Википедија:Dobri članci/April
Dobri članci u aprilu [uredi | uredi izvor]
IČ-Eleonora od Akvitanije
Eleonora od Akvitanije (fr. Aliénor d’Aquitaine; fr. Éléonore de Guyenne; engl. Eleanor of Aquitaine; 1122 ili 1124 — 1. april 1204) bila je jedna od najbogatijih i najmoćnijih žena u zapadnoj Evropi u razdoblju razvijenog srednjeg veka. Poreklom je bila iz dinastije Ramnulfida koja je vladala jugozapadnom Francuskom. Još kao devojčica postala je vojvotkinja od Akvitanije, a zatim kraljica Francuske (1137—1152) kao supruga Luja VII. Zahvaljujući drugom braku postala je kraljica Engleske (1154—1189) kao žena Henrija II, prvog vladara iz dinastije Plantageneta. Eleonora je bila pokroviteljka književnih stvaralaca kao što su bili Vas, Benoa de St Maura i Bertran de Ventadorn.
Kada je 1137. postala naslednica vojvodstva Akvitanije Eleonora je istovremeno postala i najpoželjnija nevesta u Evropi. Tri meseca pošto je postala vojvotkinja, Eleonora se udala za francuskog prestolonaslednika Luja, sina njenog zakonskog staratelja kralja Luja VI. Kao kraljica Francuske učestvovala je u neuspešnom Drugom krstaškom pohodu. Ubrzo nakon toga, Eleonora je zatražila poništenje braka, ali je papa Evgenije III odbio njene zahteve. Ipak, nakon što je Luju rodila i drugu ćerku, francuski kralj se složio sa razvodom pošto mu Eleonora nije rodila sina ni posle petnaest godina braka. Brak je bio poništen 11. marta 1152. zbog srodstva u četvrtom stepenu. Njihove ćerke su proglašene za zakonitu decu, Luju je povereno starateljstvo, a Eleonori su vraćene njene zemlje.
→ {{IČ-Eleonora od Akvitanije}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Gran Kanarija
Gran Kanarija (šp. Gran Canaria) jeste vulkansko ostrvo u Španiji i treće je po površini ostrvo u Kanarskom arhipelagu, posle Tenerifa i Fuerteventure. Nalazi se u Severnom Atlantiku, na nekih 200 km zapadno od južne obale Maroka i na oko 1.350 km jugozapadno od kontinentalnog dela Španije.
U političkom pogledu ostrvo je deo autonomne zajednice Kanarska Ostrva, odnosno pokrajine Las Palmas. Najveći gradski centar na ostrvu je grad Las Palmas de Gran Kanarija koji je ujedno i provincijski centar. Na ostrvu živi oko 850.000 stanovnika. Administrativno je podeljeno na 21 opštinu. Prvi stanovnici Gran Kanarije bila su berberska plemena Kanari, ili Guanči kako ih nazivaji u Španiji, koja su se na ostrvo doselila u periodu između VIII i V veka pre nove ere sa područja severozapadne Afrike. Guanči su ostrvo nazivali „Tamaran“ ili u prevodu „Zemlja hrabrih“. Gran Kanarija postaje delom španske države Kruna Kastilje u aprilu 1483. nakon petogodišnjih borbi između Španaca koje je predvodila kraljica Izabela I i mesnih Guanča. Od tada Gran Kanarija postaje veoma važna polazna tačka za španske osvajačke pohode u Novom svetu, pa je tako i Kristifor Kolumbo na svom prvom putovanju u Ameriku 1492. nekoliko dana proveo u luci u Las Palmasu.
→ {{IČ-Gran Kanarija}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Podzemna kukumavka
Podzemna kukumavka (lat. Athene cunicularia) mala je, dugonoga sova koja živi na području Severne i Južne Amerike. Živi na travnjacima, pašnjacima, poljoprivrednim površinama ili bilo kom drugom otvorenom suvom mestu sa niskim rastinjem. Gnezdi se u rupama u zemlji, poput onih koje pravi prerijski pas. Za razliku od ostalih sova, podzemna kukumavka je aktivna i danju, iako se trudi da izbegava popodnevnu vrućinu. Međutim, kao i ostale sove, i ona najčešće lovi od sumraka do svitanja, kada može lako da ulovi plen zahvaljujući svom vidu i sluhu. S obzirom na to da živi na travnatom području a ne u šumama, podzemna kukumavka je razvila duge noge, što joj omogućava da trči dok lovi svoj plen.
Podzemna kukumavka ima svetle oči, dok kljun može biti tamno žute ili zelene boje, u zavisnosti od podvrste. Nema ušno perje, a facijalni disk je ravan. Ima izražene bele obrve i belo perje na bradi, koje proširuje i pokazuje u određenim situacijama — na primer, dok ljulja glavu kada je uznemirena.
→ {{IČ-Podzemna kukumavka}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Rover (istraživanje svemira)
Rover, drugi naziv planetarni rover ili planetohod (engl. planetary rover; rus. планетоход), je vozilo koje se koristi za istraživanje svemira konstruisano za kretanje po površini planete ili nekog drugog nebeskog tela. Neki roveri bili su konstruisani za prevoz ljudi, dok su drugi bili delom ili u potpunosti autonomni roboti. Roveri se na površinu nekog nebeskog tela obično spuštaju uz pomoć lendera (letelice koja se spušta prema površini planete malom brzinom – mekano sletanje) ili neke slične svemirske letelice.
Roveri imaju nekoliko prednosti u odnosu na lendere, koji su stacionarni – mogu istražiti veću teritoriju i mogu se uputiti da istraže zanimljive površinske odlike koje im se nađu na putu. Ukoliko im se baterije napajaju solarnim panelima, mogu se pozicionirati tako da prikupe što više svetlosti u vreme zimskih meseci kada je Sunce nisko iznad horizonta. Roveri takođe pomažu u saznanjima o upravljanju robotima preko veoma velikih udaljenosti. Svaki rover mora biti makar delom autonoman jer radio-signali putuju brzinom svetlosti, pa im treba vremena da stignu od kontrolora sa Zemlje do rovera.
→ {{IČ-Rover (istraživanje svemira)}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Džena Džejmson
Dženifer Mari Masoli (engl. Jennifer Marie Massoli; Las Vegas, 9. april 1974), poznatija kao Džena Džejmson (engl. Jenna Jameson), američka je pornografska glumica. Nazvana je najpoznatijom porno zvezdom i „Kraljicom pornića“.
U porno industriji je počela da radi od 1993, a pre toga je radila kao striptizeta i glamur model. Već 1996, osvojila je nagradu „Najbolja nova glumica“ od sve tri organizacije koje dodeljuju nagrade u oblasti filmova za odrasle. Osvojila je više od 20 nagrada i primljena je u kuću slavnih X-Rated Critics Organization (XRCO) i Adult Video News (AVN) — koji se često naziva porno Oskar.
Džena je 2000. godine osnovala preduzeće ClubJenna sa Džejem Grdinom, za koga se kasnije udala i nedugo zatim razvela. Film Briana Loves Jenna je na dodeli AVN nagrade 2003. proglašen za najprodavaniji i najbolji pornografski film za 2002. godinu. Do 2005, ClubJenna imala je prihod od 30 miliona američkih dolara.
Takođe je fotografisana u najpoznatijim časopisima za muškarce kao što su Plejboj, Penthaus i Hasler. Prva je porno zvezda koja je dobila svoju voštanu figuru u muzeju Madam Tiso.
→ {{IČ-Džena Džejmson}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Branimir Štulić
Branimir Džoni Štulić (rođen 11. aprila 1953. godine u Skoplju) je nekadašnji pevač i gitarista jugoslovenske rok grupe Azra. Smatra se kontroverznim autorom i jednim od najvećih mističara jugoslovenske rok scene.
Gitaru je počeo da svira od prvog razreda gimnazije, a tokom 1970-ih sa akustičnom gitarom obilazi zagrebačke tulume, na kojima svira svoje i tuđe kompozicije. Jedno vreme studirao je na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, ali je studije napustio. Početkom 1970-ih osniva grupu Balkan sevdah bend s kojom svira sve od autorskih pesama, preko sevdalinki i narodnjaka, do Bitlsa (The Beatles). Nakon uticaja panka i novog talasa, Štulić je modifikovao svoj zvuk i neke stare akustične pesme preradio u električnoj varijanti. Godine 1977. formirao je novi bend po imenu Azra.
Prvi album Azre izašao je 1980. godine i smatra se jednim od najjačih debija u istoriji jugoslovenskog roka. Samostalno i sa grupom Azra, snimio je 16 muzičkih albuma, od kojih su mnogi prodati u tiražu većem od sto hiljada primeraka, s ukupnim brojem koji premašuje više od milion prodatih nosača zvuka. Od početka 1990-ih živi u Utrehtu, Holandija, i bavi se pisanjem i prevođenjem grčkih klasika.
→ {{IČ-Branimir Štulić}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Puket
Puket (taj. ภูเก็ต, izgovor [pʰūː.kèt]), ranije poznat i kao Talang (taj. ถลาง) najveće je tajlandsko ostrvo i istovremeno jedna od 14 provincija Južnog Tajlanda.
Smešten je uz zapadnu obalu Tajlanda u akvatoriji Andamanskog mora (deo Indijskog okeana). Dva mosta na severnom kraju ostrva povezuju ga sa kopnom. Sa površinom od oko 576 km² nešto manji je od države Singapur. Na ostrvu živi oko 600.000 stanovnika, a glavni i najveći grad je Puket Siti.
Ostrvo se nalazi na važnom pomorskom putu kojim su saobraćali trgovački brodovi iz Kine i Indije, a često se pominjalo i u starim evropskim pomorskim mapama kao važna trgovačka luka. Zahvaljujući trgovini, ali i velikom bogatstvu u kalaju i kaučuku Puket je od najranijih vremena bio jedna od najbogatijih luka Azije. Osnovna privredna delatnost danas je turizam, a Puket se smatra najvažnijom turističkom prestonicom Tajlanda.
→ {{IČ-Puket}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Vojvodina u Narodnooslobodilačkoj borbi
Aprila 1941. godine Vojvodina je okupirana i podeljena u tri okupacione zone: Srem su Nemci predali Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, Bačku i Baranju je anektirala Kraljevina Mađarska, dok je Banat potpao pod vlast domaćih Nemaca, mada je formalno pripadao Nedićevoj Srbiji. Teror i fizičko uništenje nedužnog naroda, privredna pljačka, opšta obespravljenost, beda i očaj karakterisali su četvorogodišnju okupaciju. U toku okupacije u Vojvodini je oko 50.000 ljudi ubijeno, a preko 280.000 je bilo internirano, hapšeno, zlostavljano i mučeno.
Pokret otpora, koji je pokrenula Komunistička partija Jugoslavije, krajem 1941, pretrpeo je u Banatu i Bačkoj težak poraz, dok je u Sremu, posle solidnijih priprema, postepeno prerastao u opštenarodni ustanak. Na oslobođenoj teritoriji u Sremu organizovana je i partizanska vlast, sa masovnim antifašističkim organizacijama, štampom i školstvom. Iskustva iz Srema u organizovanju oslobodilačke borbe prenesena su u leto 1944. godine u Banat, Bačku i Baranju, tako da je pre dolaska Crvene armije, oktobra 1944, ovde već bila organizovana narodna vlast sa oslobodilačkim institucijama.
→ {{IČ-Vojvodina u Narodnooslobodilačkoj borbi}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Rim
Rim (ital. Roma) je glavni grad Italije i regije Lacio, takođe najveći i najbrojniji grad u Italiji sa oko 2,8 miliona stanovnika, i četvrti najveći grad u Evropskoj uniji. Na širem području grada živi nešto više od četiri miliona stanovnika. Rim se nalazi na zapadu centralnog dela Apeninskog poluostrva, na mestu gde se reka Anijen uliva u Tibar.
Prema legendi, grad je osnovan 753. p. n. e., te samim tim ima istoriju dugu gotovo dva i po milenijuma, što ga posle Atine stavlja na drugo mesto najstarijih evropskih prestonica. S pravom se smatra drugom kolevkom zapadne civilizacije, budući da je bio prestonica velikih svetskih sila antičkog doba – Rimskog kraljevstva, Rimske republike i Rimskog carstva. Od prvog veka nove ere, postao je centar hrišćanskog sveta, a od osmog veka područje novostvorene Papske države, koja je postojala do 1870. godine. Naredne godine, kada je došlo do ujedinjenja apeninskih država u Kraljevinu Italiju, Rim je postao njena prestonica. Godine 1946. proglašena je Republika Italija, te je Rim na neki način postao jedna od najmlađih evropskih prestonica. Danas se na području Rima nalazi Vatikan — najmanja država na svetu, te se Rim često navodi kao prestonica dveju država.
→ {{IČ-Rim}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Vilijam Šekspir
Vilijam Šekspir (engl. William Shakespeare, kršten 26. aprila 1564, umro 23. aprila 1616) bio je engleski pesnik i dramski pisac, koji se, prema više različitih izvora, smatra za najvećeg pisca na engleskom jeziku i dramaturga svetskog glasa. Opus njegovih dela koja su sačuvana do danas sastoji se od 38 pozorišnih komada, 154 soneta, dve duge narativne i nekoliko drugih poema. Njegovi pozorišni komadi su prevedeni na mnoge žive jezike i prikazuju se svuda u svetu češće nego bilo koji drugi.
Šekspir je rođen i odrastao u Stratfordu na Ejvonu. Kad je imao 18 godina, venčao se sa En Hatavej (engl. Anne Hathaway), koja mu je rodila troje dece: Suzan i blizance Hamneta i Džudit. Između 1585. i 1592. započeo je uspešnu karijeru u Londonu kao glumac, pisac i suvlasnik glumačke družine „Ljudi lorda Čamberlena“, kasnije poznatiju kao „Kraljevi ljudi“. Vratio se u Stratford verovatno oko 1613. gde je umro tri godine kasnije. Malo pisanih svedočanstava je ostalo o Šekspirovom privatnom životu, te postoje mnogobrojna nagađanja oko njegove seksualnosti, verskih ubeđenja i da li su dela koja mu se pripisuju stvarno njegova.
Šekspir je najveći deo svog opusa napisao između 1590. i 1613. Njegova rana dela su uglavnom komedije i istorije, rodovi koje je on uzdigao do savršenstva do kraja 16. veka. Zatim je pisao tragedije do otprilike 1608. U tom periodu su nastali „Hamlet“, „Kralj Lir“ ili „Magbet“, pozorišni komadi koji se ubrajaju u najbolje pozorišne komade na engleskom jeziku.
→ {{IČ-Vilijam Šekspir}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Nairo Kintana
Nairo Kintana (šp. Nairo Quintana; 4. februar 1990) kolumbijski je profesionalni biciklista od 2009. godine. U detinjstvu je prodavao voće od sela do sela i radio je kao taksista da bi zaradio novac za porodicu. Biciklizmom je počeo da se bavi u ranoj mladosti, a od 2009. je profesionalac. Nakon tri sezone u Kolumbiji, 2012. je prešao u španski profesionalni tim Movistar i prve sezone je pokazao snagu na Vuelta a Espanji, radeći za Alehandra Valvrdea. Već naredne godine je osvojio drugo mesto na Tur de Fransu, završivši iza Krisa Fruma, nakon velike borbe.
Godine 2014. propustio je Tur de Frans, u nameri da osvoji druga dva grand tura, osvojio je Điro d’Italiju, ali je Vueltu napustio zbog pada. Naredne godine je opet vodio borbu sa Frumom na Tur de Fransu i opet završio drugi. Godine 2016. došao je na Tur de Frans u malo slabijoj formi i završio ga na trećem mestu, a na Vuelta a Espanji vodio je borbu sa Frumom do poslednje etape i uspeo je da ga pobedi po prvi put na grand tur trkama i osvojio je Vueltu.
→ {{IČ-Nairo Kintana}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Adolf Hitler
Adolf Hitler (nem. Adolf Hitler; Braunau na Inu, 20. april 1889 — Berlin, 30. april 1945) je bio nemački političar i vođa Nacističke partije koji je 1933. postao nemački kancelar (premijer, predsednik vlade). Posle smrti nemačkog predsednika Paula fon Hindenburga 1934. Hitler je proglasio sebe za firera (vođu), zvanje u kojem je, zahvaljujući uredbi (nem. Ermächtigungsgesetz) iz 1933, objedinio ovlašćenja predsednika i kancelara i uspostavio totalitarni režim u Nemačkoj pod njegovom vlašću koji je trajao sve do smrti samoubistvom 1945. godine.
Nacistička partija je značajno ojačala svoju poziciju tokom perioda krize u Nemačkoj nakon Prvog svetskog rata, zahvaljujući odličnoj propagandi i Hitlerovoj harizmi i govorničkoj sposobnosti kojom je lako pridobijao mase. Partija je isticala nacionalizam i antisemitizam kao svoje osnovne oblike izražavanja političkih stavova, i ubrzo je pribegla i fizičkom uklanjanju svojih političkih protivnika kako bi osigurala uspeh.
Nakon obnove nemačke ekonomije i ponovnog naoružavanja Vermahta, u Nemačkoj je uspostavljena diktatura pod Hitlerom koji je vodio agresivnu spoljnu politiku sa ciljem osvajanja „životnog prostora“. Kao logični nastavak ovakve spoljne politike usledio je nemački napad na Poljsku 1939, zbog čega su Velika Britanija i Francuska objavile rat Nemačkoj, čime je i zvanično počeo Drugi svetski rat.
→ {{IČ-Adolf Hitler}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)