Bitka kod Kaponje

Bitka kod Kaponje
Vreme 5. mart 1849. Mesto Kaponja kod Subotice Ishod Poraz srpske vojske
Sukobljene strane
Ustanička srpska vojska	Ugarska vojska i civilna garda
Komandanti i vođe
Dimitrije Stejin	Laslo Gal
Jačina
3.500 — 4.000	oko 15.000
Žrtve i gubici
nepoznato	nepoznato

Bitka kod Kaponje

Petnaestak kilometara od Subotice prema Somboru na mestu zvanom Kaponja, sa leve strane puta, nalazi se obelisk na kojem piše: „Ovde, na Kaponji, 5. marta 1849. godine se vodila bitka za Suboticu. Spomenik podiže povodom 150. godišnjice revolucije 1848-49. g. grad Subotica“.

Početkom 1849. godine, kada se mađarska vojska zbog poraza morala povlačiti iz južne Kraljevina Ugarska na sever prema Subotici i Segedinu, područje severne Bačke bilo je na periferiji revolucionarnih događaja i o tom vremenu je ostalo malo istorijskih zabeleški. Centralni događaj koji se 1849. godine odigrao na prostoru Subotice (u službenim spisima grad se spominje kao Marija Terezopolis) bio je oružani sukob između srpske i mađarske vojske kod čarde Kaponja.

Prilike u gradu pre bitke

U Subotici je stanje uzavrelo. Vlasti razoružavaju Srbe, najsumnjivije hapse. U već prepuni zatvor pristižu novi zatvorenici. Preki vojni sudovi skoro svakodnevno donose smrtne presude za zarobljene Srbe. Zbog opasnosti da će grad biti napadnut kao vojna pomoć iz Segedina 26. januara 1849. stiže Peti bataljon, jedna husarska četa iz 3. puka, 70 konjanika nacionalne garde iz Vašarhelja i pola baterije konjičkih topova.

Nervozu pojačavaju somborski Mađari koji su prepustivši grad Srbima preko Stanišića pobegli za Suboticu. Desetak dana kasnije stižu vesti da je i Baja zauzeta (14. februar). Osvajanje Bajmoka je dodatno uspaničilo Mađare u Subotici jer je ovo naselje udaljeno samo 25 kilometara od grada. Gradske vlasti izdaju naredbu za evakuaciju preostale gradske arhive i drugih vrednosti u segedinsku tvrđavu. Takođe, gradske vlasti šalju delegaciju kod Lajoša Košuta u Debrecin, od koga uspevaju da dobiju 15.000 forinti zajma iz državne blagajne za ratne troškove, kao i izvestan broj vojnika iz Segedina, a za glavnog komandanta postavljen je potpukovnik Laslo Gal koji je prekomandovan iz Arada. Na prilazima grada se kopaju šančevi i u njima se danonoćno stražari.

Uoči bitke

Zastava Srpske Vojvodine iz 1848.

Mapa bitke kod Kaponje

Komandant srpskih snaga kapetan Dimitrije Stejin i njegov zamenik kapetan Dragić, opijeni prethodnim vojnim uspesima, pozvali su na predaju subotičku vojsku. Preko svojih uhoda dobro obavešteni o brojnosti (malobrojnosti Srba) potpukovnik Gal odbacuje takvu mogućnost.

Srbi su 4. marta 1849. godine krenuli iz pravca Bajmoka prema Subotici. Istoga dana u popodnevnim satima su se ulogorili na potezu Kaponjske čarde, koja se nalazila na petnaestak kilometara od grada.

U jutarnjim časovima narednog dana, na poljani na zapadnoj strani Subotice, formirala se mađarska vojska koja je krenula u susret ulogorenim srpskim ustanicima. Čarda Kaponja se nalazila u pravcu zapada na malom uzvišenju u čijoj udolini protiče rečica Krivaja. Ovaj deo terena je bio močvaran, a zbog godišnjeg doba raskvašen i blatnjav, pa je prolaz praktično bio moguć samo preko drvenog mosta na putu koji je povezivao Suboticu i Sombor.

Dimitrije Stejin, komandant srpske vojske, je nameravao da manevrom izvuče deo protivničke vojske sa njihovih očigledno dobro ukopanih pozicija na brežuljku pored čarde i da na taj način steknu početnu prednost, pa u jutarnjim časovima, 5. marta, šalje jednu četu ustanika da izazove sukob. Slično je želeo i potpukovnik Laslo Gal koji je, takođe, poslao svoju prethodnicu. Između prethodnica je došlo do sukoba dok je glavnica obe vojske bila raspoređena na uzvišici iznad rečice Krivaje, jedna naspram druge. Srbi na desnoj, a Mađari na levoj obali.

Skicu Kaponjske bitke nacrtao je major Ugarske vojske Eden Olhvari, marta 1849. Na ovoj karti, koja je data u prilogu, major je detaljno opisani brojnost i rasporede mađarskih vojnih snaga. Nažalost ne postoje zapisi o rasporedu srpskih snaga.

Tok bitke

Sastav srpske vojske

Srpska vojska je bila jačine između 3.500 i 4.000 vojnika. Njeno jezgro su činili bataljon Petrovaradinske nacionalne garde, jedan bataljon sremskih graničara, bataljon Šajkaša, jedna klasa somborskix dobrovoljaca i raznoliki ustanici iz Bačke, među kojima je bilo i nešto srbijanskih dobrovoljaca kao pomoćne snage. Topova su imali desetak dok konjicu nisu imali.

Sastav mađarske vojske

Mađarska vojska je brojala oko 15.000 vojnika koji su raspoređeni u sledećoj formaciji: Na levom krilu bila je postavljena konjica (husari) raspoređena u dve jedinice. Centar je činila pešadija sastavljena od (u liniji od levog krila) Crnokapaša (jedinice iz gornje Bačke), zatim topovske baterije, pored koje je raspoređena Somborska garda i jedinice Ferenca Karolja. Do njih sledi još jedna topovska jedinica. Potom ponovo pešadijske jedinice sačinjene od 5. honvedske jedinice. Desno krilo sačinjavala je konjička jedinica (dobrim delom popunjena od senćanskih husara). Deo subotičke garde (sastavljena mahom od Mađara i lojalnih Bunjevaca) bio je smešten u pozadini u neposrednoj blizini Jakobčićevog salaša. Takođe bila je određena još jedna rezerva, stacionirana oko 2 kilometra severno od glavnih snaga u blizini salaša Aradskih. Ove rezerve, koje su bile odmah iza prve linije, bile su trupe za oslonac, iza njih je neposredno dolazila rezerva bataljona. One će, zbog brojnosti mađarske vojske, biti odlučujuće za ishod bitke.

Pešadija je u svom sastavu imala austrijsku pušku kremenjaču model 1798 napravljenu po uzoru na francusku pušku 1798 Augustin (Augustin). Puška je bila teška 4,7 kg, imala je kalibar 17,5 mm, punila se s vrha cevi kuglom, a njena ukupna dužina je bila 1.510 mm.

Početak bitke

Bitka je otpočela oko jedan čas popodne topovskim dvobojem i žestokim napadom Srba na centralne položaje s namerom da neutrališu ili zaposednu topovske baterije što im je u dobrom delu i uspelo. U žestokom jurišu, prethodno se prebacivši sa glavninom snaga na drugu stranu Krivaje, Srbi su načinili veliki podvig razbivši prednje odrede pešadije Crnokapaša i 5. honvedsku jedinicu. Ugrožen je bio i sam potpukovnik Gal, koji je rukovodio celokupnim centrom. Srbi su u jurišu čak uspeli (iako su imali pred sobom dosta nepovoljnu konfiguraciju terena) da pomere napred tri laka topa, da ih stave u dejstvo i time još više unesu pometnju među mađarske gardiste nanoseći im velike gubitke. Srbi su preko statički nestabilnog drvenog mostića uspeli da zajedno sa glavninom svoje vojske prebace i svoj najveći top od 16 funti, koji su zvali "Čiča".

Završetak bitke

Tok bitke je odlučila somborska mađarska nacionalna garda koja je, iako potisnuta, uspela da očuva svoj poredak, zaustavila napad, a zatim izvršila kontra juriš odbacivši Srbe na početne položaje. Osim toga, položaj Srba su ugrozile sveže snage mađarske vojske potpomognute konjicom, koja je delovala sa bokova. Malobrojni Srbi nisu mogli da zadrže napad Mađara, prethodno gurnuvši tri topa u Krivaju, povukli su se na početne položaje koji su bili sa druge strane Krivaje, a zatim su nastavili povlačenje dalje ka Bajmoku i Somboru.

Top zvani "Čiča" i "Žuja"

Tobdžija koji je rukovao "Čičom" nije uspeo da organizuje njegovo izvlačenje (zbog glibavog terena koji se tokom kretanja još više raskvasio), a pošto nije hteo da izgubi top niti da se povuče bez njega, uzviknuo je "Ne dam Čiču dok ne umrem" i poginuo je braneći ga. Bitka je završena u rani sumrak (između 16 i 17 časova).

Epizoda sa topom se spominje u nekoliko različitih izvore i najverovatnije se po iskazima svedoka radi o oficiru Šajkaša, potporučniku Novaku Nikolaševu.

Drugačije svedočenje o toku bitke

Svedočenje Miloša Dimitrijevića

Uniforma srpskog redova

Miloš Dimitrijević, učesnik bitke kod Kaponje, ovako je opisao sukob mađarske i srpske vojske:

"Srpska vojska koja je zauzela Sombor brojala je jedan bataljon Šajkaša pod upravom majora Mite Stejina do 600 momaka, 200-300 dobrovoljaca i 50-60 Srbijanaca, a imala je više manjih topova i jedan veliki 18 — funtaš top pod imenom Žuja. Posle nekoliko dana odmora pošla je srpska vojska iz Sombora prema Subotici i dospela je u Bajmok, gde joj se pridružio jedan bataljon Varadinaca sa jednom baterijom topova 6 — funtaša pod upravom majora Dragića. Ojačana srpska vojska imala je zadatak da zauzme Suboticu i da pođe dalje do Segedina, pa da se tu pridruži carskoj vojsci. Ali ovu zamišljenu nameru nisu mogle izvršiti obe vojske — a srpska zato, što je Šajkaše silniji neprijatelj iznenada napao i sa mnogim konjanicima nagnio da se povuku. Dogodio se taj poraz 11. marta 1849. godine na subotičkom putu kod bare Krivaje i čarde Kaponje.

Poraz Šajkaša i dobrovoljaca imao bi zle posledice da na desnoj obali Krivaje nisu stajali Varadinci u rezervi i zadržali neprijatelja u gonjenju naših. Tom prilikom poginuo je kao junak Novak Nikolašev, šajkaški oficir, jer nije hteo ostaviti 18 funtaški top "Žuju" koji se zaglibio u blatu Krivaje. Svi su pobegli, on je ostao sam, da junaštvom svojim osvetla obraz srpski".

Svedočenje Mihajla Vurdelja

Događaja oko pomenutog 18 funtaškog topa "Žuje" (koji se u mađarskim izvorima pominje kao "Čiča"), drugačije se seća Mihajlo Vurdelja. On je u pismu upućenom novosadskom "Braniku" sa najviše detalja opisao bitku kod Kaponje i osvrnuo se na pokušaje da se pola veka posle revolucionarnih događaja iskrivi istina.

U njegovom opširnom pismo stoji: "Na strani 3. Vašeg cenjenog lista br. 86. od o.g. stoji pisano, kako su Srbi 20. jula 1848. na mađarske opkope kod Vrbasa udarili, misleći da tamo topova nema i da je kod te prilike narodni potporučnik Novak Nikolašev, koji je upravljao topovima, odlikovao se. Taj isti Novak Nikolašev pao je posle junački kod svog topa, 18-funtaškog "Žuje" — dana 5. marta 1849. kod takozvane kapolne (Kaponje), a evo na koji način. Jednog lepog dana dobije šajkaški bataljon pod komandom Steina zapoved, da se iz Bajmoka naspram Subotice krene i da sa ove strane bare, koja Bajmok od Subotice deli na forpošte uspostavi. Tako je bilo 4. marta 1849. g. posle podne. Učinivši tako, tek što je bataljon tu prenoćio, ali već ujutro čujemo mi Varadinci, također jedan bataljon, da je neprijatelj na Šajkaše udario, jer su topovi ljuto gruvali. Mi Varadinci krenemo sa njima odma u pomoć, ali dok smo tamo prispeli, behu se Šajkaši ispred Subotice sasvim zamoreni već i natrag vratili jer Mađari, kada su naše nadražili, nisu hteli ni jednoga topa i ni jedne puške da izbace, nego su reterirali u jedan mah upravo do u Suboticu, a Šajkaši se opet s ove strane bare natrag povukli, gde su već i nas Varadince zatekli. Tu zajednički poležemo na zemlju da se odmaramo, mi Varadinci levo, a Šajkaši desno od ćuprije. Bilo je tu dosta kola i na njima buradi vina: bilo je tu dosta prestavljenih lonaca sa živinama, koja je sa raznih salaša već nabavljena bila: bilo je hleba i drugih stvari što vojska treba, nagomilano na Šajkaškoj strani: ali mi Varadinci ne imadosmo ništa: jer smo tek bili od Bajmoka njima u pomoć stigli. Oni su dakle po malo glockali i trošili, dokle smo mi onako na prazno tu ležali. Ali oko podne dođoše jedna kola naša, na kojima je naš komandant, penzionisani major Dragić iz Stare Pazove sedio, i, tek što je stao, nas oslovio (Evo sam Vam, gospodo, doneo pečeno jagnje i nekoliko boca vina — pečujca iz popina podruma.) Mi onako ogladneli, kako smo već na zemlji kod jednog salaša ležali i sunčali se, skočimo tamo, da vidimo i primimo što smo dobili, ali na jedan mah neko poviče: (Eno Mađara, eno Mađara") Nato major zapovedi meni: (Dete Vurdelja! Jedan top na njih ispalite!)

Ja onako gologlav, kako sam već bio i bez sablje, uzmem jedan top, dam ga napuniti, nanišanim ga sam i dadem opaliti, ne znajući šta će se iz te šale izleći. Ali moji ti Mađari ne reteriraju kao pre podne, nego razviše protiv nas svu svoju vojnu silu, koju su u Subotici imali. Tu beše artiljerija, tu je kavalerija, tu je infanterija, jednom reči razvi se dugačak ubojni lanac sa otvorenom žestokom vatrom pred našim očima. Isti Nikolašev imao je 13 topova, jedan je bio 18 — funtaš, a ostali manjeg kalibra. Ja sam imao u vatri samo jednu 7 — funtašku haubicu i dva 3 funtaška topa s kojima sam našem sretnom spasenju — više doprineo negoli pok. Nikolašev sa svojih 13 topova.

Kako gore rekoh, ja opalih dakle na zapoved majorovu prvi top: ali onaj čas mađarski top odgovara i razvi se na sve strane i od svake vrste oružja žestoka vatra. Nikolašev, misleći pak, da će kao i pre podne biti, pohita odma sa topovima preko bare, ne znam je li sa svima, ali toliko znam, da je žutog i novog 18 — funtaša preko ćuprije preneo bio, jer tu odma i poginuo i ovaj top sa još manja dva izgubio. Ubio ga jedan mađarski soldat, koji se je bio do za jedan bircuz dovukao, koji je odma desno blizu pred ćuprijom stajao.

Pa i dan danas još se uvek o tome topu u Subotici kao o nekom čudu govori. Zato je već vredno, da Vam ovo opišem i da Vam na sreću Nikolaševa opomenem, kako je kod Vrbasa prevaren bio da nema tamo topova, a kod Bajmoka da nema u Subotici mnogo mađarske vojske, jer su ga Mađari lukavo pre podne na te misli naveli bili. Otvorila se dakle na sve strane žestoka vatra. Naši komandanti posedaju odma u prvi mah vatre na kola pa odoše. Mi smo se borili i bez naših komandanata dosta junački, sve dok nas nisu Mađari savladali, te smo i mi morali leđa okrenuti, celu noć marširati i u zoru s našim komandantima se u Somboru sastati. Ja sam sa moja tri topa, od kojih je jedan haubica bila, celo desno mađarsko krilo u škripu držao i kako sam posle od jednog Subotičanina ovde u Mitrovici posle 45 godina slušati mogao, da sam im sa jednom granatom njihovu karu sa municijom i rasprtio. Varadinci su se držali junački. Na posletku dade tadašnji natporučnik Mojo Vukomanović pešadiju u masu zbiti (klumpen formiren) i tako se polagano natrag preko onih brežuljastih ledina, pucajući i braneći se, povlačiti stadosmo, sve dok nije noć nastupila i Mađari se natrag povukli.

Od mrtvih ne znam koliko smo imali, jer nismo se imali kad obazirati, pravo reći, begali smo. Reterirajući, ja sam po gde koji put, hodeći naporedo sa pešadijom, topove dao skinuti napuniti i opaliti, sve dok nije pešadija pored mene promarširala i dok nismo već izvan domašaja mađarskog gonjenja izmakli. To sam samo vidio, da je jedno tane od mađarskog topa trima konjima koji su jedan pred drugim po šajkaškim topovima upregnuti bili u jednom redu po jednu nogu odbio i tu se posle poubijani morali biti.

U Somboru smo se onda zadržali još nekoliko nedelja pod komandom Artura Nižana (a ne kao što neki pišu Alberta Nižana, koji je lane u Zagrebu umro). Onda smo se iz Sombora krenuli na batinsku skelu i došli pod grad Varadin, koga smo sretno i predaju 6. septembra 1849. godine doživeli.

Epilog bitke

Mađari uskoro započinju opštu ofanzivu po Bačkoj i Banatu. Do kraja marta Srbi su izgubili Sombor, Staru Kanjižu, Sentu, Đalu i Srpski Krstur, a 3. aprila uz velike žrtve izgubili su i Srbobran (u kojem je izvršena velika odmazda nad stanovništvom).

Nakon bitke u Subotici se javno i uz prisustvo građana nastavljaju svakodnevna streljanja. Ono malo Srba što su bili u gradskoj administraciji udaljeno je sa posla, a mnoge srpske porodice su izbegle iz grada na druga bezbednija mesta. Posle sloma revolucije i rata za oslobođenje u Mađarskoj su neko vreme (otprilike do sredine 1850) vladali teror i vojna diktatura. Na osnovu istorijskih izvora utvrđeno je da je za vreme odmazde doneto i izvršeno oko 120 smrtnih presuda, a da je još veći broj lica likvidiran bez sudske presude.

Danas, iznad ulaza u hram Sv. vaznesenja Gospodnjeg u Subotici, može se videti spisak obešenih i streljanih 24. februara 1849. godine.

Spomenik je (ne)podoban

Spomenik bitke kod Kaponje podigli su Mađari s proleća 1899. godine. Spomenik se nalazio u strogom centru Subotice, ispred Nacionalne kasine (danas Gradske biblioteke), ali je u vreme Kraljevine SHS kao nepodoban uklonjen (1926-27). Bio je to 10-to metarski obelisk od sivog mermera, na čijem vrhu je stajala mitološka ptica turul, široko raširenih krila.

Ptica turul se pojavljuje u legendi o doseljavanja Mađara u Panonsku niziju. Po predanju njihov vođa Almoš je usnio san u kome ogromni orlovi napadaju njihovo selo i odnose stoku, pa je san protumačen da selu preti smrt od gladi. A onda se iz oblaka pojavila ptica turul i rasterala orlove i tako spasila selo.

Ptica turul je Mađarima obećala bolju i sigurniju zemlju i povela ih do današnje Panonske nizije gde su se naselili i ugnezdili, a onda, videvši da su sigurni, ptica turul je nestala.

Građanska revolucija i rat za oslobođenje (1848—49)

Iste ideje — različita gledišta

U revolucionarnom zanosu 1847/48, koji je zahvatio veliki deo Evrope, mađarski političari zahtevaju od Bečkog dvora da se Mađarima dozvoli građanski preobražaj i donošenje ustava zasnovanog na principima građanskih ideja. Svoj zahtev su sročili u 12 tačaka:

1. Sloboda štampe i ukidanje cenzure;
2. imenovanje parlamentu odgovorne vlade sa sedištem u Pešti;
3. sazivanje državnog sabora (parlamenta) svake godine u Pešti;
4. jednakost pred zakonom bez obzira na društvenu i versku pripadnost;
5. osnivanje nacionalne garde (vojske)
6. uvođenje poreske obaveze za svakog;
7. ukidanje kmetstva;
8. konstituisanje porotnih sudova;
9. osnivanje nacionalne banke;
10. vojska da polaže zakletvu na ustav, da se mađarski vojnici vrate u zemlju, a vojnici iz drugih zemalja Carstva da odu iz zemlje;
11. oslobođenje svih političkih zatvorenika;
12. stvaranje unije Erdelja i Ugarske.

Svi slojevi srpskog naroda — kmetovi, graničari i građanstvo sa oduševljenjem su prihvatili ideju koja je u osnovi bila usmerena protiv starog poretka i prelaska iz feudalnog u buržoasko društvo i odmah su se priklonili mađarskoj revoluciji. Za seosko stanovništvo najvažnije su bile 4. i 7. tačka koje su se odnosile na ukidanje urbarijalnih odnosa (skup propisa i mera kojima su uređeni odnosi između zavisnih seljaka i feudalaca) i na jednakost pred sudom. Ovim tačkama se zapravo ukidaju spahijski sudovi, ali se ukidaju kuluk, dežma (crkveni desetak), urbarijalna i novčana davanja. Srbi su, kao što je poznato, dali podršku mađarskim zahtevima, ali su formulisali i svoj program u kojem su tražili posebna nacionalna prava i teritorijalnu autonomiju različitog stepena.

Kada sablja odlučuje

Ako je saglasnost postojala na liniji ekonomskih zahteva, to jedinstvo se razbilo na onome što se zove nacionalno i zbog čega nije bilo moguće postići revolucionarno jedinstvo u borbi protiv austrijske monarhije. Posle krvavih aprilskih događaja (1848) u Kikindi, prekog suda, verbalnog duela između Stratimirovića i Košuta, na pomolu je bilo da su se dva pokreta razišla po koncepcijama na liniji jedinstvena država, jedinstveni jezik, jedinstveni politički narod i na liniji srpski nacionalni pokret. Kolektivna prava koja su Mađari imali za sebe nisu hteli deliti sa drugim narodima koji su, takođe, živeli u Kraljevini Ugarskoj (Srbima, Slovacima, Rumunima, Hrvatima).

Delegacija Srba, koja je od početka podržavala mađarsku revoluciju, došla je u Požun sa zahtevom da Ugarska prizna Srbima nacionalna kolektivna prava, ali i stvaranje autonomne oblasti Srpske Vojvodine. Tom prilikom došlo je do sukoba člana delegacije Đorđa Stratimirovića i Lajoša Košuta koji nije želeo da shvati značaj srpskog nacionalnog pitanja, pa je odbijajući zahtev odbrusio: "Nek među nama odluči sablja!"

Nažalost te reči su se ubrzo obistinile. Odnosi između Srba i Mađara su se zaoštrili do te mere, da je došlo do tragičnog građanskog rata koji će za dugo pomutiti odnose ova dva naroda.

Političke igre Bečkog dvora

U želji da spasi monarhiju car Ferdinand je bio prinuđen da obeća Mađarskoj ustav, izabrani sabor i prestanak cenzure. Bečki dvor je imao dovoljno problema sa revolucionarima u Češkoj i Italiji, a na pomolu je bio i proletarijat u Beču, pa je bio prinuđen da taktizira. Za Bečki dvor je mađarska revolucija bio neprijateljski akt, kao i svi drugi nacionalni pokreti i želeo je da ih što pre uguši.

Igrajući na dve karte Beč je protiv Mađara podsticao pobune. S jedne strane imenuje Josipa Jelačića za hrvatskog bana čime Hrvatska i Slavonija kidaju veze sa Kraljevinom Ugarskom. Istovremeno koristi buđenje nacionalne svesti koja se osim kod Mađara spontano javlja i kod drugih naroda u sastavu Habzburške monarhije (Rumuni, Srbi, Slovaci), pa tajno pregovarao i sa srpskim patrijarhom Rajačićem obećavši izvesne povlastice za Srbe.

Ban Jelačić stremi da Hrvatsku oslobodi uticaja Ugarske, pa podržan od Beča uskoro kreće u vojni pohod na Pešu sa oko 40.000 vojnika. Nakon manjih čarki osvoja Veliku Kanižu, ali ubrzo prekida kampanju u Ugarskoj i kreće sa vojskom prema Beču koji je u međuvremenu zahvatila revolucija. Ministar rata Latour je ubijen, a car Ferdinand beži iz Beča. Na prestolu ga zamenjuje Franc Jozef.

Srbi bez jedinstvene vojne komande

U međuvremenu borbe u Bačkoj i Banatu se rasplamsavaju sa promenljivom ratnom srećom. Ugarska privremeno rasterećena opasnosti koja je pretila od Beča, zbog nastupanja revolucionarnih nemira, želi da sredi stanje na svojoj teritoriji. Okolnosti su bile takve, da se srpski narodni pokret na neki način vojnički vezao za Austriju i postao sastavni deo carskog južnog korpusa. Međutim, srpski ustanici nisu bili za Austriju, niti su bili jedinstveni, pa nisu ni imali pravog vojnog zapovednika. Ustaničkom vojskom su rukovodili Austrijanac Ferdinand Majerhofer, patrijarh Rajačić, Đorđe Stratimirović i vojvoda Šupljikac. Uspesi ustanika nakon Pančevačke bitke bitke (2. januar 1849) sve su više ulivali strah mađarskom življu. Padala su naselja jedno za drugim: Veliki Bečkerek (6. januar), Vršac (19.), Bela Crkva (21.), Stari Bečej (25.), a onda 12. februara Sombor, Kula, Vrbas, ali ne i Subotica, iako je ona bila krajnji cilj ustanika.

Srbi protiv Srpske Vojvodine

I pored vojnih uspeha moral srpskih ustanika nije bio na visokom nivou, čak je bivao sve slabiji jer su na čelu vojske bili nemački oficiri, komanda je bila na nemačkom jeziku, a na osvojenim teritorijama formirani organi vlasti su bili postavljani po meri Beča. Ustanicima je bivalo sve očiglednije da od srpskog nacionalnog pokreta neće biti nikakve koristi. S druge strane Srbi nisu mogli očekivati nikakvu pomoć od Kneževine Srbije koja je još uvek bila pod vlašću Turske, a mučilo ju je i dinastičko pitanje. Miloš i Mihailo, su se nalazili u Austriji, pa je Vlada smatrala da je Stratimirovićevo insistiranje na posebnosti Srpske Vojvodine i sazivanje narodne skupštine lakomisleno.

U međuvremenu kada je Beč sredio situaciju u svojoj kući i rasčistio sa revolucijama u Češkoj i Italiji, stupio je u rat protiv Mađara u savezu sa Rusijom. Pokušano je pomirenja Srba i Mađara i uspostavljanje zajedničkog fronta u borbi protiv Austrije. Ali nije bilo moguće preko noći iz ratne situacije preći u mirnodopsku, jer su se svi pokušaji razbijali o nepoklobljiv stav Košuta da neće biti Vojvodine u duhu odluka Majske skupštine.

Srbima je obećano da će se njihov status rešavati u skladu sa privilegijama, dakle, na nečemu što je prevaziđeno, što je feudalna tekovina. Rečeno je tek toliko da će se po završetku ratnih operacija povesti rasprava o mogućnosti njenog priključenja Hrvatskoj, Ugarskoj ili Erdelju. Već 2. aprila 1849. godine Kraljevina Ugarska je podeljena na sedam okruga. U sedmom je bila Vojvodina.

Literatura

• "Istorija Mađara", Peter Rokai i grupa autora; Klio (2002). str. 429.–449 (Građanska revolucija i rat za oslobođenje 1848-1849)
• "Ilustrovana istorija Srba", Vladimir Ćorović; Politika 2006; knjiga 5. str. 117–135 Srpski pokret 1848. godine)
• "Kaponjska bitka (detalji iz prošlosti Subotice u revoluciji 1848-1849)", Zoran Veljanović
• "Poraz kod bare Krivaja i čarede Kaponja (Subotica i okolina u proleće 1848. godine u srpskim memoarima i štampi)"; Mirko Grlica
• "Ilustrovana istorija Subotice", Književna zajednica, Subotica 2004; Laslo Mađar
• "Vlastelinsko naselje Aleksandrovo", Subotičke novine 1999; Gašpar Ulmer
• "Istorija slobodnog kraljevskog grada Subotice"; Ištvan Ivanji
• "Kaponjska bitka 1849", Ric Peter
• "Problemi srpskog pokreta u proleće 1849. godine"; Mirko Mitrović
• "Uspomene iz mog života", Novi Sad 1896, Miloš Dimitrijević
• List "Branik", Novi Sad, 92/XIV,18.8.1896.
• "Bog Vadraca i Madžara", Aurora, Novi Sad 2001; Milorad Grujić (roman)