Pređi na sadržaj

Vikinško doba u Estoniji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
LIVONIAE_NOVA_DESCRIPTIO, 1573-1578

 Vikinško doba u Estoniji je deo Vikinškog doba (793–1066. n.e.).[1] U to vreme to nije bila jedinstvena država, a područje drevne Estonije bilo je podeljeno između slabo povezanih savezničkih regiona.[2] Prethodilo je bronzano i starije gvozdeno doba u Estoniji, tokom kojih se razvilo agrarno društvo,[3] period migracija (450–550 n.e.) i doba pre Vikinga (550–800 n.e.) do doba Vikinga koje je trajalo između 800–1050.[4][1] Često se smatra da je to deo perioda gvozdenog doba koje je počelo oko 400. godine nove ere i završilo se oko 1200. godine, ubrzo nakon što je u Eričkoj hronici zabeleženo da su estonski Vikinzi opljačkali Sigtunu 1187.[2]

Društvo, privreda, naselja i kultura teritorije današnje Estonije proučavaju se uglavnom kroz arheološke izvore. Smatra se da je ovo doba bilo period brzih promena. Estonska seljačka kultura nastala je krajem vikinškog doba. Sveukupno shvatanje doba Vikinga u Estoniji se smatra fragmentarnim i površnim, zbog ograničene količine sačuvanog izvornog materijala. Glavni izvori za razumevanje perioda su ostaci farmi i tvrđava tog doba, groblja i velika količina iskopanih predmeta.[4]

Pejzaž drevne Estonije sadržao je brojne gradine, neke kasnije izgrađene gradine na Saremi koje su bile snažno utvrđene tokom Vikinškog doba pa sve do 12. veka.[5] Područja severne i zapadne Estonije pripadala su skandinavskoj kulturnoj sferi tokom Vikinškog doba.[6] Na obali Sareme postojao je niz kasnih praistorijskih ili srednjovekovnih luka, ali nije pronađena nijedna koja bi bila dovoljno velika da bi bila međunarodni trgovački centar.[5] Estonska ostrva takođe imaju izvestan broj grobova iz vikinškog doba, pojedinačnih i kolektivnih, sa oružjem i nakitom.[5] Oružje pronađeno u grobovima iz estonskog vikinškog doba uobičajeno je za vrste pronađene širom severne Evrope i Skandinavije.[7]

Pisani izvori[uredi | uredi izvor]

Put od Varjaga ka Grcima

Danski istoričar Sakso Gramatikus opisuje stanovnike Estonije i Kurše kao učesnike u bici kod Bravale na strani Šveđana protiv Danaca, kojima su pomagali Livonci i Vendi iz Pomeranije. Baltička plemena — odnosno Letonci i Litvanci — Sakso ne pominje kao učesnike u borbi.[8]

Islandski istoričar Snori Sturluson u svojoj Inglinga sagi pripoveda kako je švedski kralj Ingvar (7. vek), sin Ostena i veliki ratnik, bio primoran da patrolira obalama svog kraljevstva boreći se sa gusarima iz Estonije. Saga govori o njegovoj invaziji na Estoniju gde je pao u bici protiv ljudi iz Estland-a. Posle bitke, kralj Ingvar je sahranjen blizu morske obale u Estoniji i Šveđani su se vratili kući.[9]

Prema Heimskringla sagama, najpoznatijim kraljevskim sagama starih Normana, 967. godine norveška kraljica Astrid je sa svojim sinom, kasnije kraljem Norveške Ulafom Trigvasonom, pobegla iz svoje domovine u Novgorod gde je njen brat Sigurd imao počasni položaj na dvoru kneza Vladimira. Na svom putovanju, „vikinzi iz Estonije“ su upali na brod, ubili neke članove posade, a druge odveli u ropstvo. Šest godina kasnije, kada je Sigurd Eirikson otputovao u Estoniju da naplati porez u ime Valdemara, primetio je Ulafa na pijaci na Saremi i platio njegovu slobodu.[traži se izvor]

Bitka između estonskih i islandskih Vikinga kod Sareme opisana je u islandskoj Njalovoj sagi, gde se navodi da se dogodila 972. godine nove ere.[10]

Oko 1008. godine, Ulaf II Haraldson, kasnije kralj Norveške, iskrcao se na Saremu. Lokalno stanovništvo, iznenađeno, prvo je pokušalo da pregovara o zahtevima kralja i njegovih ljudi, ali su onda okupili vojsku i sukobili se s njima. Ipak, Ulaf (koji je tada imao 12 ili 13 godina) je dobio bitku.

Oko 1030. godine, poglavica švedskih Vikinga po imenu Freigeir je možda poginuo u bici na Saremi.[traži se izvor]

U zimu 1219. godine, Sarema je bila napadnuta od strane starih Litvanaca koji su vršili racije i pljačkali njegove stanovnike radi plena, stoke i robova. Prema istorijskim rimovanim izvorima:

„Obmanuti svojom hrabrošću / Prošli su svu zemlju [. . . ] / Svi putevi, a i tragovi / Bili su prekriveni krvlju [. . . ] / Učili su narod kako da umire / I muškarce i žene / Da samo nisu uspeli da pobegnu.” [11]

Livonska hronika opisuje stanovnike Estonije kako su koristili dve vrste brodova, piratiku i liburnu. Prvi je bio ratni brod, a drugi uglavnom trgovački brod. Piratika je mogla da nosi oko 30 ljudi i imala je visok pramac u obliku zmaja ili zmijske glave, kao i četvorougaono jedro.

Ekonomija[uredi | uredi izvor]

U doba Vikinga, glavni izvoz sa područja Estonije bilo je gvožđe. U Estoniji se sirovina gvožđa u obliku barskog gvožđa nalazi na nekoliko mesta. Procenjuje se da je izvoz gvožđa iz Estonije počeo pre poslednjeg gvozdenog doba.[4]

Kao i na drugim lokacijama u severnoj Evropi tokom Vikinškog doba, mačevi i koplja su se proizvodili u Estoniji. Petersenova sečiva K tipa su bila najbrojnija u Estoniji tokom 10. veka, a pronađeni su i Petersenovi vrhovi kopalja tipa M.[7]

Arheologija[uredi | uredi izvor]

Mesto jednog od iskopanih brodova Salme
Drevne kovanice, dirhami, iz Estonije, Istorijski muzej Estonije

Blago vikinškog doba iz Estonije uglavnom sadrži srebrne novčiće i poluge. U poređenju sa svojim bliskim susedima, Sarema ima najbogatije nalaze vikinškog blaga posle Gotlanda u Švedskoj. Ovo snažno sugeriše da je Estonija bila važna tranzitna zemlja tokom ere Vikinga.

Estonija predstavlja jednu od najbogatijih teritorija u severnoj Evropi sa novčićima iz 11. i 12. veka. Najraniji novčići pronađeni u Estoniji su arapski dirhami iz 8. veka. Najveća nalazišta novčića iz vikinškog doba pronađena u Estoniji nalaze se u Majdli i Koseu. Od 1500 kovanica objavljenih u katalozima, 1000 je anglosaksonskih.[12]

2008. i 2010. godine u blizini sela Salme na Saremi otkrivena su dva broda skandinavskog porekla napravljena metodom klinkera. Nazvani Salme brodovi, oba plovila su korišćena za sahranjivanje oko 700–750. godine nove ere u nordijskom gvozdenom dobu i sadržala su ostatke više od 40 ratnika poginulih u borbi, kao i brojno oružje i druge artefakte.[13]

Tokom vikinškog doba u Estoniji, područje Estonije bilo je podeljeno između dve različite kulturne oblasti – severne i zapadne Estonije i jugoistočne Estonije. Severna i zapadna Estonija koje su činile 2/3 Estonije i bile su gusto naseljene, i uključujući Saremu, smatrale su se u skandinavskim kulturnim područjem.[6]

Zakopani brodovi u Salmeu tumačeni su kao grobovi muškaraca koji su doputovali u Saremu iz Švedske, na osnovu toga što su sve oružje i drugi artefakti bili tipično švedskog tipa, ali iskopavanja kultnog mesta u Vidumae na Saremi (20 km od Salmea), počev od 2014. godine, nalazištu koje je datovano u 7. i 8. vek, odnosno pre i nešto posle sahranjivanja brodova Salme, bacilo je novo svetlo na to, budući da je veliki broj oružja i drugih predmeta iste vrste kao što su oni pronađeni u Salmeu pronađeno na kultnom mestu, u jasno lokalnom kontekstu sa velikim brojem pribadača za odeću lokalnog tipa, ali sa tipičnim skandinavskim ukrasima, koji pokazuju da su iste vrste oružja bile u lokalnoj upotrebi. Odavno je poznato da se u 10. veku oružje i drugi atributi koje su koristili ratnici na Saremi nisu razlikovali od onih u Švedskoj, ali nalazi u Vidumaeu, zajedno sa pojavom novog tipa grobova na Saremi oko 650. godine nove ere, ukazuju na značajan švedski uticaj na kulturu Sareme već pre 10. veka.[14]

Populacija[uredi | uredi izvor]

Stanovništvo drevne Estonije u kasnom gvozdenom dobu, oko 1100. godine nove ere, procenjuje se na 150.000, sa gornjim procenama oko 180.000.[15] Ovo je petostruko povećanje u odnosu na približno 30.000 stanovnika iste oblasti tokom rimskog gvozdenog doba, oko 400. godine nove ere.[15] Poređenja radi, procenjuje se da je stanovništvo Norveške između 1000. godine i 1100. godine naše ere iznosilo oko 200.000 ljudi.[16]

Smatra se da su finska plemena živela i u severnoj, zapadnoj i jugoistočnoj Estoniji oko 1000. godine nove ere.[17] Takođe se pominje moguće nordijsko naselje u Harjumi u 11. veku.[18]

Stanovnici Estonije iz vikinškog doba smatraju se direktnim precima današnjih Estonaca. Andres Tvauri je prokomentarisao pitanje etničke pripadnosti:

Uveren sam da je savremeni estonski nacionalni identitet proizvod događaja i ideologija 18.–19. veka. Istovremeno, nema sumnje da su ljudi koji su naselili Estoniju u drugoj polovini prvog milenijuma direktni preci današnjih Estonaca.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Tokom vikinškog doba, područje Estonije bilo je podeljeno između dve različite kulturne oblasti – severne i zapadne Estonije i jugoistočne Estonije. Smatra se da su oblasti severne i zapadne Estonije u to vreme pripadale skandinavskom kulturnom području.[6] Severna i zapadna Estonija su se, generalno, poklapale sa oblastima istorijskih pokrajina Sarema, Lanema, Harjuma i Viruma. Skandinavski pisani izvori sugerišu da su se četiri oblasti jasno razlikovale u očima Skandinavaca, koji su za svaku koristili odvojena imena: Eysysla za Saaremu, Adalsysla za Lanemu, Refaland za Harjumu i Virland za Virumu.[19][20] Istorijski izraz Sarema obuhvatao je sva ostrva u zapadnoj Estoniji, a ne samo jedno ostrvo Sarema za koje se taj izraz danas koristi.

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Fotografija iz vazduha tvrđave Iru u severnoj Estoniji, 1924.

U Estoniji je poznato 41 utvrđenje iz druge polovine prvog milenijuma. 37 od njih je izgrađeno i/ili je bilo u upotrebi tokom previkinškog i vikinškog doba.[21] U severozapadnoj Estoniji, utvrđenje koje je najtemeljnije istraženo i korišćeno tokom Vikinškog doba je tvrđava Iru.[22][23] Početak vikinškog doba u Estoniji može se smatrati najaktivnijim periodom tvrđave.[24] Utvrđenja su u početku građena od drveta i peska, ali su kasnije nadograđena velikim kamenim bedemima na oba kraja.[21]

Utvrde u Estoniji iz vikinškog doba bile su uglavnom smeštene u centrima naselja. Takođe je jasno vidljiva veza između postavljanja utvrđenja i reka. Ovo se može objasniti činjenicom da su reke korišćene za transport, kao i da su padine rečnih obala predstavljale dobar položaj za utvrde u inače prilično ravnom estonskom pejzažu.[25]

Spisak mesta iz Vikinškog doba[uredi | uredi izvor]

  • Iru utvrđenje[23]
  • Koivukula Agemagi gradina
  • Mardi gradina[26]
  • Truta Nahain gradina[27] [28]
  • Naselje Akre Kivivare[29][30]
  • Korista linamagi, Polva[31]
  • Naselje jezera Valgjarv, Korkula[32][33]
  • Grobnica Lahepera, istočna Estonija[34]
  • Utvrđenje Keava[35]
  • Jagala-Joa IV[36]

Prelaz[uredi | uredi izvor]

Kraj vikinškog doba u Estoniji definisan je u arheološkim zapisima sledećim događajima:[4]

  • Napuštanje centara sa utvrđenjem i naseljem
  • Nastanak seoskih naselja
  • Pojava novih mesta za sahranjivanje
  • Pojava većih grobalja
  • Pojava keramike izrađene na točkovima
  • Pojava zimske raži u uzgoju

Sa usponom centralizovane vlasti, zajedno sa jačanjem obalske odbrane u oblastima izloženim Vikinzima, vikinški napadi postali su rizičniji i manje profitabilni. Sa rastućim prisustvom hrišćanstva i usponom kraljeva i feudalnim sistemom u Skandinaviji, ovi napadi su potpuno prestali. Do 11. veka, često se beleže sukobi Skandinavaca sa estonskim vikinzima (Vikingr fra Estland), što je na kraju dovelo do nemačkog, danskog i švedskog učešća u severnim krstaškim ratovima i skandinavskom osvajanju Estonije.

Lokalna plemena su na kraju bila preplavljena i prošla kroz krštenje, vojnu okupaciju i ponekad istrebljenje od strane nemačkih, danskih i švedskih snaga.[37]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Mägi 2018.
  2. ^ a b Frucht 2004.
  3. ^ Lang 2007.
  4. ^ a b v g Tvauri 2012.
  5. ^ a b v Mägi 2015, str. 45–46.
  6. ^ a b v Tvauri 2012, str. 322.
  7. ^ a b Martens 2004, str. 132–135.
  8. ^ Abercromby 1898, str. 141.
  9. ^ Sturluson 1230, 36. OF YNGVAR'S FALL.
  10. ^ Johnson 2014.
  11. ^ Baronas, D. (2014). "LDK istorija: Prekyba belaisviais – pajamų šaltinis [The History of GDL: Slave Trade — Source of Income]" (in Lithuanian). 15min. Archived from the original on March 28 2014. Retrieved January 24 2023.
  12. ^ Leimus & Molvogin 2001.
  13. ^ Curry 2013.
  14. ^ Mägi & Jets 2015.
  15. ^ a b Lang 2011, str. 115.
  16. ^ Urlanis 1941, str. 91, 414.
  17. ^ Leslie-Jacobsen & Hopkins 2015.
  18. ^ Larsson 2007, str. 187.
  19. ^ Tvauri 2012, str. 321–322.
  20. ^ Sturleson 1838, str. 26.
  21. ^ a b Tvauri 2012, str. 46.
  22. ^ Mägi 2018, str. 274.
  23. ^ a b Pirita 2018.
  24. ^ Mägi 2018, str. 275.
  25. ^ Tvauri 2012, str. 42.
  26. ^ Rannamäe et al. 2012, str. 31–33.
  27. ^ Rannamäe et al. 2012, str. 33–36.
  28. ^ Tõnisson et al. 2008.
  29. ^ Rannamäe et al. 2012, str. 36–42.
  30. ^ Kivirüüt & Olli 2015.
  31. ^ Tõnisson et al. 2008, str. 314.
  32. ^ Roio 2013.
  33. ^ ERR 2015.
  34. ^ Karro 2015.
  35. ^ Tvauri 2012b.
  36. ^ Kriiska & Sikk 2014.
  37. ^ Christiansen 1998, str. 93.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Викиншко_доба_у_Естонији&oldid=26840263”