Vazduhoplovni zavod ORAO

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Logo Vazduhoplovnog zavoda Orao

Vazduhoplovni zavod Orao je osnovan 1944. Preduzeće za remont za proizvodnju i remont turbomlaznih motora svih vrsta. Nalazio se u okviru JNA i VRS. Danas funkcioniše kao akcionarsko društvo.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Pančevo 1944. - 1949.[uredi | uredi izvor]

Vazduhoplovni zavod Orao osnovan je 30. oktobra 1944. godine kao Avio-radionica br. 169 za opravku avionskih motora u Pančevu. Mala Avio-radionica, od 17 radnika i zarobljenika, obavljala je prve opravke aviona za potrebe Ratnog vazduhoplovstva. Samo u 1945. godini opravljeno je 14 oštećenih aviona. U periodu 1944 - 1949. godina, na lokaciji Pančevo, remontovano je više tipova vazduhoplova strane i domaće proizvodnje (Roda, Julka, Fizir, Meseršmit Dornije i Viker).[1]

Rajlovac 1949. - 1992.[uredi | uredi izvor]

Zbog strateških i geopolitičkih razloga nakon razlaza sa Informbiroom, avio-radionica iz Pančeva je oktobra  1949. godine, premještena na aerodrom Rajlovac. Sa dislociranom opremom iz Pančeva i zatečenom opremom i uređajima, u objektima Aeroplanske radionice Sarajevo u Rajlovcu, koja je bila osposobljena za opravku aviona, zaključno sa generalnim remontom. Nastavljen je rad i formirana je Avio-radionica br. 169 - kasnije "Samostalna vazduhoplovna remontna radionica". Početak rada na lokaciji Rajlovac bio je težak. Radilo se u neadekvatnim poslovnim prostorijama i oskudnim materijalnim sredstvima. Poseban problem bio je smeštaj radnika i njihovih porodica. Zavod nije raspolagao stambenim objektima, pa je smeštaj bio u privatnim kućama u okolini Rajlovca. Na posao se dolazilo-odlazilo peške a iz Sarajeva radničkim vozom ili teretnim kamionom, a ako se zakasni na ova prevozna sredstva peške 10 - 15 km. U ovoj fazi razvoja, na ove dve lokacije (Pančevo i Rajlovac) remontovano je više od 15 tipova aviona, strane i domaće proizvodnje. Radilo se stručno i kvalitetno, rokovi su se izvršavali i zadovoljavale potrebe naručilaca aviona. Poslovanje Zavoda, ne samo u Pančevu nego i u Rajlovcu, bilo je budžetsko. Godišnjim predračunom prihoda i rashoda utvrđeni su okviri, ne samo za plate nego i materijalne troškove. Plate su utvrđivane prema platnim razredima i kvalifikacijama. Proizvodni poslovi su bili normirani, a režijska radna mesta (neproizvodna) odobrili su nadležni organi. O perspektivi i razvoju brigu su vodili vojni organi. Od 1949. do 1954. Zavod se kadrovski i materijalno konsolidovao te je postepeno osvajao remont aviona i motora.

Pregled remonta aviona na lokaciji Pančevo i Rajlovac 1944-1954. godine

U Vojnotehnički remontni zavod Orao preimenovan je 1953. U periodu od 1954. do 1962. osnovna djelatnost bila je remont klipnih vazduhoplovnih motora i agregata. Popravljeno je preko 1.000 motora na deset različitih tipova aviona. U razdoblju od 1962. do 1985. godine Zavod prestaje s remontom klipnih aviona i prelazi na remont turbomlaznih motora. Od 1966. godine VZ "Orao" napušta ranije programe remonta motora i osvaja remont motora "VIPER" engleske proizvodnje. Jugoslavija je 1968 donijela odluku za proizvodnju aviona “Orao”. Vlade Jugoslavije i Rumunije dogovorile su se da poslove i troškove razvoja podjele u odnosu pola-pola (projekt YUROM). Nosilac jugoslovenskog motorskog programa postao je Vazduhoplovni zavod “Orao“. Prelazak na remont ovih motora zahtevao je nabavku i izradu novih uređaja i konstrukciju specijalnih i drugih alata. U 1972. godini, po želji VZ "Orao" poveren je remont turbomlaznih motora ruske proizvodnje za avione MiG. Osvajanjem opravke motora ruske proizvodnje za avione MiG-21, VZ "Orao" ovladao je svim tehnologijama remonta motora zapadnog i istočnog porekla. U procesu remonta motora i agregata, u primeni su sve tehnologije, sve je sinhronizovano, od prijema motora na remont do isporuke kupcu. Ovom fazom razvoja VZ "Orao" ostvario je nove reference kod domaćih i stranih kupaca. Početkom 1973. preimenovan je u Vazduhoplovni zavod ORAO, a započinju se i početne pripreme za proizvodnju turbomlaznih motora Viper po licenci Rolls Roycea, da bi 1978. otpočeo sa serijskom proizvodnjom turbomlaznih motora Viper 632-41 i Viper 632-46. Tako je Zavod od remontne organizacije prerastao u razvojno-proizvodno remontnu organizaciju s prioritetnim djelatnostima proizvodnje i remonta turbomlaznih motora. U području generalnog remonta Zavod je provodio remont svih turbomlaznih motora koje je upotrebljavalo Jugoslovensko ratno vazduhoplovstvo, a imao je ispitnu stanicu motora za dozvučne aviona do 2.000 daN i nadzvučnih aviona potiska do 20.000 daN. Imao je savremene uređaje i bogati mašinski park te modernu laboratorijsku opremu za razvoj kvalitetne proizvodnje i remonta motora. [2]

Odbrambeno-otadžbinski rat[uredi | uredi izvor]

Tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata preduzeće je funkcionisalo u okviru VRS, tačnije V i PVO VRS. Izbijanjem građanskog rata u BiH 1992. godine nastupio je najteži period za VZ ORAO u cjelokupnoj njegovoj istoriji. Tokom ovog perioda osnovni zadatak bio je da se sačuva Zavod i okolina od neprijatelja. Zbog toga su zaposleni u VZ ORAO istovremeno morali i da se brane i da rade jer je preduzeće bilo smješteno na jednom od najtežih ratišta. U toku borbenih dejstava poginula su 23 radnika, a preko 70 ih je ranjeno. ZA vrijeme rata nije bilo prekida u radu, a započela je i proizvodnja novih rezervnih dijelova, alata, uređaja i uvodio nove tehnologije i radne procese. Generalni remont protočnog motora RD-33 za MiG-29 je osvojen u najtežem vremenu od kraja 1992. do 30. 10. 1995.[3] Tokom rata preduzeće proizvelo 32 potpuno nova avionska motora i izvršili veliki broj remonta za potrebe V i PVO.[4] Krajem novembra 1995. godine donijeta je odluka od strane nadležnih organa Republike Srpske za predislokaciju VZ ORAO u Bijeljinu.

Preduzeće danas[uredi | uredi izvor]

Predislokacija VZ ORAO započela je krajem novembra 1995. Zahvaljujući pomoći GŠ VRS i angažovanju kolektiva dislokacija je uspješno i u roku završena. Zavosleni u VZ Orao su za samo dva mjeseca demontirali kompletnu fabriku i preselili je u Bijeljinu.[4] Sadašnji kapaciteti izgrađeni su na prostoru od 99.000 m², na potpuno novoj lokaciji 1997. godine.[5] Demontirano je i premješteno oko 6000m2 radioničkih hala i hangarskih metalnih konstrukcija. Iz Rajlovca je otpremljeno preko 1200 kamiona i šlepera sa materijalom i opremom. Direktni troškovi ove dislokacije su koštali preko 5 milona njemačkih maraka (DM), a ukupni troškovi oko 10 milona DM. Podignuti su novi objekti. Sačuvana je i većina iskusnih i obučenih kadrova. Instalirano je preko 80% dislocirane opreme.[3] VZ Orao se 2002. godine našao u središtu afere oko navodnog kršenja UN-ova embarga s Irakom vezanog za remont i izvoz naoružanja u ovu zemlju, zbog čega je Kancelarija visokog međunarodnog predstavnika naložila sprovođenje istrage. U Bijeljini su uspostavljene linije za remont turbomlaznih motora VIPER i turbomlaznih motora ruskog porijekla. Zajedno sa VZ "Moma Stanojlović", a u saradnji sa Vojskom Jugoslavije i Mašinskim fakultetom u Beogradu je instalirana ispitna stanica za turbomlazne motore.[3] U junu 2012. godine otvoren je novi objekat za reparaciju dijelova, u kojem se odvijaju procesi galvansko-hemijske zaštite.[6]

Priznanja[uredi | uredi izvor]

Rezultati VZ ORAO bili su prepoznati u užem i širem okruženju. Asocijacija klubova samoupravljača 1973 dodjeljuje Povelju za uspješne rezultate u obrazovanju radnika. Predsjedništvo SFRJ 1974. BZ ORAO odlikuje Ordenom za vojne zasluge sa velikom zvijezdom.[7] Predsjednik Republike Srpske Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. decembar 2022) dodjelio je Orden Njegoša prvog reda. Priznanje kapetan Miša Anastasijević. Paket i zlatnik za najbolju kompaniju u regionu u 2015 godini koju su dodijelili područna Privredna komora Bijeljina. Media Invent Novi Sad i Univerzitet u Novom Sadu. Priznanje regionalni biznis partner 2014 koje je dodijelila Mas medija Internacional Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. decembar 2022) iz Beograda kao predstavniku iz regiona. Priznanje za postignuti tehnološki razvoj u 2012. koje je dodijelila Privredna komora Srpske. Zahvalnica od strane RV i PVO Republike Srbije za uspješnu saradnju u 2021. godini.

Direktori[uredi | uredi izvor]

  • general Alojz Vesić (1968-1978)[7]
  • pukovnik Stjepan Vretenar (1978-1984)
  • pukovnik Lazo Grbić (1984-1987)
  • pukovnik Vladeta Milovanović (1987-1992)
  • Milan Prica[8] (1992-2019)
  • dr Biljana Marković (2019-2020)[9]
  • dr Nenad Lalić[10] (avg. 2020-dec. 2020)
  • Mladen Stojanović[11] (2020- )

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Prica, Milan (maj/juni 1998). „Vazduhoplovni zavod "ORAO"”. Aero magazin: 59. 
  2. ^ „Vojnoindustrijski kompleks SFRJ”. Polemos. Vol. IX, No. 17,: 176—177. 
  3. ^ a b v Prica, Milan (maj/juni 1998). „Vazduhoplovni zavod "ORAO"”. Aero magazin: 60. 
  4. ^ a b „Rols rojs iz Bijeljine”. Večernje novosti. 23. 6. 1997. 
  5. ^ „O nama”. Arhivirano iz originala 04. 06. 2019. g. Pristupljeno 3. 6. 2019.  Nevalidan unos |dead-url=dead (pomoć)
  6. ^ Milošević, B. (28. jun 2012). „Bijeljina: Otvoren vazduhoplovni pogon”. Novosti online. Pristupljeno 3. 6. 2019. 
  7. ^ a b Jančev, Mičo (19. 1. 2014). „ALOJZ VESIĆ - ČOVJEK SA VIZIJOM”. Pristupljeno 3. 6. 2019. 
  8. ^ Srna (2014-10-30). „"Orao" obilježio 70 godina uspješnog rada”. Nezavisne novine (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-12-09. 
  9. ^ „Imenovan VD direktora "Orao" AD Bijeljina”. 28. 1. 2019. Arhivirano iz originala 04. 06. 2019. g. Pristupljeno 3. 6. 2019.  Nevalidan unos |dead-url=dead (pomoć)
  10. ^ „Nenad Lalić - novi direktor Zavoda "Orao"”. BN. Pristupljeno 2022-12-09. 
  11. ^ realno55. „Eksluzivno: Novi direktor bijeljinskog “Orla” Mladen Stojanović :: Zorica Kusmuk ::”. zoricakusmuk.info (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-12-09. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ваздухопловни_завод_ОРАО&oldid=26834438”