Vetrohvat

Ab anbar vodospremnici sa dvostrukim kupolama i vetrohvatima u pustinjskom gradu Nainu pored Jazda (Iran).

Tradicionalni iranski system hlađenja prostorije pomoću kanata i vetrohvata.

Vetrohvat, odn. badgir (pers. بادگیر), je konstrukcija u obliku dimnjaka koja je smeštena iznad objekta, ima dva funkcionalna otvora koji služe za dovođenje i odvođenje vazduha. Otvori vetrohvata su smešteni najčešće na svim fasadama tornja zbog efikasnijeg dovođenja svežeg vazduha. Ulazni vazduh dolazi i iz kanatskog tunela, koji prolazi do prostorije kroz vertikalno okno i pritom stvara nizak pritisak (Bernulijev efekt), i izvlači hladni vazduh iz kanata u prostoriju gde se meša za svežim vazduhom koji dolazi iz vetrohvata. U suvim pustinjskim područjima ovaj sistem može da smanji temperaturu vazduha i preko 15 °C, a jedan kanat može da se koristi za hlađenje više vetrohvata. Međutim, mešani vazduh je i dalje relativno suv, ali prijatan za boravak. Sistemi hlađenja pomoću kanata i vetrotornja se grade u pustinjskim područjima preko 1000 godina.

Vetrohvat je uobičajen u tradicionalnoj iranskoj arhitekturi za stvaranje prirodne ventilacije u zgradama, a danas se mogu pronaći širom Jugozapadne Azije.

Način rada

U Centralnom Iranu je prisutna velika temperaturna razlika između noći i dana. Mnoge zgrade su sagrađene od debele keramike, koja djeluje kao toplotna izolacija (vrlo mali koeficijent toplotne provodljivosti k). Osim toga, kuće su vrlo blizu jedna drugoj, sa malim prozorima, da bi se umanjio uticaj sunčeve energije i grejanja. Konstrukcija vetrohvata se izvodila na nekoliko načina, ali najčešće se gradila visoka kula, koja je imala otvor sa jedne strane, i to obično na strani gde su duvali uobičajeni vetrovi, kako bi se mogli “uhvatiti”. Strujanje vazduha je ulazilo u središte zgrade, kako bi unutrašnjost mogla da se rashladi.

Ponekad se koristio i kanat ili podzemni kanal koji je dopremao pitku vodu. Vruć vazduh je ulazio u otvor za kanat, hladio se u dodiru sa hladnijom zemljom i vodom, a zatim bi prolazio kroz unutrašnjost zgrade i izlazio kroz otvor na visokoj kuli. Na taj način se unutrašnjost prostorija hladila slično kao sunčev dimnjak.

Konstrukcija vetrohvata je bila toliko uspešna, da se koristila i kao rashladni uređaj ili jakčal (pers. skladište leda). Već oko 400. p. n. e. iranski inženjeri su savladali tehnike čuvanja leda u pustinjama usred ljeta. Led su u velikim količinama donosili tokom zime sa obližnjih planina, i skladištili ga u posebno projektovane prirodne hladnjače ili jakčale, koji se sastoje od velike i debelim zidovima dobro izolovane prostorije, koja je pri dnu spojena na kanat, gde je koristila hladan podzemni vazduh za rashlađivanje tokom velikih vrućina. Zahvaljujući tom sistem led se topio vrlo sporo, i bio je dostupan tokom cele godine.

Literatura

• Hassan Fathy: "Natural Energy and Vernacular Architecture Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. decembar 2010)"
• Bahadori Mehdi N.: "Passive Cooling Systems in Iranian Architecture", journal = Scientific American, [1], 2007.
• Roaf, S. (2011) [1988]. Bādgīr. Encyclopædia Iranica (na jeziku: (jezik: engleski)). New York: Columbia University. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)