu i aspergilozu, a kod biljaka plamenjaču krompira, rđu žita, kukuruza, kafe.
Proizvodnja[uredi | uredi izvor]
Centri za proizvodnju seruma, vakcina i antibiotika, i fabrike alkohola, kvasca i piva mogu se iskoristiti za proizvodnju b. bez većih prepravki. Konzerviranje b. se odvija zamrzavanjem, a zatim sušenjem pod vakuumom. Tako spremljeni BAg se mogu čuvati duže vremena.
Načini primjene[uredi | uredi izvor]
Aerosolom iz aviona, biološkom vazduhoplovnom bombom, aviohemijskim priborom. Mogu se sa b. puniti mine, granate i rakete. Komandosi i diverzanti mogu ubacivati b. u pozadini neprijatelja.
Međunarodno pravo[uredi | uredi izvor]
Dok istorija upotrebe biološkog oružja seže unazad više od šest vekova do opsade Kafe 1346. godine,[5] međunarodna ograničenja za biološko oružje počela su tek Ženevskim protokolom iz 1925. godine, koji zabranjuje upotrebu, ali ne i posedovanje ili razvoj hemijskih i biološko oružje.[6] Nakon ratifikacije Ženevskog protokola, nekoliko zemalja je stavilo rezeracije u pogledu njegove primenljivosti i upotrebe u odmazdi.[7] Zbog ovih rezervacija, to je u praksi bio samo sporazum „zabrane prve upotrebe“.[8]
Konvencija o biološkom oružju (BWC) iz 1972. dopunjuje Ženevski protokol zabranom razvoja, proizvodnje, nabavke, transfera, skladištenja i upotrebe biološkog oružja.[9] Nakon što je stupio na snagu 26. marta 1975, BWC je bio prvi multilateralni sporazum o razoružanju koji je zabranio proizvodnju čitave kategorije oružja za masovno uništenje.[9] Od marta 2021. godine, 183 države su postale potpisnice sporazuma.[10] Smatra se da je BWC uspostavio snažnu globalnu normu protiv biološkog oružja,[11] što se ogleda u preambuli ugovora, u kojoj se navodi da bi upotreba biološkog oružja bila „odvratna za savest čovečanstva“.[12] Međutim, efikasnost BWC-a je ograničena zbog nedovoljne institucionalne podrške i odsustva bilo kakvog formalnog režima verifikacije za praćenje usklađenosti.[13]
Godine 1985, osnovana je Australijska grupa, multilateralni režim kontrole izvoza 43 zemlje sa ciljem da spreči širenje hemijskog i biološkog oružja.[14]
Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija je 2004. godine doneo Rezoluciju 1540, koja obavezuje sve države članice UN da razviju i sprovode odgovarajuće zakonske i regulatorne mere protiv proliferacije hemijskog, biološkog, radiološkog i nuklearnog oružja i sredstava njegove isporuke, posebno radi sprečavanja širenja oružja za masovno uništenje na nedržavne aktere.[15]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Biological Agents”. United States Department of Labor: OSHA. Pristupljeno 2012-05-31.
- ^ Headquarters, Departments of the Army, the Navy, and the Air Force, and Commandant, Marine Corps (17 July 2000), Field Manual: Treatment of Biological Warfare Casualties (Army FM 8-284/Navy NAVMED P-5042/Air Force AFMAN (I) 44-156/Marine Corps MCRP 4-11.1C), para 1-4 (pg 1-3).
- ^ Additional Requirements for Facilities Transferring or Receiving Select Agents, Title 42 CFR Part 72 and Appendix A; 15 April 1997 (DHHS).
- ^ United Nations (1972). Biological Weapons Convention.
- ^ Wheelis, Mark (septembar 2002). „Biological Warfare at the 1346 Siege of Caffa”. Emerging Infectious Diseases (na jeziku: engleski). 8 (9): 971—975. PMC 2732530
. PMID 12194776. doi:10.3201/eid0809.010536 .
- ^ „Text of the 1925 Geneva Protocol”. United Nations Office for Disarmament Affairs. Arhivirano iz originala 2015-04-08. g. Pristupljeno 2021-03-02.
- ^ „Disarmament Treaties Database: 1925 Geneva Protocol”. United Nations Office for Disarmament Affairs. Arhivirano iz originala 2013-08-25. g. Pristupljeno 2021-03-02.
- ^ Beard, Jack M. (april 2007). „The Shortcomings of Indeterminacy in Arms Control Regimes: The Case of the Biological Weapons Convention”. American Journal of International Law (na jeziku: engleski). 101 (2): 277. ISSN 0002-9300. S2CID 8354600. doi:10.1017/S0002930000030098.
- ^ a b „Biological Weapons Convention” (na jeziku: engleski). United Nations Office for Disarmament Affairs. Arhivirano iz originala 2021-02-15. g. Pristupljeno 2021-03-02.
- ^ „Disarmament Treaties Database: Biological Weapons Convention”. United Nations Office for Disarmament Affairs. Arhivirano iz originala 2013-03-03. g. Pristupljeno 2021-03-02.
- ^ Cross, Glenn; Klotz, Lynn (2020-07-03). „Twenty-first century perspectives on the Biological Weapon Convention: Continued relevance or toothless paper tiger”. Bulletin of the Atomic Scientists. 76 (4): 185—191. Bibcode:2020BuAtS..76d.185C. ISSN 0096-3402. doi:10.1080/00963402.2020.1778365 .
- ^ „Preamble, Biological Weapons Convention”. United Nations Office for Disarmament Affairs. Arhivirano iz originala 2014-03-06. g. Pristupljeno 2021-03-02.
- ^ Dando, Malcolm (2006). Chapter 9: The Failure of Arms Control, In Bioterror and Biowarfare: A Beginner's Guide. Oneworld. str. 146–165. ISBN 9781851684472.
- ^ „The Origins of the Australia Group”. Australian Department of Foreign Affairs and Trade. Arhivirano iz originala 2021-03-02. g. Pristupljeno 2021-03-02.
- ^ „1540 Committee” (na jeziku: engleski). United Nations. Arhivirano iz originala 2021-03-02. g. Pristupljeno 2021-03-02.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vojna enciklopedija, Beograd, 1970, knjiga prva, pp. 618.
- „Biohazard Symbol History”. Arhivirano iz originala 13. 2. 2012. g.
- „USDA Policies and Procedures on Biohazardous Waste Decontamination, Management, and Quality Controls at Laboratories and Technical Facilities”. USDA. Arhivirano iz originala 5. 3. 2017. g. Pristupljeno 17. 12. 2016.
- Tigabu, Bersabeh; Rasmussen, Lynn; White, E. Lucile; Tower, Nichole; Saeed, Mohammad; Bukreyev, Alexander; Rockx, Barry; LeDuc, James W.; Noah, James W. (1. 4. 2014). „A BSL-4 High-Throughput Screen Identifies Sulfonamide Inhibitors of Nipah Virus”. Assay and Drug Development Technologies. 12 (3): 155—161. PMC 3994909 . PMID 24735442. doi:10.1089/adt.2013.567.
- Baldwin CL, Runkle RS (oktobar 1967). „Biohazards symbol: development of a biological hazards warning signal”. Science. 158 (3798): 264—5. Bibcode:1967Sci...158..264B. PMID 6053882. S2CID 38466300. doi:10.1126/science.158.3798.264.
- Preston, Richard (1994). The Hot Zone. New York: Anchor Books. ISBN 978-3-426-77257-7.
- Preston, Richard (2002). The Demon in the Freezer: A True Story
. ISBN 978-0-375-50856-1. - Lee, Matthew John (22. 5. 2008). The Quick and the Dead. Melrose Books. ISBN 978-1-906050-78-8.
- Lee, John Matthew (28. 7. 2013). The Quick and the Dead. McIatyre, Catherine (Illustrator). (Kindle, Illustrated izd.). Amazon Digital Services, LLC. ASIN B00E7Q738A.
- Lee, John Matthew (februar 2014). The Quick and the Dead (EPUB 2/Adobe DRM izd.). Melrose Books.
- Frederic Joseph Brown (2005). „Chapter 3: The Evolution of Policy 1922-1939 / Geneva Gas Protocol”. Chemical warfare: a study in restraints. Transaction Publishers. str. 98—110. ISBN 1-4128-0495-7.
- Bunn, George. "Gas and germ warfare: international legal history and present status." Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 65.1 (1970): 253+. online
- Webster, Andrew. "Making Disarmament Work: The implementation of the international disarmament provisions in the League of Nations Covenant, 1919–1925." Diplomacy and Statecraft 16.3 (2005): 551–569.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Rafał L. Górny, Biological agents Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. novembar 2022), OSHwiki Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. januar 2023)
- Biological Agents, OSHA
- Select Agents and Toxins, Centers for Disease Control and Prevention
- Biological weapons e-learning module in the EU's non-proliferation and disarmament course (taught by Filippa Lentzos)
- "Biosafety in Microbiological and Biomedical Laboratories", official CDC guide.
- "Prevention of Biological Hazards", EU-OSHA
- "Symbol Making", an account of the development of the symbol in 1966.
- "BioSeal Systems", Biosafety level 4 containment.
- Biohazard Remediation Compliance Overview
- "Example of Reclassified Biohazard to Level 4", article from The Lancet concerning the reclassification of Ebola after observation.
- "Biological hazards related to working alone safety", an article focusing on working alone safety when dealing with biological hazards
