Bukvar Vuka Karadžića
Bukvar Vuka Stefanovića Karadžića ili Prvi srpski bukvar (kako glasi u originalu) predstavlja ključno delo kojim je označen začetak opismenjavanja u tek oslobođenoj Srbiji od viševekovnog ropstva pod Osmanlijama, na srpskom jeziku ćiriličnim pismom.[1] Objavljen je i štampan 1827. godine u štampariji u Beču i u odnosu na vreme u kojem je nastao i tadašnji stepen razvijenosti pedagoške misli i nastavne prakse, bio je prvi srpski štampani bukvar na narodnom jeziku i reformisanoj, srpskoj ćirilici i sam po sebi predstavlja neku vrstu sinteze, prvi put ostvarenih nastojanja pisaca prethodnih decenija na čelu sa velikim reformatorom srpske ćirilice Savom Mrkaljem.[2]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Tokom svog književnog rada Vuk je konstatovao kako Srbi nemaju na srpskom jeziku ne samo nikakvih školskih knjiga, nego ni Bukvar, iz koga bi deca počinjala učiti srpski, čitati i pisati. Nakon ovih saznanja i brojnih kontakata sa Kopitarem, na tu temu, za vreme borava u Lajpcigu, sa kojim se dopisivao i savetovao, i koji mu je u jednom pismu (1823). odgovario: „da bi to za otadžbinu vrlo dobro bilo, napisati Bukvar” i pitao ga da li je on o tome dovoljno razmišljao i upoređivao, „i da bi na jednom tabaku trebalo dati najbolje i najpotrebnije”?
To je između ostalog uticalo na Vukovu odluku da krene u izradu Buvara u Beču, zajedno sa Kopitarem. Kad se vratio iz Lajpciga, Vuk je napisao Bukvar, i početkom 1826 godine predao ga cenzuri, koja ga je odobrila, ali zbog privilegija Budimske štamparije Bukvar nije mogao te godine izići. Zato je Vuk prvo objavio „Ogled srpskoga bukvara” u svom zabavniku Danici za 1827. godinu, a zatim Bukvar kao posebnu knjigu.
Međutim kao što je bio zabranjen Karadžićev novi pravopis, tako je i korišćenje ovog bukvara u Srbiji bilo jedno vreme zabranjeno zbog jezičkih novina, koje je uveo. U prvoj polovini 19. veku, pre zvaničnog usvojenja Vukove književnojezičke i pravopisne reforme 1868. godine protekle su mnoge decenije. U tim decenijama štampani su bukvari prilagođeni zahtevima tadašnjih društveno-istorijskih i kulturno-istorijskih prilika na jeziku slave. Tako umesto Vukovog među bukvarima koji su štampani u Kneževini Srbiji treba istaći „Brzouki bukvar” profesora beogradskog Liceja Isidora Stojanovića iz 1846. godine.
I dok Srbi u Kneževini Srbiji nisu koristili Vukov Buvar, u Crnoj Gori on je korišćen sve do 1836. godine, kada je, na inicijativu Petra II Petrovića Njegoša, u Mitropolitskoj knjigopečatnji na Cetinju štampan bukvar Dimitrija Milakovića.
Značaj dela Save Mrkalja za Vukovu azbučnu revoluciju[uredi | uredi izvor]
Među, prvim reformatorom smatra se Sava Mrkalj, koji je 1810. godine u Budimu objavio svoju reformu ćirilice u delu Salo debeloga jer libo azbukopotres.[2] Glavna odlika Mrkaljeve reforme se „ne odlikuje uvođenjem novih slova, već isključivanjem suvišnih i menjanjem (oduzimanjem i dodavanjem) funkcija pojedinih već postojećih grafija ili grupa grafija“.[2] Mrkaljeva reforma, međutim, ima značaj za Vukovu azbučnu revoluciju. Naime Vuk Stefanović Karadžić je na temelju Mrkaljeve reforme sproveo reformu šest slova srpske ćirilice (ć, đ, nj, lj, j, dž), ali je pre toga u svojoj Pismenici (Beč 1814) prvi visoko ocenio Mrkaljevu reformu.[3]
Vuk Karadžić je ovim udžbenikom utemeljio govornu metodu u obradi slova i početnom čitanju kod Srba. Primenjujući osnovne postupke glasovne metode, on je u Bukvaru razradio redosled obrade slova prema kriterijumu „lakoća izgovora” i tehniku čitanja prema zahtevima slogovne metode. Time je njegova pedagoške ideje značajno uticale na dalji tok razvoja nastavne prakse i pedagoške misli u humanističko-prosvetiteljskom pokretu kod Srba.[4]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Karadžić-Stefanović, Vuk (1927) Prvi srpski bukvar. Beč
- ^ a b v Aleksandar Mladenović, 1983. Filološko delo Save Mrkalja. – Kovčežić XX–XXI, Beograd, 3–25.
- ^ Rančić, S. (1976) Vuk kao izvorni metodičar - opit opismenjavanja po Vuku. Nastava i vaspitanje, br. 1-2, str. 112-113
- ^ Branković D. Pedagoško-istorijske vrednosti prvog srpskog bukvara Vuka Stefanovića Karadžića. Nastava i vaspitanje. 1998; 47 (1): 104-117.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Blečić, M. (1991) Prvi srpski bukvar inoka Save. Beograd: Politika
- Branković, D. (1996) Dometi koncepcije vaspitanja srpski prosvetitelja. Naša škola, Sarajevo, br. 1-2, str. 50-65
- Despotović, P. (1926) Istoriska pedagogika - za učitelje i učiteljice narodnih škola. Beograd: Izdavačka knjižarnica Gece Kona
- Đorđić, Petar (1971). Istorija srpske ćirilice: Paleografsko-filološki prilozi (1. izd.). Beograd: Zavod za izdavanje udžbenika.
- Komenski, JA (1967) Velika didaktika. Beograd: Zavod za izdavanje udžbenika
- Konstantin, Filozof (1989) Žitije despota Stefana Lazarevića. Beograd, itd: Prosveta, Povest o slovima
- Kvintilijan, Marko Fabije (1967) Obrazovanje govornika. Sarajevo: Veselin Masleša
- Stojanović, L. (1924) Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića. Beograd
- Subotić, G. (1987) Vukovo učiteljovanje i Prvi srpski bukvar. Naša škola, Sarajevo, br. 7-8, str. 389-396
- Stojanović, L. (1899) Vuk Stef. Karadžić, njegov rad na srpskom jeziku i pravopisu (govor Ljub. Stojanovića na svečanoj sednici Akademijskog Saveta Velike Škole, na dan prenosa Vukovih kostiju iz Beča u Beograd, 20. septembra 1897. godine). Glas SKA, Beograd, LII