Bolnice škotskih žena za službu u inostranstvu

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Naziv
Bolnice škotskih žena za službu u inostranstvu
Bolnica škotskih žena viđena okom umetnika
Osnovane
12. avgust 1914.
Zemlja osnivač
 Škotska
Organizator
dr Elsi Inglis
Sedište
 Velika Britanija

Bolnice škotskih žena za službu u inostranstvu (engl. Scottish Women's Hospitals for Foreign Services(skraćenu u nastavku teksta SWH)) bio je posebno organizovan pokret žena u Prvom svetskom ratu namenjen za medicinsko zbrinjavanje ranjenika i bolesnika na ratištima širom Evrope. Prvobitno neprihvaćene u vojno-medicinskim redovima u Velikoj Britaniji, članice ovog pokreta su uz veliku podršku i priznanje svetske javnosti van Velike Britanije, prešle granice svoje domovine Škotske i Engleske i, otišla u Belgiju, Francusku, Rusiju, a potom u Srbiju kojoj su sve vreme pratile Srbe na svim frontovima do kraja rata, uključujući i njihovog povratka u domovinu.[1]

Osnivanje pokreta[uredi | uredi izvor]

De Elsi Inglis, osnivač pokreta škotskih žena

Kada je u avgustu 1914. izbio Prvi svetski rat, on je pokrenuo talas patriotizma i veliku mobilizaciju vojnika u zemljama napadnutim od strana sila osoine. Muškarci i žene su tražili da učine sve što je u njihovoj moći kako bi podržali odbrambene ratne napore. Muškarci su se dobrovoljno prijavili za vojsku, a ostali u sastave pomoćnih jedinica kako bi pomogli vojsci ili pružili pomoć ugroženim civilima i izbeglicama.

U ove aktivnosti uključile su se i žene iz svih delova Evrope. U Velikoj Britaniji posebno su bile aktivne nezadovoljne sifražetkinje, koje su od vojnih vlasti bile odbijene da budu primljene u vojne medicinske redove. One su među Britanskim ženama pokrenulo akciju samoorganizovanja, osnivanja i opremanja dobrovoljnih medicinskih jedinica. Među prvima samorganizovao se pokret Škotskih žena pod nazivom Bolnica škotskih žena za službu u inostranstvu (engl. The Scottish Women’s Hospitals for Foreign Service).[2]

Škotske žene su se među prvima, nakon govora u Londonom 20. oktobra 1914. godine, dr Elsi Inglis „Šta žene mogu da učine i kako mogu da pomognu u ratu“, masovno uključile u propagandne aktivnosti za pomoć u ratu, učešćem na brojnim skupovima i sastancima širom Britanske imperije. Time su između ostalog promovisale i učlanjenje žena u novoosnovani pokreta za osnivanje Bolnica škotskih žena.

Kako bi pokret Škotskih žena dobio na masovnosti, posebno su bile aktivne dve žene — Ketrin Burk i Elizabet Abot, koje su prešle okean i narode Severne Amerike, Australije, Novog Zelanda i Indije upoznale sa idejom o osnivanju bolnica na ratištima Evrope i njihovoj humanitarnoj misiji.

Gospođica Ketrin Burk (Miss Kathleen Burke) je obilazila gradove Amerike i Kanade, dok je gospođa Elizabet Abot (Mrs Elizabeth Abbott) otputovala u Australiju, na Novi Zeland i u Indiju, gde su naišle na topao prijem. Pomoć je pristizala sa svih strana sveta i Komiteti Škotskih žena u Edinburgu, Glazgovu i Londonu, su prionuli na posao.

Bolnica škotskih žena u borbi za ženska prava[uredi | uredi izvor]

Deo misije Bolnica škotskih žena, na čelu sa dr Elsi Inglis

Bolnice škotskih žena, iako su bile jedan od patriotskih pokrta — ipak su bile veoma različite, zapravo jedinstvene. Jedinstvenstvenost pokreta, bila je u tome što su pred pokret postavljena dva vrlo specifična cilja:[3]

  • Pravo na humanost i patriotizam, i time pomognu ratnim naporima kroz pružanje medicinske pomoći.
  • Dugo, i jednako važno, da promovišu slobodu ženskih prava za njihovim učešće u ratu, i time ujedno doprinesu osvajanju ženskih prava.

Kako je to bio težak period za organizovanje i angažovanje žena u ratu jer su zakonski propisi u Velikoj Britaniji manje ili više zabranjivali regrutovanje žena, mnoge žene morale su da se prijavljuju kao službenici ili vozači kako bi zaobišli ova ograničenja za lekare, i tako se među Britanskim ženama razvio jedinstven fenomen — samoorganizovanja žena u ratu.[4]

Ubrzo je ovaj jedinstveni fenomen ženske medicinske i humanitarne pomoći u Prvom svetkom ratu, uključio preko 1.500 osoba, regrutovanih iz cele Britanije, Australije i Novog Zelanda. Velika većina su bile žene, a samo je šačica muškaraca, njih oko 20, bila angažovana za majstorske i druge dužnosti, na deficitarnim mestima u jedinicama. Ovi muškarci među 1.500 žena, nesumnjivo su bile osobe koje ne samo da su podržavale žene u ostvarivanju prava žena, već i bili spremni bez ikakvog ustručavanja da primaju instrukcije od žena.[4]

Procenjuje se da su oko 50% osoblja SVH-a činile žene iz Škotske, dok su ostale žene uglavnom bile iz Engleske nekoliko iz Irske, Velsa a najmanje iz Kanade, Australije, Novog Zelanda i SAD. Imajući u vidu multinacionalni sastav u jednom momentu dr Elsie Inglis, je predložila da novoosnovanoj organizaciji promeniti ime u „Britanske ženske bolnice za službu u inostranstvu", ali je Komitet iz Edinburga stavio veto na ovaj predlog, tako da je izvorno ime organizacije sačuvano.[5]

Shvatajući njegov značaj, ovaj pokret žena podržala je i Nacionalna federacija žena.

Itorijsku ulogu lidera SWH ponela je škotska lekarka, dr Elsi Inglis (dr Elsie Maud Inglis, 1864—1917), jedna od tri osnivača Medicinskog fakulteta za žene u Edinburgu i Nacionalnog udruženja žena u Edinburgu, u kome je dr Elsi Inglis pokrenula borbu žena protiv vekovne zablude o potčinjenom položaju žene u obrazovanju, zaposlenju, socijalnoj zaštiti, porodičnom i društvenom statusu.[6]

Shvativši svoju zabludu Ratna kancelarija Velike Britanije je ubrzo napravila potpuni zaokret i ne samo da je uklonila ograničenja za žene koje su služile u medicinskim i drugim jedinicama u britanskoj vojsci, već je i aktivno podsticale njihovo regrutovanje.[4]

Prve aktivnosti i osnivanje bolnica[uredi | uredi izvor]

Spisak Bolnica škotskih žena, lokacija, period rada osoblje

Prvobitna ideja da se u Edinburgu osnuje bolnicu za lečenje ratnih ranjenih, brzo napuštena u korist osnivanja bolnica na terenu i blizini borbenih dejstava i time na samoj liniji fronta pomogne u lečenju povređenih.[4]

Ubrzo je osnovana komisija koja je sa velikim uspehom počela da prikuplja sredstava (i do kraja avgusta 1914. prikupila više od 500.000 funti).[a]).

Kada je dr Elsi Inglis, jedna od glavnih pokretačica osnivanja škotskih ženskih bolnica, sastala sa Ratnim uredom Velike Britanije kako bi ponudila bolnicu britanskoj vojsci, rečeno joj je da nisu potrebne i da treba da idu kućama i u njima sede kao ostale žene. Vidno razočarana dr Elsi je nepromenjenom obliku, poslala predlog i ponudila bolnicu britanskim saveznicima. Prvi koji su prihvatili ovu ponudu bili su Francuzi i Belgijanci, koje su ubrzo sledili i Srbi, jer su bile prezadovonjni ponudom zbog teških uslova sa kojima su se njihovi vojnici suočavali. Bolnice škotskim ženama bile najviše blisko povezane sa Srbijom iako su imale bolnicama u Francuskoj, Makedoniji, Grčkoj, Korzici, Rumuniji i Rusiji. Jer je većina njihovog rada bila usmerena pružanju podrške Srbiji koja je bila izložena velikim ratnim strahotama i velikoj epidemiji zaraznih bolesti.[4]

Velikom brzinom osnovana je prva Bolnica škotskih žena koja je u novembru 1914. u punom sastavu sa svom neophodnom opremom počela sa radom u Calais-u i pružala sanitetsku podršku belgijskoj vojsci. Decembra 1914. osnovana je i druga bolnica, koja je bila smeštena u drevnoj opatiji Royaumont. Ona je ostala operativna tokom celog rata i pod rukovodstvom francuskog Crvenog krsta zbrinjavala je ranjenike francuske vojske. Sledilo je otvaranje bolnica u Troyes i Villers-Cotterets zajedno sa među vojnicima popularnim, pratećim objektima — kantinama za ishranu u Creil, Soissions i Crepy-en-Valois, u kojima je samo tokom decembra 1917. godine, servirano 194.000 supa i kafa.[7]

Nakon što je u decembru 1914. u Srbiju poslata prva Bolnica škotskih žena na čelu sa dr Eleanor Soltau, sledile su nove jedinice, tako da su s početka 1915. godine u Srbiji danonoćno radile četiri Bolnice škotskih žena.

Tako je Velikom ratu, zahvaljujući dr Inglis i njenim saradnicama funkcionisalo četrnaest Bolnice škotskih žena, od kojih je deset bilo namenjeno Srbima.[8] Škotske žene su imale svoje bolnice, praćene Transportnom jedinicom u:

  • Belgija — Calais Contingent
  • Francuska — Abbaye de Royaumont, Sallanches, Troyes, Villers-Cotterets, Ajaccio, Corsica, Canteen units at Creil, Crepy-en-Valois and Favresse
  • Srbija — Kragujevcu, Mladenovc, Valjevo, Lazarevac, Vranje, Tarsportna kolona.[9]
  • Rusija i Rumunija — Dobrudža, Transportna kolona
  • Grčka — „Jedinica Girton i Njunham“, „Jedinica Amerika“ i docnije „Jedinica dr Elsi Inglis“, pod upravom dr Anete Benson (dr Annette Benson) i Transportna jedinica.

Bolnice škotskih žena u Francuskoj[uredi | uredi izvor]

dr Meri Alis Bler osnivač i prvi rukoovodilac bolnice na Korzici

Bolnice škotskih žena — Jedinica „Korzika“[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Bolnice škotskih žena — jedinica „Korzika“

Jedinica „Korzika“ (The Corsica Unit ili (Serbian Refugee Hospital, Corsica)), je bila šesta bolnica škotskih žena, namenjena za lečenje i rehabilitaciju srpskih vojnika i pripadnika srpske izbegle kolonije na Korzici. Tako da je na samom početku rada bolnice dr Meri Bler, koja je bila na njenom čelu sa šesnaest sestara i bolničarki imala težak zadatak da... „izleči i povrati u normalan život deo iznemogle srpske nacije... Bilo je to ponovno stvaranje nacije slomljene i rasute po svetu – oporaviti i vratiti u život ljude, žene i decu, koja umiru“[10]

U grupi dečaka školskog uzrasta koji su utočište našli u Ajačiju, nalazio se i Ljubomir Đoković, kasnije (1948) prvi dekan tek osnovanog Stomatološkog fakulteta u Beogradu, koji će u Francuskoj svršiti i srpsku i francusku gimnaziju.

Osnivanju bolnice pored Bolnica škotskih žena, za srpske izbeglice na Korzici, pomogali sz materijalnim sredstvima Srpski potporni fonda, grad Mančestera i Unije ujedinjenih sindikata.[11]

Glavna odeljenja bolnice bila su smeštena u jednoj vili u Ajaču, dok je jedna izolovana bolnica bila u Lazaretu, dok su ambulante i dispanzeri bili u okolnim selima.[11]

Namena i zadatak

Jedinica „Korzika“ je imala zadatak da izleči i rehabilituje deo srpskog stanovništva – oporavi i vratiti u život ljude, žene, decu koja su umirala razasuta po celoj Francuskoj.[12][13] Bolnica je na početku imala kapacitet od 60 postelja, od kojih je 40 bilo namenjeno muškarcima i 20 ženama. U bolnici su zbrinjavani i ginekološki slučaji i porodilje, što je bilo od velikog značaja, za očuvanje poroda srpskog naroda u izbeglištu (imajući u vidu rođenje 79 beba).

Memorijalna bolnica u Salanšu[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Sanatorijum za Srbe u Salanšu

Memorijalna bolnica (Tuberculosis Sanatorium for Serbs at Sallanches, Haute Savoie) bila je deseta bolnica sa sanatorijumom, u lancu od 14 bolnica škotskih žena, namenjena srpskim studentima i izbeglicama obolelim od tuberkuloze. Bolnica se nalazila u Francuskoj, ispod Monblana, u blizini švajcarske granice, u malom gradiću Salanš.[14]

Kadrovska struktura

Lekari — dr Matilda Makfejl (Dr. Matilda Alexandrina Macphail, 1860–1946) i dr Marijan Tereza Bulok (Dr. Marian Theresa Bullock, 1877–1956), istovremeno i rukovodioci bolnice.

Glavne medicinske sestre — Etel Mod (Miss Ethel Maude) i Meri Donaldson (Miss Mary Steuart Donaldson),

Apotekarica — Ela Moli Erton (Miss Ella Molloy Ayrton)

Domaćica bolnice — gospođa Meri Miln (Mrs. Mary Milne).

Period rada, namena i kapacitet

Bolnica škotskih žena koja je u Salanšu radila je od marta 1918. do juna 1919. godine, sve vreme funkcionisal kao sanatorijum, uglavnom namenjena rekovalescentima.[15]

Bolnice je prvobitno imal 100 postelja, ali je zbog sve većih potreba njen smeštajni kapacitet je do prestanka rada povećan na 150. postelja.

Bolnice škotskih žena u Srbiji 1915.[uredi | uredi izvor]

Pripadnice Bolnice škotskih žena u Srbiji 1915.
Vidi još: Bolnice škotskih žena u Srbiji 1915.

Pod utiskom novih saznanja, o neprilikama u Srbiji na početku Velikog rata, doktorka Elsi Inglis (1864—1917), sekretar Saveza škotskih ženskih društava, ponudila je srpskom poslanstvu u Londonu da jednu jedinicu (Bolnicu škotskih žena) uputi na srpsko ratište. Kako je na samom početku Velikog rata, na zatraženu medicinsku i drugu pomoć, od Međunarodnog odbora Crvenog krsta u Ženevi, srpska vlada dobila odgovor, predsednika odbora Gustava Adora, da, zbog rata, nema mogućnosti da ova organizacija pruži pomoć i da ona istu traži od Crvenog krsta drugih država, ponudu, dr Elsi Inglis srpska vlada prihvatila je sa zahvalnošću. Tako je otpočeo organizovani rad Saveza škotskih ženskih društava u Kraljevini Srbiji, na Božić 2015.[16]

Prva Bolnica škotskih žena sa stotinu postelja stigla je u Srbiju u decembru 1914. Osoblje je činilo 30 žena (5 lekarki, 24 bolničarke i vozač ambulantnih kola) Upravnica bolnice bila je dr Elinir Solto (dr Eleanor Soltau), a najmlađi lekar u grupi bila je Ketrin Makfejl (Katherine Macphail), veliki dobrotvor srpskog naroda, koja je nakon rata bila osnivač dečijih bolnica u Beogradu i Sremskoj Kamenici. Kao prevodilac bila je angažovana Ana Hristić (Annie Christitch), mlada novinarka srpsko-irskog porekla. Krajnje odredište ove bolnice bio je Kragujevac.[16]

Prva Bolnica škotskih žena sa 100 postelja u Srbiju je stigla u decembru 1914. godine, a svoj rad započela je u Kragujevcu januara 1915. godine. Osoblje je sačinjavalo 30 žena (5 lekarki, 24 bolničarke i vozač ambulantnih kola). Upravnica bolnice je bila dr Elinor Solto, a najmlađi lekar u grupi bila je Ketrin Makfejl, veliki dobrotvor srpskog naroda, koja je nakon rata bila osnivač dečijih bolnica u Beogradu i Sremskoj Kamenici.[11] Kao prevodilac bila je angažovana Ana Hristić, mlada novinarka srpsko-irskog porekla.

U prvim mesecima 1915. godine ...pristizale su i nove medicinske misije i dobro opremljene bolnice, tako da su u toku 1915. godine u Srbiji radile pored četiri velike bolnice Saveza škotskih ženskih društava (Ženske bolnice, u Kragujevcu, Valjevu, Lazarevcu, Mladenovcu), i dve velike englesko-srpske bolnice u Kragujevcu i Skoplju.[11]

Bolnice škotskih žena su sa srpskim narodom i njegovom vojskom prebrodile veliku traumatsku epidemiju i epidemiju pegavca 1914/1915, a jedan deo njih se potom povlačio se preko Albanije.[16]

Škotlanđanke su svoj rad započele prvo u Srbiji u bolnicama škotskih žena u Kragujevcu, Valjevu, Kruševcu, Lazarevcu, Mladenovcu i Vranju, a potom ga nastavili sa srpskom vojskom na Solunskom frontu, Ostrovu, Vertekopu, Dragomancima, sa Prvom srpskom dobrovoljačkom divizijom u Dobrudži, ali i sa srpskim izbeglicama u Ajačiju na Korzici i bolniici u Solanšu (u Francuskoj, ispod Alpa, zapadno od Šamonija namenjenoj za lečenje tuberuloznih bolesnika). Da bi na kraju rata sa Prvom srpskom armijom pobedonosno ušle u Beograd.[17]

Bolnice škotskih žena u okupiranoj Srbiji i albanskoj golgoti[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Bolnice škotskih žena sa Srbima u okupiranoj Srbiji i albanskoj golgoti

Okupacija Srbije zatekla je; dr Elsi Inglis i njene bolnice u Kruševcu, a ledi Lejlu Pedžet u Skoplju.[16]

U okupiranoj Srbiji[uredi | uredi izvor]

Deo pripadnice Bolnice škotskih žena napušta Srbiju, iz Kragujevca, novembra 1915.

Deo osoblja koji je želeo da ostane sa dr Elsi Inglis u Srbiji, u Kruševcu se podelio u dve grupe:

  • Prvu koja je sa najkvalitetnijom opremom iz Kragujevca ušla u sastav bolnice, osnovane u jednoj krušavačkoj školi.
  • Drugu koja je, preuzela jedan aneks, vojne bolnice srpske vojske „Car Lazar” (sa preko 900 bolesnika i ranjenika).[18]

Austrijanci su odmah konfiskovali prvu bolnica i svu opremu u njoj, ali nisu dalje ometali rad stranih misija.[18] Humanitarni rad se zatim nesmetano odvijao u bolnici „Car Lazar", u kojoj je samo dr Edit Holvej vodila brigu od 300 bolesnika.[18]

U početku u Kruševačkoj bolnici je bilo mnogo teških ranjenika i civila, uključujući i veliki broj dece, da bi nakon nekoliko nedelja broj bolesnika bio smanjen, a okupator je praznio bolnicu odvođenjem u zatvoreničke logore oporavljenih srpskih ranjenika.[18]

Zalihe hrane i lekova polako su se smanjivale, a osoblje je radilo i živelo u izolaciji, bez pravih i istinitih informacija, uz razne glasine o strahotama rata.[16]


Kako su dr Inglis, i njene saradnice uporno odbijale da potpišu izjavu o okupatorovoj blagonaklonosti prema domaćem stanovništvu,

Austrijanci su odbijali da pripadnicima Bolnica škotskih žena priznaju status ratnih zarobljenika, sa pravima koje je garantovala Ženevska konvencija.[18]

Nakon višemesečnog rada savezničkih bolnica u okupiranoj Srbiji, početkom marta 1916. godine, preko Međunarodnog Crvenog krsta izvršena je repatrijacija svih članova savezničkih medicinskih misija. Tako su se na čelu sa dr Inglis i Evelinom Haverfild, članicama Škotskih žena, vratila u Sautempton, preko Mađarske, Beča, Švajcarske i Francuske.[18]

U albanskoj golgoti[uredi | uredi izvor]

Novembra 1915. pripadnice Bolnica škotskih žena imale su težak izbor: da se povuku preko Albanije sa srpskom vojskom, ili da padnu u zarobljeništvo.Podelile su se u tri grupe, tako da se njih se vratio u domovinu, deo odlučio da ostane, uz srpske ranjenike ali i uz ranjene Austrijance, u Srbiji, dok je njih oko 40 krenulo u albansku golgotu.[16]

Veći deo Škotlanđanki iz Bolnica škotskih žena, njih oko 40, donelo je odluku da iz okupirane Srbije krene u albansku golgotu zajedno sa vojskom i izbeglim stanovništvom.

Pre polaska prioadnice Bolnica škotskih žena podelile su se u dve grupe:

  • Prvu grupu vodila je Beatris Makgregor
  • Drugu Vilijam Smit (slikar amater), trasportni oficir i jedan od retkih muškaraca u Bolnici škotskih žena.[18]

Na tom izuzetno napornom i neizvesnom putu Škotlanđanke su se pokazale izuzetno hrabro i dostojanstveno i uz samo jednu žrtvu, Karolajn Tafi, koja je poginula u saobraćajnoj nesreći zbog prevrtanja vozila, stigle na obalu Jadranskog mora. Dr Milan Ćurčin, sanitetski oficir za vezu, koji je u ime srpske vojske brinuo o stranim misijama koje su se u kasnu jesen povlačile preko Albanije, napisao je kasnije:

Bez ikakvog dvoumljenja, mogu da izrazim svoje mišljenje da su se britanske žene ponele bolje nego bilo ko drugi, bolje nego bilo koji muškarac. Što se tiče izdržljivosti, one su se mogle meriti sa srpskim vojnikom koji je, pošto je izgubio svoju jedinicu, morao da nađe sebi puta gde puta nije bilo i hleba gde hleba nije bilo. Što se tiče morala, te snage duha, niko im nije bio ravan.[18]’’

Pripadnice Bolnice škotskih žena su se povlačila po Srbiji (levo) i po vrletima Albanije i Crne Gore (desno) zajedno sa srpskom vojskom koja je marševala, u proseku oko 150 km, do narednog boravišta.

Bolnice škotskih žena u Rusiji i Rumuniji[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Bolnica škotskih žena u Dobrudži
Deo pripadnica Bolnice škotskih žena u Rusiji
Deo opreme Crvenog krsta Engleske korišćen je za rad bolnice u Dobudži zahvaljujući bolnici Crvenog krsta Engleske, pod rukovodstvom dr Čarlsa Berija, koja se nalazila u blizini Bolnica škotskih žena.

Nakon repatrijacije u Veliku Britaniju u februaru 1916, dr Elsi Inglis je odlučila da opremi i pošalje bolnicu u Rusiju. Stavljajući se na čelo ovo bolnice dr Elsi Inglis kojoj su se pridružile, veteranke iz prve srpske bolnice škotskih žena iz 1915, uključujući dr Lilian Chesney and Evelina Haverfield, sa kolonom vozila hitne pomoći bolnica je otputovala u Rusiju.

Bolnica je radila na više lokacija u južnoj Rusiji (Besarabija i Moldavija) ​​i Rumuniji i pružala medicinsku negu uglavnom srpskoj diviziji u sastavu ruske vojske, uglavnom sastavljene od etničkih Srba i drugih Jugoslovena koji su služili u austrougarskoj vojsci a bili su zarobljeni od strane Rusa i koji su se nakon toga dobrovoljno javili da se bore za saveznike.

Kako srpska jedinica nije imala nikakvu medicinsku ustanovu, njeno obezbeđenje prihvatila je Bolnica škotskih žena, koji je gajila jak afinitet prema srpskoj vojsci i narodu. Zaposleni u Bolnica škotskih žena su ponovo pretrpeli napor i strahote rata, kada su, opet, morali da učestvuju u haotičnom i bolnom povlačenju kada je rumunska vojska bila poražena 1917. godine. Zbog stalnih promena na frontu i za bolnicu žena Škotske nastupile su nove komplikacije, koje su istovremeno pogodile i bolnicu Crvenog krsta Engleske, pod rukovodstvom dr Čarlsa Berija, koja se nalazila u blizini. Kako se stanje na frontu i dalje pogoršavalo dr Inglis proširuje rad previjališta u Bulbul Miku, koja se tada označava kao Bolnica broj 2. A zbog pojave kolere i opasnosti od epidemije u sastavu bolnice osnovano je i odeljenje za izolaciju.[19]

Dešavalo se i nešto neočekivano jer ruske vojne vlasti, za svoju vojsku, postepeno angažovla sve više kapacitete bolnice u Medžidiji. Doktor Elsi Inglis je zbog toga oštro protestovala kod Rusa naglašavajući da je bolnica žena Škotske srpska bolnica.

U martu 1917. buknula je u Rusiji revolucija. Na prostranom ruskom frontu od Baltika do Crnog mora, nastalo je bratimljenje između ruskih i neprijateljskih vojnika. Ruski vojnik nije hteo više da se bori, već je odlazio kući. Nastala je opasnost, da se srpske dobrovoljačke divizije ne uvuku u komunističku revoluciju. U cilju spasavanja dobrovoljačkih divizija od ove „komunističke pošasti”, kao i zbog bezciljnosti daljeg ostanka u Rusiji, otpočeto je 30. avgusta 1917. prebacivanje dobrovoljačkih organizovanih jedinica na Solunski front, gde su bile neophodne za popunu prethodnim borbama proređenih redova srpske vojske.

Transportom preko Arhangelska išla je i bolnica na čelu sa dr Elsi Inglis – koja je sve više osećala kako je izdaju rezerve energije (koju je i dotle jedva imala), a maligna bolest sve više obuzima. Sve vreme njenog angažovanja za spas Srpske divizije i njeno upućivanje na Solunski front, dr Elsi Inglis prećutkivala svoju bolest i svaki mogući spomen o bolesti, trpeći sve vreme bolove i tegobe za koje je samo ona znala. Umrla je te godine u Njukastlu.

Bolnice škotskih žena u Solunu i na Solunskom frontu (1915—1919)[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Bolnica škotskih žena na Solunskom frontu

Prvi svetski rat je nakon dve godine ratovanja morao da se privede kraju, ali borbe su tek predstojale. Saveznici su na jugu Balkanskog poluostrva na jesen 1915. godine počele da organizuju Solunski front, kako bi pomogle Srbiji da izvrši napad na kombinovane snage Nemačke, Austro-Ugarske i Bugarske. Trećinu snaga na Solunskom frontu činili su izlečeni, oporavljeni, nahranjeni, odeveni i naoružani srpski vojnici, sa Krfa, Severa Afrike, Korzike, ali i dobrovoljci iz SAD i drugih zemalja širom sveta.[20]

Bolesnici na lečenju u jedinica „Girton i Njunham” u Solunu

Srpski vojni sanitet, koji je pretrpeo ogromne gubitke u toku prve dve godine ratovanja i epidemije pegavca, takođe je reorganizovan. Nakon povratka iz okupirane Srbije, dr Elsi Inglis nastavila je prikupljanjem sredstava u Sjedinjenim Američkim Državama, u koje je poslala harizmatična službenica Bolnice škotskih žena Katlin Berk ( Scottish Women’s Hospitals (SWH) office worker Kathleen Burke) Gospođa Bek koja je ubrzo postala poznata kao „devojka hiljadu dolara dnevno", uz maksimalne napore u Sjedinjenim Države i Kanadi, uspela je da prikupi oko četvrtinu svih sredstava za opremanje Bolnice škotskih žena.[21] Ovo je omogućilo slanje novog kontingenta u Egejsku Makedoniju, nazvanu Odred Amerika" u čast dobročinstvo onih koji su ga sponzorisali.[22]

U Solunu od 8. maja 1915. do 1. septembra 1919. godine radile su tri Bolnice škotskih žena:

Bolničko osoblje su činile isključivo žene: školovane lekarke, obučene medicinske sestre i bolničarke, vozači ambulantnih kola, koje su dolazile iz svih delova britanske imperije.[23]

Značaj[uredi | uredi izvor]

Preko 1.300 žena iz različitih sredina i raznih zemalja tokom Drugog svetskog rata služilo je u Bolnicama škotskih žena. Među njima nije bili samo medicinski profesionalca, kao što su lekarke, medicinske sestre, laboratorijske tehničarke i rendgen operateri (koje su za svoj rad primale platu i druge troškove) već i dosta nemedicinsko osoblje, kao što su bolničari, administratori, vozači, kuvari i druge profesije (koje za svoj rad nisu primale platu).[20]

U skladu sa ciljevima organizacije Bolnice škotskih žena, koliko god je to bilo moguće, svi članovi jedinica Bolnice škotskih žena trebalo je da budu ženskog pola, čime je data prilika i/ili pužena mogućnost da i neobrazovane žene dobiju mogućnost da lično doprinesu ratnim naporima u određenom kapacitetu i time ostvare i ženska prava, jako zanemarivana do početka Prvog svetskog rata.

Neke žene su se pridružile pokretu, jer su smatrale da je to jedna od malobrojnih mogućnosti da žene svesrdno pomognu ratnim naporima; dok su druge svoje učešće videle kao retku šansu za avanturu u svetu koji je do tada ženama nudio vrlo malo šansi za samopromociju; ali je ipakza većinu žena sa različitim stepenom integracije, to bila prilika da poboljšaju statusnu ulogu žene u društvu.

Preko 500.000 funti je prikupljeno na svaki mogući način za finansiranje organizacije, a tokom ratnih godina procenjuje se da je na stotine hiljada života pacijenata spaseno, izlečeno ili rehabilitovana uz pomoć pripadnica Bolnice škotskih žena za službu u inostranstvu.

Epilog[uredi | uredi izvor]

Pred kraj Velikog rata Bolnice škotskih žena nastavile su da u Srbiji pružaju medicinsku pomoć vojnicima, civilima i ratnim zarobljenicima, ali i na Korzici i u Francuskoj (kao i nastavak započetog pružanja nege izbeglom stanovništvu tokom rata).

U Vranju je osnovana nova stalna bolnica za 300 pacijenata, koja je početkom 1919. godine ona predata srpskim vlastima. Dok je većina pripadnica Bolnice po završetku rata otišla svojim kućama i nastavila svoje predratne živote, mnoge pripadnice Bolnice škotskih žena i „veterani“ odlučili su da ostanu u Srbiji i pruže toliko potrebnu medicinsku pomoć srpskom stanovništvu:

  • Bolnica škotskih žena u Londonu i Edinburgu pomogli su izgradnju Memorijalne bolnice za majku i dete „Dr Elsi Inglis“ na Dedinju, u Beogradu
  • Dr Kathleen McPhail otvorila je bolnicu za bolesnu decu u Beogradu (i nastavila sa ovim poslom sve dok joj komunistička vlast to više nije dozvoljavala 1947);
  • Evelina Haverfild vodila je bolnicu za siročad u Srbiji sve do njene tragične smrti u martu 1920 .godine;
  • Dok su neke škotske žene činile onoloko koliko su mogle (često koristeći vlastiti novac), kako bi zbrinule siromašne vojnike, izbeglice ili mnogobrojnu siročadi i udovice, jer im je očajnički bila potrebna pomoć.

Drugi su radili i pomagale na drugim mestima, pa je tako npr. Izabel Haton, otišla je da radi sa izbeglicama iz Ruskog građanskog rata na Krimu, a potom i u bolnici u Sevastopolju i Konstantinopolj, odakle je vodila kampanju pomoći ruskim izbeglicama.[24]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Što je za ono vreme bila prilično neverovatna suma, jer je ekvivalentna sumi od današnjim 53.000.000 funti.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ NUWSS. The Call of our Allies and the Response of the Scottish Women’s Hospitals for Foreign Service. Glasgow, November 1915, 47
  2. ^ NUWSS. Scottish Women’s Hospitals for Foreign Service. The Common Cause 1916; VIII (370): 61
  3. ^ Mclaren, E.S., ur. (1919) A history of the Scottish women's hospitals. London: Hodder and Stoughton
  4. ^ a b v g d McLaren ES. A History of the Scottish Women’s Hospitals. London: 1919. p. 88, 229, 234.
  5. ^ McDermid, Jane (2007-04-01). „What's in a Name?: The Scottish Women's Hospitals in the First World War”. Minerva Journal of Women and War. 1 (1): 102—114. ISSN 0736-718X. doi:10.3172/min.1.1.102. 
  6. ^ Leneman L. In the Service of Life. The story of Elsie Inglis and the Scottish Women’s Hospitals. Edinburgh: The Mercat Press; 1994, pp. 1–9.
  7. ^ „Scottish Women’s Hospital truck at Creil”. Na: www.scottishwomenshospitals.co.uk. Arhivirano iz originala 21. 01. 2019. g. Pristupljeno 20. 1. 2019. 
  8. ^ Dr Emslie wrote an account of her time with the unit in: Hutton IE. With a Woman’s Unit in Serbia, Salonika and Sebastopol. London: Williams and Norgate; 1928. p. 23–82.
  9. ^ Stojančević Vladimir, Savezničke medicinske misije u Srbiji na početku Prvog svetskog rata, u: Glas SANU, odeljenje medicinskih nauka, knj. 46/2002, str. 53–62.
  10. ^ Leneman L. In the Service of Life. Edinburgh: The Mercat Press; 1994.
  11. ^ a b v g Slavica Popović-Filipović Šesta jedinica Bolnice škotskih žena, Jedinica „Korzika“ na Korzici. U: Elsi Inglis (1864–1917) i Bolnice škotskih žena u Srbiji u Velikom ratu – 2. deo, Sekcija za istoriju medicine Srpskog lekarskog društva, Beograd, Srbija Srp Arh Celok Lek. 2018 May-Jun;146(5—6):345-350
  12. ^ McLaren ES. (1919). A History of the Scottish Women’s Hospitals. London. str. 88, 229, 234. 
  13. ^ Powell A. (2009). Women in the War Zone. Hospital Service in the First World War. Stroud, Gloucestershire: The History Press. 
  14. ^ Sanatorijum u Salanšu U: Milena (Živorad) Žikić, Uloga žena u ratovima srpske vojske od 1912. do 1918. godine, Doktorska disertacija, Univerzitet u Nišu, Filozofski fakultet Niš, 2018. str. 118-119
  15. ^ Srpske novine, br. 22, 20. februar 1918, str. 4, Srpski sanatorijum. Sanatorijum za srpske đake u Francuskoj.
  16. ^ a b v g d đ Mikić, Ž. (2005) Bolnice škotskih žena - 90-godišnjica njihovog delovanja u Srbiji. Medicinski pregled, vol. 58, br. 11-12, str. 597-608
  17. ^ Snežana Veljković, Savezničke medicinske misije
  18. ^ a b v g d đ e ž Mikić Ž. Bolnice škotskih žena-90. godišnjica njihovog delovanja u Srbiji. Med Pregl 2005; 58(11—12):597-608.
  19. ^ Mc Laren ES. History of the Scottish Women’s Hospitals. London: Hodder and Stoughton; 1919.
  20. ^ a b Mikić Ž. Srpska majka iz Škotske - dr Elsi Inglis (1864-1917). Medicinski pregled. 2008;61(7-8):419-26.
  21. ^ Stebbing, E.P. At the Serbian Front in Macedonia. London: John Lane the Bodley Head, 1917.
  22. ^ Hutton, Isabel Emslie. With a woman’s unit in Serbia, Salonika and Sebastopol. London: Williams and Norgate, 1928
  23. ^ Vuković Žarko, Antić Vukašin, Žene Australije sa srpskom vojskom na Solunskom frontu, u: Srpski vojni sanitet u 1916. godini [urednici Aleksandar Nedok, Brana Dimitrijević], Beograd, Vol. 1, br. 2/2007, str. 93–98.
  24. ^ (PDF) http://www.bmj.com/content/1/5169/354.1.full.pdf.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć) Obituary: D. A. K. Cassells, M.D., M.R.C.P.Ed | Bmj], Pristupljeno 31. 3. 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Dimitrijević Brana, „U kontejneru“ zapisi srpskog vojnog hirurga 1916-1918, Beograd, 2001.
  • Cesil & Celia Manson, Doctor Agnes Bennett, Michael Joseph, London, 1960.
  • Stebbing, Edward, At the Serbian Front in Macedonia, John Lane & Bodley Head, London, 1917.
  • Ruvidić, M. Žarko, Evakuacija ranjenika pri zauzeću Kajmakčala 1916, Srbija, Ratnik, 1921.
  • Frenklin, Stella Miles, Ne mari ništa (It Matters Not), Mitchel Library, Sydney, Australia.
  • Popović Filipović, Slavica, Za hrabrost i humanist, Bolnice škotskih žena u Srbiji i sa Srbima za vreme Prvog svetskog rata 1914-18. godine, Signature, Beograd, 2007.
  • An Intreview with dr Agnes Bennett, ‘Sydney Morning Herald’, 26. December 1917
  • Hutton, I Emslie (1928) With a woman's unit in Serbia, Salonika and Sebastopol Williams and Norgate, London
  • McLaren, Eva Shaw (1919) A History of the Scottish Women's Hospitals Hodder and Stoughton, London
  • Gilchrist, Hugh (1997). Australians and Greeks, Volume 2. Halstead Press, Sydney
  • Manson, Cecil and Celia (1960) Doctor Agnes Bennett Michael Joseph, London
  • Leneman, Leah (1994) In the Service of Life: Story of Elsie Inglis and the Scottish Women's Hospitals Mercat Press
  • Corbett, Elsie (1964) Red Cross in Serbia, 1915-1919: a personal diary of experiences Cheney & Sons
  • Ross, Ishobel (1988) Little Grey Partridge: First World War Diary of Ishobel Ross Who Served With the Scottish Women's Hospitals Unit in Serbia Aberdeen University Press
  • Mikić, Želimira; Lešić, Aleksandar (2004). „Sedamdeset godina od osnivanja englesko-jugoslovenske dečje bolnice za lečenje tuberkuloze kostiju i zglobova u Sremskoj Kamenici” (PDF). Srpski Arhiv Za Celokupno Lekarstvo 2004. 132: 469—473. Pristupljeno 08. 01. 2019. COBISS.SR 164677132
  • Mikić, Želimir (1998). Uvek vaša : život i delo dr Ketrin Makfejl. Novi Sad: Matica srpska. COBISS.SR 131730695
  • Fortier Jones: With Serbia Into Exile, An American's Adventures with the Army That Cannot Die, New York, Grosset &Dunlap, 1916 - digital, Remake: Cosimo Classics, 2007
  • Little Grey Partridge: The Diary of Ishobel Ross, Serbia 1916-1917, Aberdeen University Press, 1988
  • Stela Miles Franklin: Nemari nista: Six Months with the Serbs
  • Lady Frances Balfour: Dr. Elsie Inglis,1919,Cosimo Classics, 2007,
  • Ernest Percy Bicknell: In War's Wake 1914-1915, American National Red Cross, Washington, 1936
  • Gardner A. American Red Cross Work in Serbia, American Journal of Nursing, 1915, 16, 1, 36-40
  • Morse E.W. America in the War, The Vanguard of American Volunteers, In the Fighting Lines and in Humanitarian Service, August 1914 – April 1917, New York, Charles Scribner’s Sons 1919 (Part III: The American Red Cross in Servia)
  • Harding PM (1982). „A Red Cross nurse in Belgrade: Mary Gladwin saw World War I from the inside of a hospital”. Am Hist Illus. 17 (1): 41—7. PMID 11616505. .
  • Agnes Gardner (1915). „American Red Cross Work in Serbia”. The American Journal of Nursing. 16 (1): 36—40. 
  • Miss Emily Simmonds: Nurse in Belgrade when shells fell, The New York Times, January 15, 1915
  • St. Clair Stobart: Spirit of Democracy, 1918.
  • Richard Strong: Typhus fever with particular reference to the Serbian epidemic (1920),Cambridge, Mass., Pub. by the American Red cross at the Harvard university press, 1921
  • Strong R.P.Shattuck G. Sellards A.W. Zinsser H. Hopkins G.:Typhus Fever with Particular Reference to the Serbian Epidemic, Harvard University Press, Cambridge, MASS. 1920
  • William Hunter:The Serbian Epidemics of Typhus and Relapsing Fever in 1915: Their Origin, Course, and Preventive Measures employed for their Arrest(An Aetiological and Preventive Study based on Records of British Military Sanitary Mission to Serbia, 1915.
  • Madlen de Benoa-Siguaje: La patrie Serbe,
  • Raul Labry: Avec L’armée Serbe en retraite, Paris, 1916
  • N. SƄičevƄ : Serbskaja armija v evropeiskoi voina, Belgrade, 1928
  • Harding P. M (1982). „A Red Cross nurse in Belgrade: Mary Gladwin saw World War I from the inside of a hospital”. Am Hist Illus. 17 (1): 41—7. .
  • Boardman M.T. Under The Red Cross Flag At Home And Abroad, Philadelphia and London, J. B. Lippincott company, 1915

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Bolnice škotskih žena za službu u inostranstvu na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Болнице_шкотских_жена_за_службу_у_иностранству&oldid=27786448”