Bitka na Mačkovom kamenu

Bitka na Mačkovom kamenu
Deo Bitke na Drini (Srpski front)
Srpski vojnici u rovovima za vreme borbi na Mačkovom kamenu
Vreme 19 – 22. septembar 1914. Mesto Mačkov kamen, Podrinje Ishod Pirova austrougarska pobeda
Sukobljene strane
Austrougarska	Kraljevina Srbija
Komandanti i vođe
Oskar Poćorek Liborijus fon Frank	Petar Bojović Stepa Stepanović Pavle Jurišić Šturm Dušan Purić †
Jačina
5.000	3.000
Žrtve i gubici
1200 poginulih	800 poginulih, 5700 ranjenih

Bitka na Mačkovom kamenu je jedna od niza sukoba tokom bitke na Drini.

Mačkov kamen je topografski čvor (vrh) na planini Jagodnja u zapadnoj Srbiji, gdje su vođene teške borbe između 1. srpske i 6. austrougarske armije u toku Prvog svjetskog rata, u periodu od 19. do 22. septembra 1914. godine.

Pripreme za bitku

Đorđe Karađorđević na Mačkovom kamenu.

Mačkov kamen i okolina

Posle neuspeha Austrougarske u Cerskoj bici, oni su odmorili i popunili 5. i 6. armiju i prešli u napad 6. septembra 1914. Srpska 2. armija je uspela da zadrži 5. austrougarsku na obalama donje Drine, a 6. armija je prešla Drinu, potisla srpsku 3. armiju i zauzela Gučevo, Boranju i Jagodnju, desnim krilom izbivši na Sokolsku planinu. Srpska 1. armija (general Petar Bojović) protivnapadom prisiljava desno krilo protivnika na povlačenje do položaja Mačkov kamen-Crvenje-Javornik.

Srpski napadi na Mačkov kamen

Srpski 5. prekobrojni puk uz podršku poljske artiljerije je počeo napad na austrougarsku odbranu na M. ujutro 19. septembra, ali je zbog snažnog otpora odbijen. Napadi Srba se nastavljaju tokom dana uz gubitke, ali tek oko 17 časova 5. prekobrojni i 9. puk I poziva iz divizijske rezerve zauzimaju jurišem prednje položaje neprijatelja. Protivnapad Austrougara je odbijen oko 18:30 časova, ali najviši vrh ostaje u njihovim rukama. Noću 19/20. septembra austrougarska 6. brigada vrši prepad na srpske trupe, ali bez uspjeha.

Ujutro Austrougari izvode nov bezuspješan napad s 6. i 7. brdskom brigadom. Poslijepodne Srbi napadaju sa 5. prekobrojnim pukom, i 9. pukom I i II poziva da bi zauzeli vrh i greben Mačkovog kamena. Na uskom prostoru, izložene jakoj artiljerijskoj vatri, jedinice trpe velike gubitke i napad je prekinut. Srbi tad privlače rezerve i poljsku artiljeriju, i uništavaju bliskom vatrom istaknuta mitraljeska gnijezda neprijatelja. Sva 3 puka kreću ponovo u napad praćeni art. vatrom i oko 19 časova jurišom osvajaju vrh Mačkovog kamena (kota 923).

Držanje M. je uveliko zavisilo od držanja kote 940 (Košutnja stopa) udaljene oko 1500 m. Komandant 1. srpske armije vrši zbog toga pregrupisavanje snaga noću 21/22. septembra za napad na kotu 940.

Austrougarski protivnapadi

Da bi preoteo Mačkov kamen, komandant 16. au. korpusa napada ujutru 21. septembra sa 1., 2., i 7. brdskom brigadom. U trenu kad su au. snage potisle Srbe sa grebena oko M., pristiže srpski bataljon 4. puka I poziva, napada au. snage u lijevi bok i uz podršku artiljerije (2. i 5. poljska baterija) ih tjera u povlačenje. Time Srbi ponovo ovladavaju grebenom oko M. Predveče su uslijedila još dva napada au. snaga, i drugi napad uspijeva da potisne Srbe sa sjeveroistočnog dijela M. U zbrci dolazi do napuštanja srpskih topova, ali su oni ponovo zauzeti po povlačenju au. snaga protivnapadom 4. pješadijskog puka I poziva. Posluga topova se nekoliko puta pomjera naprijed-natrag noseći sa sobom zatvarače i nišanske sprave pri pomjeranju pješadije.

Pojačani napad Austrougara i povlačenje srpske vojske

Četvrti pešadijski puk na čelu sa Dušanom Purićem na Mačkovom kamenu

Legenda

Padom noći au. snage su ojačane sa još 2 bataljona i uz podršku artiljerije kreću u napad poslije ponoći. I pored teške situacije i unakrsne vatre na njihove položaje, srpske trupe su se održale na svojim položajima. U zoru 22. septembra neprijatelj ponovo napada od Košutnje stope grebenom ka Mačkovom kamenu sa 1. i 2. brdskom brigadom i Skadarskim odredom (doveden iz Skadra), 7. brdskom od Užinališta, 6. brdskom na Perunici, i 13. brdskom od Lipničke glave (Lipnik) ka Crvenju. Poslije žestokih borbi sa naizmjeničnim uzastopnim jurišima i borbama prsa o prsa, austrougarske snage uspijevaju da odbiju srpske trupe zbog velike nadmoćnosti artiljerije. U jednom jurišu pogiba komandant 4. puka I poziva potpukovnik Dušan Purić. Poslije ovoga 4. puk počinje da odstupa, a oko 16 časova i ostali pukovi, na liniju Šanac-Rujevačke rudine-Obodnjik.

Gubici

Gubici u bici iznose:

• Srbi - oko 800 poginulih, 5700 ranjenih i onesposobljenih za borbu,
• Austrougari - oko 1200 poginulih, ostali gubici nepoznati.

Zabeleženo je više svedočenja vojnika o ovoj bici, a neki među njima su i odlikovani Karađorđevom zvezdom. Jedan od poginulih je bio književnik Čedomir Pavić (1882—1914).

Sećanje

Zahvalna otadžbina palim vojnicima podigla je više spomenika. Spomen-kosturnica na Mačkovom kamenu završena je 1931ve godine, a Spomen-crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Krupnju podignuta 1932. g.e. Na oba lokaliteta nalaze se mošti boraca, a u kripti crkve izložene su fotografije sa bojnog polja i venci. U kripti je i spomenik majoru Svetislavu Markoviću koji je poveo vojnike u samoubilački juriš na austrijsku vojsku. Taj događaj, celokupni kontekst bitke i herojstvo junaka, inspirisali su pisca Veljka Petrovića koji ih je opisao u svom delu Izdanci iz opaljena grma 1932. godine, a po tom delu Televizija Beograd snimila je i istoimenu seriju 1972. godine u kojoj naslovnu ulogu majora Svetislava tumači Dragomir Bojanić Gidra. Bitka je takođe ekranizovana u igrano-dokumentarnom filmu „Srbija u Velikom ratu.”

U bici na Mačkovom kamenu učestvovao je i princ Đorđe Karađorđević, tokom koje je bio teško ranjen, i svoje sećanje na to opisao u svojoj autobiografiji. Dana 15. novembra 2015. godine, vojni časopis „Odbrana” izdao je poseban dodatak u vidu stripa „Marš na Drinu” u kom su ilustrovane Cerska bitka, bitka na Mačkovom kamenu i Kolubarska bitka. Strip izdanje Linije fronta objavio je strip pod nazivom „Mačkov kamen” koji obrađuje bitku.

Mačkov kamen danas

Mačkov kamen danas je skoro u potpunosti prekriven četinarskom šumom. Jedini delovi koji nisu prekriveni šumom su prilaz vrhu i sam vrh, na kom se nalazi kapela i prostor oko kapele sa metalnom ogradom. Rovovi iz bitke su i danas očuvali svoj oblik iako su zarasli u travu, nalaze se ti uz patine platoa vrha između ograda od kapele i šume koja se nalazi na padini, koja oivičava plato na kom je vođena bitka i pokriva ceo vis.

Galerija

• 
  Dijagram bojišta Mačkovog kamena sa kapelom i ostacima rovova
• 
  3D model terena bitke na Mačkovom kamenu sa rovovima
• 
  Plan rovova u bici na Mačkovom kamenu
• 
  Srpski rov iz bitke na Mačkovom Kamenu
• 
  Spojnica srpskog rova na Mačkovom Kamenu
• 
  Početak srpskog rova na Mačkovom Kamenu
• 
  Srpski rov Mačkov Kamen
• 
  Austrijski rov iz bitke na Mačkovom Kamenu
• 
  Panorama Košutnje stope kota 769.

Vidi još

• Spomen-kosturnica na Mačkovom kamenu
• Spomen-crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Krupnju
• Spomen groblje na Jagodnji

Literatura

• Lukić, Đorđe (1966). Bitka na Drini 1914. Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 443. 
• Đurišić, Mitar (1969). Bitka na Drini 1914. Beograd: Vojnoistorijski institut. str. 471 + karte. 
• Ratković, Borislav; Đurišić, Mitar; Skoko, Savo (1998). Srpska vojska u velikim bitkama na Ceru, Drini i Kolubari [Znamenite bitke i bojevi srpske i crnogorske vojske: od Careva Laza 1712. do Dobropoljske bitke 1918.], Knj. 6. Novi Sad: Pravoslavna reč; Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 622. ISBN 86-335-0038-8. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)
• Mitrović, Andrej (2011). Prodor na Balkan i Srbija 1908-1918. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 707. ISBN 978-86-171-7001-9. 
• Zelenović, Marko; Pušara, Milutin; Đukić, Slobodan i Stojanović, Stanislav (1. 8. 2014). „Bitke Srpske vojske 1914. - Junaci sa Cera, Drine i Kolubare” (PDF). Magazin „Odbrana”. Specijalni prilog br. 107: 1 — 16. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)
• Mitrović, Andrej (2018). Srbija u Prvom svetskom ratu. Beograd: Službeni glasnik. str. 560. ISBN 978-86-519-1805-9. 
• Stanković, Branislav (2021). Stradanje Šapca i Mačve u Velikom ratu: za vreme prve okupacije 1914. Novi Sad: Prometej; Beograd: Radio-televizija Srbije. str. 249. ISBN 978-86-515-1842-6. 
• Živković, Mihailo (1998). Odbrana Beograda (1914 - 1915). Beograd: Fineks. str. 392. ISBN 978-86-8232-508-6. 
• Nedok, Aleksandar S. (2021). Rat Srbije sa Austrougarskom 1914.: Rad srpskog vojnog saniteta. Novi Sad: Arhiv Vojvodine i Prometej; Beograd: Radio-televizija Srbije. str. 232. ISBN 978-86-515-1879-2. 
• Priređivači: Đurić, Silvija;; Stevanović, Vidosav (1990). Dnevnik pobeda: Golgota i vaskrs Srbije 1914 - 1915, Knj. 2. IRO "Beograd"/ TIZ "Zrinski". str. 644. ISBN 978-86-7003-052-7. 
• Babac, Dušan (15. 12. 2014). „Uniforma Srpske vojske” (PDF). Magazin „Odbrana”. Specijalni prilog br. 113: 1 — 16. 
• Mačkić,, Ranko; Kuzmanović, Srećko (1. 9. 2014). „Pešadija u Velikom ratu” (PDF). Magazin „Odbrana”. Specijalni prilog br. 109: 1 — 24. 
• Babac, Dušan M. (2014). Srpska vojska u Velikom ratu: 1914 - 1918. Beograd: Medija centar „Odbrana”. str. 305. ISBN 978-86-335-0392-1. 
• Stanković, Branisalv V. (2015). Srpska vojska: oružje naših pobeda 1914 - 1918. Beograd: „Maxit”. str. 441. ISBN 978-86-918811-0-8. 
• Ciglić, Boris (2009). Krila Srbije: Vazduhoplovna komanda i avijatika srpske vojske 1912–1920. Beograd: Infinitas d.o.o. str. 544. ISBN 978-86-6045-005-2. 
• Janjić, Čedomir; Petrović, Ognjen; Đokić, Nebojša; Isaković, Biserka i Oštrić, Šime. (1993). Srpska avijatika 1912 - 1918. Beograd: Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva. str. 260. ISBN 978-86-9014-031-2. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)
• Vojna enciklopedija, Beograd, 1973., knjiga peta, pp. 172–173.

Spoljašnje veze

• „Spomen-kosturnica na Mačkovom kamenu — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU. 
• Tragični Mačkov kamen („Večernje novosti“, 7. maj 2012)
• „Bitka na Mačkovom kamenu”.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jun 2013)
• Magazin za nacionalnu geografiju, kulturu i tradiciju - Srbija plus
• Mačkov kamen: Plato smrti na Jagodnji („Večernje novosti“, 25. avgust 2014)
• „Mačkov kamen je srpski Termopil“ (B92, 20. septembar 2014)
• Pismo Nadežde Petrović