Vilijam Džouns

Ser Vilijam Džouns

Ser Vilijam Džouns (London, 28. septembar 1746 – Kalkuta, 27. april 1794) bio je englesko-velški filolog, mlađi sudija u Vrhovnom Sudu u Fort Vilijamu u Bengalu i izučavalac drevne Indije, naročito poznat po svom predlogu da postoji veza između evropskih i indo-arijskih jezika, koje je zajedno nazvao indo-evropskim.

Takođe je osnivač Bengalskog Azijskog Društva osnovanog 1784.

Život

Vilijam Džouns rođen je u londonskom kraju Bofort Bildingz u Vestminsteru; Njegov otac Vilijam Džouns (1675–1749) bio je matematičar iz Anglsija u Velsu, poznat po tome što je u matematiku uveo oznaku π. Mladi Vilijam Džouns bio je jezičko čudo, koji je osim svoja dva maternja jezika, engleskog i velškog, kao mali naučio grčki, latinski, persijski, arapski, hebrejski i osnove kineskog pisma. Na kraju svog života poznavao je osam jezika temeljno, tečno govorio još osam, uz pomoć rečnika, a snalazio se na još dvanaest.

Džounsov otac je preminuo kada je on imao tek tri godine, pa ga je odgajila majka Meri Niks Džouns. Poslat je da pohađa školu Herou u septembru 1753, a potom je nastavio studije na Univerzitetskom Koledžu u Oksfordu. Diplomirao je 1768, a stekao magistraturu 1773. U teškoj finansijskoj situaciji, prihvatio je položaj učitelja sedmogodišnjem Lordu Altorpu, sinu Erla Spensera. Sledećih šest godina bavio se poslom učitelja i prevodioca. Tokom ovog perioda, izdao je Priču o Nader-šahu (Histoire de Nader Chah, 1770), francuski prevod dela koje je izvorno na persijskom napisao Mirza Mehdi-Han Astarabadi, što je uradio na zahtev kralja Kristijana VII od Danske koji je Džounsa, već proslavljenog dvadesetčetvorogodišnjeg orijentalistu, bio posetio. Ovo će biti prvo od mnogih dela koje će Džouns napisati na temu Persije, Turske i Bliskog istoka uopšte.

Godine 1770, Džouns se učlanio u Midl Templ (Srednji Hram), jednu od četiri advokatskih komora u Ujedinjenom Kraljevstvu, gde je tri godine izučavao pravo kao pripremu za svoj rad u Indiji. Izabran je za člana Londonskog Kraljevskog Društva 30. aprila 1772. Nakon kratkog vremena provedenog kao oblasni sudija u Velsu i uzaludnog pokušaja da zajedno sa Bendžaminom Frenklinom u Parizu razreši sukob koji će na kraju dovesti do Američke Revolucije, 4. Marta 1783. postavljen je za mlađeg sudiju u Vrhovnom Sudu u Fort Vilijamu u bengalskom gradu Kalkuti, a 20. marta je bio i vitezovan. U aprilu 1783. oženio se Anom Marijom Šipli, najstarijom ćerkom dr. Džonatana Šiplija, biskupa Landafa i Sejnt Asafa. Ana Marija koristila je svoje umetničke sklonosti kako bi pomogla Džounsu da dokumentuje svoj život u Indiji. U Kalkutu je pristigao 25. septembra 1783.

Džouns je bio radikalan politički mislilac, blagonaklon američkoj nezavisnosti. Njegovo delo Principi vlasti; razgovor između učenjaka i seljaka (The principles of government; in a dialogue between a scholar and a peasant 1783) bilo je predmet sudskog procesa zbog klevete i pozivanja na bunu nakon što ga je njegov šurak Vilijam Šipli ponovno odštampao i izdao.

Na potkontinentu ga je opčinila indijska kultura kao dotad netaknuto polje u kadru evropskih nauka, pa je 15. januara 1784. osnovao Bengalsko Azijsko Društvo u Kalkuti i započeo izdavanje lista naslovljenog Azijska Istraživanja (Asiatick Researches, po starom pravopisu). Proučavao je Vede uz Ramalokanu, pandita koji je predavao na univerzitetu Nadija Hindu, te je postao izvrstan sanskritista. Sa kolegom orijentalistom Semjuelom Dejvisom Džouns je na temu džotiše, vedske astronomije, imao prepisku dugu deset godina. Takođe je izučavao indijsko pravo uz pomoć pandita Džaganata Tarka Pančanana.

Tokom idućih deset godina Džouns je proizveo gomilu radova na temu Indije i time pokrenuo savremeno izučavanje potkontinenta u okviru praktično svih društvenih nauka. Takođe je pisao o mesnim zakonima, muzici, književnosti, botanici, geografiji i proizveo prve engleske prevode nekoliko značajnih dela iz indijske književnosti.

Ser Vilijam Džouns se ponekad koristio književnim pseudonimom Juns Uksfardi (یونس اوکسفردی, Džouns od Oksforda), kao što se da videti na unutrašnjoj strani korica njegove Persijske gramatike u izdanju iz 1771, i kasnijim izdanjima.

Preminuo je u Kalkuti 27. aprila 1794. u svojoj 47. godini i sahranjen je na groblju Saut Park Strit.

Doprinosi

Džouns je danas poznat po tome što je zapazio vezu između indoevropskih jezika. U svom obraćanju Azijskom Društvu prilikom njegove treće godišnjice (Third Anniversary Discourse to the Asiatick Society 1786) predložio je da sanskrit, grčki i latinski imaju zajedničko poreklo, a da su povrh toga srodni i gotskim (germanskim) i keltskim jezicima, kao i persijskom. Iako je njegovo ime usko povezano sa ovim zapažanjem, on nije prvi koji je tako nešto predložio. U 16. veku, evropski posetioci u Indiji postali su svesni sličnosti između indijskih i evropskih jezika i Nizozemac Van Bokshorn je još 1653. izdao predlog o prajeziku (kog je, greškom, nazvao skitskim jezikom) koji bi objedinio germanske, romanske, helenske, baltičke, slovenske, keltske i iranske jezike. Najzad, u eseju poslatom Francuskoj Akademiji Nauka 1767. Gaston-Loran Kerdu, francuski jezuit koji je čitav svoj život proveo u Indiji, ukazao je konkretno na postojeće sličnosti između sanskrita i evropskih jezika. Godine 1786. Džouns je izneo pretpostavku o prajeziku koji bi objedinio sanskrit, iranske, helenske, latinske, germanske i keltske jezike, ali je u mnogo pogleda njegov rad bio čak i manje precizan od rada njegovih preteča, budući da je u svoju indoevropsku pretpostavku pogrešno uvrstio i egipatski, japanski i kineski, a izostavio slovenske jezike i hindustani (hindi i urdu). Džouns je takođe pogrešno predlagao da su sanskrit na sever Indije doneli osvajači iz davnina i time izmestili „čist hindi” koji se onde govorio, kada je zapravo hindi jedan od direktnih potomaka sanskrita.

Svejedno, Džounsovo treće godišnje obraćanje pred Azijskim Društvom na temu istorije i kulture Hindusa (koje je načinio 2. februara 1786, a izdao u pisanom obliku 1788) često se navodi kao sam početak discipline komparativne lingvistike i indoevropskih studija, a pogotovo sledeći pasus:

„Sanskritski jezik, koliko god da je star, ima čudesnu strukturu; savršeniju od strukture grčkog jezika, obilniju od one latinskog, istančaniju i od jedne i od druge, a da je ipak i jednom i drugom jeziku tako sličan, kako po glagolskim korenima tako i po gramatičkim oblicima, da ta sličnost nipošto ne može biti proizvod slučajnosti; zaista, tako sličan, da nijedan filolog ne bi mogao ispitati sva tri jezika, a da ne zaključi da su potekli iz nekog zajedničkog izvora, kojeg, možda, više i nema; iz sličnog razloga, doduše ne toliko snažnog, može se pretpostaviti da i gotski i keltski, mada izmešani sa jako drukčijim narečjima, mogu imati isto poreklo kao sanskrit, a da u tu porodicu možemo dodati i staropersijski.”

Taj zajednički izvor kasnije je postao poznat pod imenom praindoevropski.

Džouns je bio prvi koji je predložio rasnu podelu u indiji koja bi imala veze sa arijevskom invazijom, ali je u ono vreme bilo nedovoljno dokaza za tu hipotezu. Tu su kasnije ideju preuzeli britanski administratori poput Herberta Houp Rizlija, ali je ona do dan-danas osporavana.

Džouns je takođe izlagao teorije koje bi se danas činile čudnima, ali su u ono vreme bile daleko normalnije. Na primer, verovao je da su egipatski sveštenici migrirali do Indije i onde se naselili u praistorijsko doba. Takođe je predlagao da su Kinezi prvobitno bili Hindusi iz kšatrijske kaste.

Džouns je u svom Eseju o umetnostima koje nazivaju podražavačkim (Essay on the Arts called Imitative, 1772) bio jedan od prvih koji su izneli ekspresivnu teoriju o poeziji, vrednovavši ekspresiju više nego deskripciju ili imitaciju: „Ako argumenti u ovome eseju imaju ma kakvu težinu, ukazaće dakle da su najlepši komadi poezije, muzike i slikarstva oni koji ispoljavaju strasti... a oni gori komadi su ti koji opisuju predmete u prirodi.” Tako je predupredio Vordsvorta time što je utemeljio poeziju u romantičkoj subjektivnosti.

Džouns je sarađivao sa Džonom Hajdom dok je ovaj služio na Vrhovnom Sudu u Bengalu, te je doprineo njegovim čuvenim Beleškama. One i dan-danas služe kao vredan izvor za život u Bengalu u 18. veku, a takođe su jedini preživeli izvor koji svedoči o sudskim procesima.

Susret sa Anketil-Diperonom

U Evropi je buknula rasprava o najranijem prevodu avestanskih spisa. Bio je to prvi dokaz o indoevropskom jeziku iste starosti kao sanskrit koji je preveden na savremeni evropski jezik. Ljudi su predlagali kako takozvana zendavesta nije zapravo delo proroka Zoroastera, već skoriji falsifikat. Prvi među sumnjičavima, nažalost, bio je istaknuti mladi orijentalista, Vilijam Džouns. On je tvrdio u pismu koje je kasnije izdato na francuskom jeziku 1771, kako je prevodilac Anketil-Diperon nasamaren, kako su Parsi iz Surata njemu uvalili skup bezvrednih falsifikata i gluposti. U Engleskoj su Džounsa podržali Ričardson i Ser Džon Čardin (Žan Šarden); u Nemačkoj Majners. Anketil-Diperon dobio je reputaciju varalice, govorili su da je je sam izmislio spis ne bi li podržao svoje tvrdnje. Ova nesuglasica razrešiće se tek za gotovo čitav vek.

Nije nikakvo čudo što Džouns u svoju indoevropsku hipotezu nije uključio iranske jezike, pošto uopšte nije imao predstavu o tome kako su avestanski i sanskrit glavni članovi indo-arijske grane ove jezičke porodice.

Pesma o šahu

Godine 1763, sa svojih 17 godina, Džouns je napisao pesmu Kaisa (Caissa) zasnovanu na pesmi od 658 stihova pod imenom Scacchia, Ludus (Šah, igra) koju je 1527. napisao Marko Đirolamo Vida, u njoj pripisujući igri šaha mitsko poreklo, koje će kasnije u svetu šahista postati jako poznato.

U pesmi koju je napisao na engleskom, nimfa Kaisa isprva odbija udvaranje Marsa, boga rata. Ogorčen, Mars traži pomoć od boga sporta, koji stvara igru šaha kao poklon Marsu da s njim pridobije Kaisinu naklonost. Mars uspeva da je osvoji ovom igrom.

Kaisa je otad nazivana „boginjom šaha”, a njeno ime je upotrebljavano u mnoštvu konteksta u savremenom šahu.

Šopenhauerov citat

Artur Šopenhauer citirao je jedno od dela Ser Vilijama Džounsa u prvom paragrafu svog dela Svet kao volja i predstava (Die Welt als Wille und Vorstellung, 1819) Šopenhauer je pokušavao da podrži doktrinu koja je tvrdila kako „sve što postoji zarad znanja, prema tome je čitav ovaj svet objekat jedino u odnosu na subjekat, zapažanje posmatrača, jednom rečju, predstava." Citirao je Džounsa:

... a to kako davno su ovu iskonsku istinu prepoznali mudraci u Indiji, pošto se ona pojavljuje kao jedan od osnovnih načela filozofije Vedante koju pripisuju Vjasi dokazao je Ser Vilijam Džouns u svom poslednjem eseju O filozofiji Azijata (On the Philosophy of the Asiatics, Asiatic Researches, vol. IV, p. 164): „Osnovno načelo škole Vedante nije bilo poricanje postojanja tvari, to jest. čvrstine, neprobojnosti, i produžene figure (a poricati to bilo bi suludo), već ispravljanje njenog sveopšteg poimanja i tvrdnja da njena suština zavisi od mentalnog zapažanja; da su postojanje i zapažanje međusobno zamenljivi termini.”

Šopenahuer je upotrebio Džounsov autoritet kako bi povezao najosnovnije načelo svoje filozofije sa onime što je, prema Džounsu, bilo najvažnije načelo Vedante. Načinio je još usputnih komentara o delima Ser Vilijama Džounsa u svojim drugim delima.

Hamakerov govor

Kada je 28. septembra nizozemski orijentalista Hendrik Arent Hamaker održao svoje prvo predavanje nakon što je primljen među profesore Univerziteta u Lajdenu, to predavanje bilo je na latinskom i nosilo je naziv De vita et meritis Guiluelmi Jonesii (Život i dela Vilijama Džounsa).

Citat Edgara Alana Poa

Kratka priča Edgara Alana Poa Berenika počinje motoom, prvom polovinom pesme koju je napisao Ibn Zajat:

Dicebant mihi sodales si sepulchrum amicae visitarem, curas meas aliquantulum fore levatas.

Ovaj citat uzet je iz dela Vilijama Džounsa, a evo i dela koji nedostaje: (iz Complete Works, Vol. 2, London, 1799):

Dixi autem, an ideo aliud praeter hoc pectus habet sepulchrum?

„Rekoše mi drugovi, da bih, posetivši grob svoje drage, mogao da olakšam svoje brige. Odgovorih: Može li biti da je ona sahranjena negde van mog srca? ”

My companions said to me, if I would visit the grave of my friend, I might somewhat alleviate my worries. I answered "could she be buried elsewhere than in my heart?"

Literatura

• Muhammad Mahdī, Histoire de Nader Chah: connu sous le nom de Thahmas Kuli Khan, empereur de Perse / Traduite d'un manuscrit persan, par ordre de Sa majesté le roi de Dannemark. Avec des notes chronologiques, historiques, géographiques. Et un traité sur la poésie orientale, par Mr. Jones, 2 vols (London: Elmsly, 1770), later published in English as The history of the life of Nader Shah: King of Persia. Extracted from an Eastern manuscript, ... With an introduction, containing, I. A description of Asia ... II. A short history of Persia ... and an appendix, consisting of an essay on Asiatick poetry, and the history of the Persian language. To which are added, pieces relative to the French translation / by William Jones (London: T. Cadell, 1773)
• William Jones, Kitāb-i Shakaristān dar naḥvī-i zabān-i Pārsī, taṣnīf-i Yūnus Ūksfurdī = A grammar of the Persian language (London: W. and J. Richardson, 1771) [2nd edn. 1775; 4th edn. London: J. Murray, S. Highley, and J. Sewell, 1797]
• [anonymously], Poems consisting chiefly of translations from the Asiatick languages: To which are added two essays, I. On the poetry of the Eastern nations. II. On the arts, commonly called imitative (Oxford: Clarendon Press, 1772) [2nd edn. London: N. Conant, 1777]
• [William Jones], Poeseos Asiaticæ commentariorum libri sex: cum appendice; subjicitur Limon, seu miscellaneorum liber / auctore Gulielmo Jones (London: T. Cadell, 1774) [repr. Lipsiae: Apud Haeredes Weidmanni et Reichium, 1777]
• [anonymously], An inquiry into the legal mode of suppressing riots: with a constitutional plan of future defence (London: C. Dilly, 1780) [2nd edn, no longer anonymously, London: C. Dilly, 1782]
• William Jones, An essay on the law of bailments (London: Charles Dilly, 1781) [repr. Dublin: Henry Watts, 1790]
• William Jones, The muse recalled, an ode: occasioned by the nuptials of Lord Viscount Althorp and Miss Lavinia Bingham (Strawberry-Hill: Thomas Kirgate, 1781) [repr. Paris: F. A. Didot l'aîné, 1782]
• [anonymously], An ode, in imitation of Callistratus: sung by Mr. Webb, at the Shakespeare Tavern, on Tuesday the 14th day of May, 1782, at the anniversary dinner of the Society for Constitutional Information ([London, 1782])
• William Jones, A speech of William Jones, Esq: to the assembled inhabitants of the counties of Middlesex and Surry, the cities of London and Westminster, and the borough of Southwark. XXVIII May, M. DCC. LXXXII (London: C. Dilly, 1782)
• William Jones, The Moallakát: or seven Arabian poems, which were suspended on the temple at Mecca; with a translation, and arguments (London: P. Elmsly, 1783), https://books.google.com/books?id=qbBCAAAAcAAJ
• [anonymously], The principles of government: in a dialogue between a scholar and a peasant / written by a member of the Society for Constitutional Information ([London: The Society for Constitutional Information, 1783])
• William Jones, A discourse on the institution of a society for enquiring into the history, civil and natural, the antiquities, arts, sciences, and literature of Asia (London: T. Payne and son, 1784)
• William Davies Shipley, The whole of the proceedings at the assizes at Shrewsbury, Aug. 6, 1784: in the cause of the King on Friday August the sixth, 1784, in the cause of the King on the prosecution of William Jones, attorney-at-law, against the Rev. William Davies Shipley, Dean of St. Asaph, for a libel ... / taken in short hand by William Blanchard (London: The Society for Constitutional Information, 1784)
• William Davies Shipley, The whole proceedings on the trial of the indictment: the King, on the prosecution of William Jones, gentleman, against the Rev. William Davies Shipley, Dean of St. Asaph, for a libel, at the assize at Shrewsbury, on Friday the 6th of August, 1784, before the Hon. Francis Buller ... / taken in short-hand by Joseph Gurney (London: M. Gurney, [1784]
• Jones, William (1786) "A dissertation on the orthography of Asiatick words in Roman letters" Asiatick Researches 1: 1-56
• Works by William Jones at LibriVox (public domain audiobooks)
• [William Jones (ed.)], Lailí Majnún / a Persian poem of Hátifí (Calcutta: M. Cantopher, 1788)
• [William Jones (trans.), Sacontalá: or, The fatal ring: an Indian drama / by Cálidás ; translated from the original Sanscrit and Prácrit (London: Edwards, 1790) [repr. Edinburgh: J. Mundell & Co., 1796]
• W. Jones [et al.], Dissertations and miscellaneous pieces relating to the history and antiquities, the arts, sciences, and literature, of Asia, 4 vols (London: G. Nicol, J. Walter, and J. Sewell, 1792) [repr. Dublin: P. Byrne and W. Jones, 1793]
• William Jones, Institutes of Hindu law: or, the ordinances of Menu, according to the gloss of Cullúca. Comprising the Indian system of duties, religious and civil / verbally translated from the original Sanscrit. With a preface, by Sir William Jones (Calcutta: by order of the government, 1796) [repr. London: J. Sewell and J. Debrett, 1796] [trans. by Johann Christian Hüttner, Hindu Gesetzbuch: oder, Menu's Verordnungen nach Cullucas Erläuterung. Ein Inbegriff des indischen Systems religiöser und bürgerlicher Pflichten. / Aus der Sanscrit Sprache wörtlich ins Englische übersetzt von Sir W. Jones, und verteutschet (Weimar, 1797)
• [William Jones], The works of Sir William Jones: In six volumes, ed. by A[nna] M[arie] J[ones], 6 vols (London: G. G. and J. Robinson, and R. H. Evans, 1799) [with two supplemental volumes published 1801], [repr. The works of Sir William Jones / with the life of the author by Lord Teignmouth, 13 vols (London: J. Stockdale and J. Walker, 1807)], vol. 1, vol. 2, vol. 3, vol. 4, vol. 5, vol. 6, supplemental vol. 1, supplemental vol. 2

Литература

• Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
• Edgerton, Franklin (2002) [1936]. "Sir William Jones, 1746-1794". In Sebeok, Thomas A. (ed.). TPortrait of Linguists. Volume 1. Thoemmes Press. pp. 1–17. ISBN 978-1-441-15874-1.
• Cannon, Garland H. (1964). Oriental Jones: A biography of Sir William Jones, 1746–1794. Bombay: Asia Pub. House Indian Council for Cultural Relations.
• Cannon, Garland H. (1979). Sir William Jones: A bibliography of primary and secondary sources. Amsterdam: Benjamins. ISBN 90-272-0998-7.
• Cannon, Garland H.; & Brine, Kevin. (1995). Objects of enquiry: Life, contributions and influence of Sir William Jones. New York: New York University Press. ISBN 0-8147-1517-6.
• Franklin, Michael J. (1995). Sir William Jones. Cardiff: University of Wales Press. ISBN 0-7083-1295-0.
• Jones, William, Sir. (1970). The letters of Sir William Jones. Cannon, Garland H. (Ed.). Oxford: Clarendon Press. ISBN 0-19-812404-X.
• Mukherjee, S. N. (1968). Sir William Jones: A study in eighteenth-century British attitudes to India. London, Cambridge University Press. ISBN 0-521-05777-9.
• Poser, William J. and Lyle Campbell (1992). Indo-european practice and historical methodology, Proceedings of the Eighteenth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, pp. 214–236.
• Campbell, Lyle; Poser, William (2008). Language Classification: History and Method. Cambridge University Press. p. 536. ISBN 978-0521880053.
• Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Jones, Sir William" . Encyclopædia Britannica. 15 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 501.
• "Sir William Jones (1746 - 1794): As a Philologist, a Persian Scholar and Founder of Asiatic Society" by R M Chopra, INDO-IRANICA, Vol.66, (1 to 4), 2013.
• Singh, Upinder (2004). The discovery of ancient India: early archaeologists and the beginnings of archaeology. Permanent Black. ISBN 9788178240886.
• Said, Edward W. (1978). Orientalism. Random House. ISBN 9780804153867.
• Anthony, David W. (2010). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton University Press. ISBN 978-1400831104.
• Davis, Samuel; Aris, Michael (1982). Views of Medieval Bhutan: the diary and drawings of Samuel Davis, 1783. Serindia.