Brodogradnja u Grčkoj
Grčka je po tradiciji pomorska nacija, pošto je brodogradnja najstariji oblik okupacije Grka i od davnina predstavlja ključni element ekonomske aktivnosti Grčke[1]. Danas je brodogradnja najvažnija industrija u zemlji vredna 9 milijardi dolara u 2015. godini - 4% BDP-a zemlje. Ako se dodaju srodne firme, brojka skoči na 17 milijardi dolara ili 7,5% BDP-a koja zapošljava oko 192.000 ljudi (4% radne snage), a prihodi od otpremnine su oko 1/3 nacionalnog trgovinskog deficita[2]. U 2015. godini, grčka trgovačka mornarica je kontrolisala najveću svetsku trgovačku flotu, u smislu tonaže od 334.649.089 tona i flotom od 5226 grčkih brodova, prema Lojdovoj listi. Grčka je takođe rangirana u vrhu za sve vrste brodova, uključujući prvo za tankere i brodove za rasute terete.
Mnoge grčke brodarske kompanije imaju svoje sedište u Atini ili Londonu i Njujorku a vode ih grčke tradicionalne brodarske porodice koje se ističu svojim velikim bogatstvom i uticajem u međunarodnoj pomorskoj industriji, kao što su Onasis, Vardinoianis, Latsis, Livanos, Angelicousis, Niarčos, Angelopoulos i Goulandris. Sedmi generalni sekretar (2003—2011) Međunarodne pomorske organizacije bio je Efthimios Mitropoulos.
Istorija brodogradnje u Grčkoj[uredi | uredi izvor]
Grci su od davnina bili pomorska nacija, kao planinski krajolik na kopnu i ograničena poljoprivredna područja i proširena obala Grčke, što je ljude dovelo do brodogradnje. Geografski položaj regiona na raskršću drevnih morskih puteva u istočnom Mediteranu, mnogostrukost ostrva i blizina drugih naprednih civilizacija pomogli su da se u ranoj fazi oblikuje pomorska priroda grčke nacije. U Grčkoj i širem Egeju, međunarodna trgovina je postojala od minojskog i mikenskog doba u bronzanom dobu. Prisustvo robe kao što su keramika, zlato, bakarni predmeti daleko od njihovog područja potvrđuju ovu široku mrežu pomorskog transporta i trgovine koja je postojala između grčkog kopna i grčkih ostrva[3]. Dominirali su pomorskom trgovinom u regionu, postepeno ga šireći duž obala Mediterana u Egipat, Fenikiju, Malu Aziju, Crno more i uspostavljajući kolonije. Junaštvo antičke Grčke mornarice bilo je primarno prikazano u pomorskim bitkama tokom persijskih ratova, doba Delijanske lige i Peloponeskog rata. U narednim vekovima, veliki deo pomorske trgovine Rimskog carstva sproveli su Grci, a oni su i dalje bili uključeni i igrali su važnu ulogu u pomorstvu i u eri Vizantijskog carstva.
U vreme Osmanskog carstva, učešće Grka u međunarodnoj pomorskoj trgovini bilo je takođe istaknuto a grčki brodovi mogli su se naći posebno u lukama istočnog Mediterana. Oni su proširili svoje brodarske aktivnosti i trgovinu prema Zapadnoj Evropi u 16. veku koristeći prednost od sve veće potrebe za žitaricama. Ograničenja nametnuta od strane Osmanlija da regulišu trgovinu žitom nisu sprečila Grke da sprovode nezakonitu trgovinu koja im je donela značajna bogatstva. Kasnije su grčki pomorski trgovci povećali svoj uticaj, jer su snabdevali Balkan sirovinama, rukovali robom u ime stranaca, distribuirali robu na konačna tržišta i kontrolisali trgovinu morem u regiji, preuzimajući ulogu brodskih agenata. Tokom 18. veka, konsolidacija političke i ekonomske moći u rukama Fanariota u Carigradu pomogla je daljem širenju grčke pomorske aktivnosti u ostali deo Evrope. Grčki trgovački brodovi su morali da se povuku iz zapadne Evrope zbog anglo-francuskih ratova koji su doveli do propadanja njihove trgovine i brojnih plovidbi grčkih brodova pod zaštitom Ruskog carstva.
Najistaknutiji grčki gradovi koji su se pojavili kao pomorske sile bili su oni iz zapadne Grčke, pre svega Galaksidion i Misolongi, ali i Arta, Preveza i Krf, zbog svojih ranih komercijalnih veza sa italijanskim gradovima. Pored toga, Egejska ostrva su bila veoma aktivna u pomorstvu, gde su se stanovnici tradicionalno bavili pomorskom trgovinom, posebno Hidra, Speces, Andros, Siros, Hios, Kasos, Psara i Mikonos. Iako nisu imali svoju nacionalnu zastavu, plovili su sa zastavama Ruske i Britanske imperije za međunarodne rute. Godine 1792, osnovana je prva grčka osiguravajuća kuća u Trstu, a one iz Odese 1808. i 1814. godine. Grčki pomorci su postepeno zarađivali mnogo novca i stekli dodatna znanja i iskustva jer su morali da brane svoje brodove i sebe u ratu protiv pirata. Rast grčke trgovačke flote dao im je poverenje i uspeh, dok je njihov kontakt sa zapadnim narodima probudio njihovu nacionalnu svest i učinio ih slobodnima. Postojanje rezervnih obučenih mornara trebalo je dokazati neprocenjivu prednost kada je izbio Grčki rat za nezavisnost i kada se grčka trgovačka flota pretvorila u značajno borbeno oružje protiv glomaznih brodova otomanske flote.
Grčki trgovci su podstaknuti osećanjem lokalnog patriotizma darivali škole i biblioteke. Tri najznačajnije škole u grčkom svetu uoči rata za nezavisnost bile su smeštene u Smirni, Hiosu i Ajvaliku (na obali Male Azije nasuprot ostrvu Lezbos), sva tri glavna centra grčkog jezika i trgovine[4].
Porodice Hiot su bile dobro pozicionirane da iskoriste komercijalne mogućnosti širom Evrope posle Napoleonskih ratova. Porodice poput Ralisa već su osnovale preduzeća u Marseju i Londonu. Oni su uspostavili mrežu stručnjaka za transport u svim većim lukama u Evropi, Aziji i Americi. Dobivši mesto na Baltičkoj berzi, braća Rali su uspeli da uvedu brodare i agente u pouzdane izvore finansiranja i preko Lojd kompanije iz Londona su imali pouzdano osiguranje. To im je omogućilo da finansiraju svoje flote brodovima na sigurnost, što je praksa koja je bila nezakonita u Grčkoj. U nekim delovima sveta ove flote su bile u grčkom vlasništvu, ali u Britaniji su ih gotovo isključivo iznajmljivali londonski Grci koji su plovili pod britanskom zastavom. Glavne brodarske kompanije tada su bile u vlasništvu Papaiani, Spartali i Shilizi, dok je porodica Rodosanahi postala istaknuti trgovac u svojim teretima.
U pratnji ovih grčkih flota bile su lokalne iseljeničke zajednice radnika i prevodilaca koji su radili u birokratskim sistemima u stranim lukama. U ovim vremenima pre telegrafa, ova mreža je dala grčkim brodarima unapred upozorenje o događajima i dozvolila im da kontrolišu vesti i cene brže od svojih konkurenata[5].
Finansijska kriza iz 1860-ih donela je kolaps nekih od tih preduzeća.[6] Ipak, tradicija se nastavila a to su tada bile isporuke koje je finansirala institucije kao što je Narodna biblioteka Grčke.
Mnoge promene i prevrati uticali su na njihova tržišta: Ruska revolucija, raspad Otomanskog carstva i ograničenja u Egiptu koji su zatvorili svoja tržišta za strance. Grčki trgovci žitaricama u Londonu i Odesi izgubili su pristup svojim tradicionalnim dobavljačima i tržištima žitarica, a umesto da zatvaraju, iskoristili su priliku da investiraju u trgovačke flote parobroda i specijalizirali su se za prevoz u slobodnom prometu.
Drugi svetski rat je period kada su grčke brodarske kompanije koje su delovale u savezničkim područjima stavile svoje flote pod kontrolu britanske trgovačke mornarice i trpele su pogubljenja i poteškoće.
Moderna brodogradnja u Grčkoj[uredi | uredi izvor]
Po završetku Drugog svetskog rata, flote koje vode Grci bile su u stanju da se ponovo uspostave pod svojom nacionalnom zastavom. Promenljiva dinamika ih je usko povezala sa svojom nacionalnom državom i osnivanjem grčke službe trgovačkog pomorstva.
Tokom 2010-2011, u pogledu kategorija brodova, grčke kompanije imale su 32,5% svetskih tankera [7] i 23,8% svetskih brodova za rasuti teret. Dodatni ekvivalent od 20,05% svetskog tankera (u tonama) je po narudžbi, [9] dok je još 14,1% brodova za teret takođe bilo po narudžbi. Špedicija je jedna od najvažnijih industrija u zemlji. U 2010-2011. Godini, ona je činila 8% BDP-a, zapošljavala je oko 290.000 ljudi (8% radne snage), [8] i predstavljala je 1/3 trgovinskog deficita zemlje. Zarada od brodogradnje iznosila je 35,4 milijarde evra u 2014, dok je između 2000. i 2010. grčka špedicija doprinela sa ukupno 280 milijardi evra (skoro javni dug zemlje u 2014. i 4,5 puta veći od prihoda od Evropske unije u periodu 2000-2013). Izveštaj Asocijacije brodovlasnika Evropske zajednice za period 2013–2014 otkriva da je grčka zastava prva koja se najviše koristi u međunarodnom prometu, dok je na prvom mestu u EU.
Računajući dostav u smislu novčane vrednosti, Grčka je zauzela 4. mesto na globalnom nivou u 2011. godini kada je "izvezla" robu u vrednosti od 37.704.132 dolara; samo Danska, Nemačka i Južna Koreja su rangirane više tokom te godine. [9]
| Year | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006-2008 | 2009 | 2010 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mesto na svetskom tržištu | 5. | 5. | 5. | 4. | 3. | 5. | -b | 5. | 6. | 4. |
| "Izvoz" (američki dolari u milionima) | 7,558.995 | 7,560.559 | 7,527.175 | 10,114.736 | 15,402.209 | 16,127.623 | -b | 17,033.714 | 18,559.292 | 17,704.132 |
| "Izvoz" (evri u milionima) | 8,172.559 | 8,432.670 | 7,957.654 | 8,934.660 | 12,382.636 | 12,949.869 | -b | 12,213.786 | 13,976.558 | 12,710.859 |
| BDP (evri u milionima) [10] | 137,930.1 | 146,427.6 | 156,614.3 | 172,431.8 | 185,265.7 | 193,049.7b | n/a | 231,081.2p | 222,151.5p | 208,531.7p |
| "Izvoz" kao %BDP | 5.93 | 5.76 | 5.08 | 5.18 | 6.68 | 6.71 | n/a | 5.29 | 6.29 | 6.10 |
| b izvori se menjaju tokom vremena; p izvor karakteriše podatke kao privremene | ||||||||||
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ The History of Greek Shipping
- ^ The Great Greek Shipping Myth
- ^ Trade in Ancient Greece - Ancient History Encyclopedia
- ^ Encyclopædia Britannica, history of Greece, Merchant middle class, 2008, O.Ed.
- ^ A history of Greek-owned shipping, by Gelina Harlaftis
- ^ Depredations: Overend, Gurney & Co and the Greek and Oriental Steam Navigation Company, by 'Stefanos Xenos' (1869)
- ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 26. 02. 2020. g. Pristupljeno 20. 05. 2019.
- ^ National Bank Of Greece
- ^ Trade Map - Trade statistics for international business development
- ^ Trade Map - Trade statistics for international business development
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Greek freighter DIAMANTIS, sunk on 3 October 1939 by German U-Boat U-35
- Historic house flags of Greek shipping companies
- George Bitros and Ioanna Minoglou: Entrepreneurship and market order: Some historical evidence Munich University Personal RePEc Archive
.svg){kind=small}