Buharski kanat

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Buharski kanat
خانات بخارا
Zastava
Zastava

Buharsko hanstvo oko 1600. godine
Geografija
Glavni grad Buhara
Društvo
Službeni jezik persijski,[1][2] uzbečki
Religija islam
Politika
Oblik države monarhija
Istorija
 — Osnivanje 1506.
 — Ukidanje 1785.
Zemlje prethodnice i naslednice
Buharskog hanata
Prethodnice: Naslednice:
Uzbečki kanat Buharski emirat
Timuridi Duransko carstvo
Kokandski kanat

Buharski kanat[a] (pers. خانات بخارا; uzb. Buxoro Xonligi) bila je uzbečka[3] država od druge polovine 16. do kraja 18. veka u srednjoj Aziji (Turkestanu). Kanat se prostirao na teritorijama današnjeg Uzbekistana, Tadžikistana, Turkmenistana, Kazahstana, Kirgistana, Avganistana, Irana i Kine.[4] Država je najveći uticaj imala za vreme pretposlednjeg vladara dinastije Šejbanida, Abdulah-kana II (1577—1598).

U 17. i 18. veku, kanatom je vladala Džanidska dinastija (Astrahanidi ili Tokaj Timuridi). Oni su bili poslednji džingisidski potomci koji su vladali Buharom. Godine 1740, kanat je osvojio je Nader Šah, iranski šah. Nakon njegove smrti 1747. godine, kanat su kontrolisali nedžingisidski potomci uzbekistanskog emira Hudajara Bija, preko premijerskog položaja atalika. Godine 1785, njegov potomak, Šah Murad, formalizovao je dinastičku vlast porodice (dinastija Mangit), a kanat je postao Emirat Buhara.[5] Mangiti nisu bili džingisidi i uzeli su islamsku titulu emira umesto kana, jer njihov legitimitet nije bio zasnovan na poreklu od Džingis-kana.

Abul-Kajridska dinastija[uredi | uredi izvor]

Uspon Muhameda Šibanija[uredi | uredi izvor]

Bitka kod Merva, vođena između šaha Ismaila I i Muhameda Šibanija 1510.
Memorijalni kompleks Čor Bakr, Buhara

Prva dinastija koja je upravljala kanatom bila je dinastija Abul-Kajrid, koja je vladala od 1500. do 1598. Oni su bili ogranak Šibanida i tvrdili su da potiču od Džingis-kana preko njegovog sina Džočija.[6] Predak vladajućih Abul-Kajrida, Abul Kajr Kan, osnovao je carstvo koje se do njegove smrti 1469. godine protezalo od Sibira do reke Sir Darje. On je kontrolisao gradove Signak, Suzak, Arkuk, Uzgend i Jasi duž Sir Darje.[7] Međutim, uzbekistanska plemena su ostala nomadska, vodeći život u stepi, i Abul Kajr Kan nije imao interesa da osvoji zemlje Transoksijane ili Horasana.[6] Nakon njegove smrti, njegovo carstvo se raspalo na manje delove predvođene sultanima i plemenskim poglavarimama. Jednu od ovih jedinica predvodio je Muhamed Šibani, Abul Kajrov unuk.[7] On je bio dobro obrazovan, imao je veliki vojnički intelekt i želeo je da za sebe osvoji sedelačke zemlje Mavaranahra.

Tokom 1490-ih Muhamed Šibani je prošao kroz Centralnu Aziju i osvojio Samarkand, Buharu, Taškent i Andižan od 1500. do 1503. godine.[8][7] Jedan od njegovih najžešćih neprijatelja bio je Zahir ud-Din Muhamed Babur, timuridski princ Fergane. On je uspeo da nakratko zauzme Samarkand od Muhameda Šibanija, a pokušao je u još dva navrata da ga zauzme.[7] Prekretnica u sukobu između njih dvojice bila je bitka kod Sari Pula u proleće 1501. godine, koja je rezultirala Baburovim porazom.

Godine 1505, Muhamed Šibani je zauzeo Urgenč posle 10-mesečne opsade, što je rezultiralo aneksijom Horazma.[7] Vladar Herata, sultan Husejn Bajkara, pokušao je da pokrene kampanju na Transoksijanu, ali nije uspeo. Kada je odlučio da izađe na teren, više nije bio sposoban da vodi vojsku. Umro je 1506. godine, a nasledila su ga njegova dva sina (Badi al-Zaman Mirza i Muzafar Husain Mirza). Uprkos njihovim razlikama, oni su se složili da zajedno vode vojsku protiv Uzbeka.[7] Okupili su svoje snage duž reke Murgab, udruživši se sa Baburom da bi slomili Muhameda Šibanija. Godine 1506, Šibani je zauzeo Balh, a savezničke timuridske snage su se same raspale. Konačno 1507. godine uspeo je da zauzme Herat i ostalu timuridsku zemlju.[7] U to vreme on je proterao Timuride iz Kunduza, Balha, Horasana, Harezma i drugih regiona i uključio ih u svoje carstvo.[6]

Međutim, šah Ismail I iz novoosnovanog Safavidskog carstva, želeći da za sebe osvoji timuridsku zemlju i razjaren Šibanijevim nepokolebljivim sunizmom, napao je Horasan i ubio Mohameda Šibanija izvan grada Merva 1510. godine. Iran je osvojio Horasan i Hvarazm, a Samarkand je nakratko potpao pod Babura 1512. godine. Međutim, on nije mogao da utvrdi svoje prisustvo tamo za dugo i ubrzo su Uzbeci mogli da povrate svoju izgubljenu teritoriju.[6] S drige strane, Hvarazm je trajno postao nezavisan, postavši kanat Hiva. Njime su vladali Arabšahidi, druga grana Šibanida.[9] Hvarazm je nakratko osvojio Ubajdulah Kan (1533—1539), ali ubrzo nakon toga ponovo postao nezavisan.[10]

Džanidska dinastija[uredi | uredi izvor]

Imam Kuli Kan, vladar Buharanskog kanata od 1611. do 1642. godine.
Registan i njegove tri medrese. S leva na desno: medresa Ulugh Bega, medresa Tilja-Kori i medresa Šer-Dor.

Džanidska dinastija[11] (potomci Astrahanida) vladala je kanatom od 1599. do 1747. Jar Muhamed i njegova porodica su pobegli iz Astrahana nakon što je pao pod Ruse. Imao je sina po imenu Jani Muhamed, koji je imao dva sina po imenu Baki Muhamad i Vali Muhamad Kan od svoje žene, koja je bila ćerka poslednjeg šejbanidskog vladara.[12]

Sin Din Muhameda Sultana - Baki Muhamed Kan 1599. godine pobedio je Pir Muhamed Kana II, koji je izgubio autoritet. Postao je pravi osnivač nove dinastije Džanida ili Aštarkanida u Buharskom kanatu (1599—1756). Baki Muhamed Kan je, uprkos svojoj kratkoj vladavini, sproveo administrativne, poreske i vojne reforme u zemlji, što je doprinelo njenom daljem razvoju. Izdavao je kovanice sa natpisom Baki Muhamad Bahadurkan i imenima prva četiri halifa.[13]

Spisak vladara[uredi | uredi izvor]

Džanidi[uredi | uredi izvor]

Mangiti[uredi | uredi izvor]

  • Muhamed Rahim (uzurpator), atalik (1753–1756), kan (1756–1758)
  • Šir Gazi (1758–?)
  • Abul-Gazi Kan (1758–1785)

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Takođe i Buharski hanat.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ulugbek Azizov (2015). Freeing from the 'Territorial Trap' (na jeziku: engleski). LIT Verlag Münster. str. 58. ISBN 9783643906243. Pristupljeno 2017-07-22. „The Bukhara Khanate as a new administrative entity was founded in 1533 and was the continuation of the Shaybanid dynas- ty. The khanate occupied the territory from Kashgar (west of China) to the Aral Sea, from Turkestan to the east part of Chorasan. The official language was Persian as well as Uzbek was spoken widely.” 
  2. ^ Ira Marvin Lapidus - 2002, A history of Islamic societies, p.374
  3. ^ Peter B.Golden (2011) Central Asia in World History, p.115
  4. ^ Buhara. Voennaя эnciklopediя. SPb.: I. D. Sыtina. 1911—1915. 
  5. ^ Soucek, Svat. A History of Inner Asia (2000), p. 180.
  6. ^ a b v g Burton, Audrey (1997-07-15). The Bukharans: A Dynastic, Diplomatic, and Commercial History, 1550-1702 (na jeziku: engleski). Palgrave Macmillan. str. 2—3. ISBN 978-0-312-17387-6. 
  7. ^ a b v g d đ e History of civilizations of Central Asia, v. 5: Development in contrast, from the sixteenth to the mid-nineteenth century. 5. UNESCO. 2003. str. 33—36. ISBN 92-3-103876-1. 
  8. ^ Bregel, Yuri (2003-06-27). An Historical Atlas of Central Asia (na jeziku: engleski). Brill. str. 50. ISBN 978-90-474-0121-6. 
  9. ^ Bregel, Yuri (20. 2. 2009). „ABU'L-KHAYRIDS”. Encyclopædia Iranica. 
  10. ^ History of civilizations of Central Asia, v. 5: Development in contrast, from the sixteenth to the mid-nineteenth century. 5. UNESCO. 2003. str. 36—37. ISBN 92-3-103876-1. 
  11. ^ Also known as the Tuqay-Timurids.
  12. ^ McChesney, R. D. "The reforms" of Baqi Muhammad Khan in Central Asiatic Journal 24, no. 1/2 (1980): 78.
  13. ^ Davidovich Ye. A., Istoriya monetnogo dela Sredney Azii XVII—XVIII vv. Dushanbe, 1964.
  14. ^ László Karoly (14. 11. 2014). A Turkic Medical Treatise from Islamic Central Asia: A Critical Edition of a Seventeenth-Century Chagatay Work by Subḥān Qulï Khan. BRILL. str. 5—. ISBN 978-90-04-28498-2. 
  15. ^ Orvostörténeti Közlemények: Communicationes de historia artis medicinae. Könyvtár. 2006. str. 52. 
  16. ^ Nil Sarı; International Society of the History of Medicine (2005). Otuz Sekizinci Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, 1-6 Eylül 2002. Türk Tarih Kurumu. str. 845. ISBN 9789751618252. 
  17. ^ Wilde, Andreas (2016). What is Beyond the River?: Power, Authority, and Social Order in Transoxania 18th-19th Centuries (na jeziku: engleski). Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 978-3-7001-7866-8. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Grenoble, Lenore (2003). Language Policy of the Soviet Union. Kluwer Academic Publishers. str. 143. ISBN 1-4020-1298-5. 
  • Green, Nile (2019). The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press. 
  • DeWeese, Devin (2009). „Bukhara Khanate”. Ur.: Esposito, John L. The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530513-5. 
  • Bartold, Vasily (1964) The Shaybanids. Collected Works, vol. 2, part 2. Moscow, 1964.
  • Grousset, René (1970) The Empire of the Steppes: a history of central Asia Rutgers University Press, New Brunswick, NJ, (translated by Naomi Walford from the French edition, published by Payot in 1970), pp. 478–490 et passim, ISBN 0-8135-0627-1
  • Bosworth, C.E. (1996) The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual Columbia University Press, New York. ISBN 0-231-10714-5. str. 288–9.
  • Soucek, Svatopluk (2000) A History of Inner Asia Cambridge University Press, Cambridge. ISBN 0-521-65169-7. str. 149–157.
  • Erkinov A. “The Poetry of the Nomads and Shaybani Rulers of Transition to a Settled Society”. In: Central Asia on Display: Proceedings of the VII. Conference of the European Society for Central Asian Studies (27–30 September 2000). G.Rasuly-Paleczek, J. Katsching (eds). Vienna, 2005. P.145-150.
  • Semenov, Yuri (1963). Siberia: Its Conquest and Development. Hollis and Carter. 
  • Qizi, Toshmurodova Sarvinoz Quvondiq; Afforovich, Ergashev Ahmad Abdug'; O'g'li, Bengmatov Alibek Qahramon (1970). „Architecture and Fine Arts in the Shaybanid Period”. International Journal on Orange Technologies. 
  • McChesney, R.D. (1987). „Economic and Social Aspects of the Public Architecture of Bukhara in the 1560's and 1570's”. Islamic Art. 2. 
  • Bloom, Jonathan; Blair, Sheila (1997). Islamic Arts. Phaidon. 
  • McChesney, R.D. (1987). „Economic and Social Aspects of the Public Architecture of Bukhara in the 1560's and 1570's”. Islamic Art (2). 
  • McChesney, R.D. (1987). „Economic and Social Aspects of the Public Architecture of Bukhara in the 1560's and 1570's”. Islamic Art. 2. 
  • Makovicky, E (2017). „On the Kond style of Islamic tiling: a study in practical Islamic geometry”. Rend. Fis. Acc. Lincei. 28. 
  • Shebl, Ebaid (2016). „Two Foundation Inscriptions for 'Abd-Allah Khan in Buildings of Bukhara”. Iran. 54 (2). 
  • Asanova, Galina; Dow, Martin (2001). „The Ṣarrāfān Baths in Bukhara”. Iran. 39. 
  • Asanova, Galina; Dow, Martin (2001). „The Ṣarrāfān Baths in Bukhara”. Iran. 39. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Buharski kanat na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бухарски_канат&oldid=27677094”