Pređi na sadržaj

Vlada Obradović Kameni

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
vlada obradović kameni
Vlada Obradović Kameni
Lični podaci
Datum rođenja(1912-01-20)20. januar 1912.
Mesto rođenjaLipa, kod Bihaća, Austrougarska
Datum smrti2. jun 1944.(1944-06-02) (32 god.)
Mesto smrtiKarlovčić, kod Pećinaca, ND Hrvatska
Profesijazemljoradnik
Delovanje
Član KPJ odoktobra 1942.
Učešće u ratovimaNarodnooslobodilačka borba
SlužbaNOV i PO Jugoslavije
septembar 1942 — jun 1944.
U toku NOBkomandant bataljona Trećeg bataljona Šeste vojvođanske brigade
Heroj
Narodni heroj od5. jula 1951.

Vlada Obradović Kameni (Lipa, kod Bihaća, 20. januar 1912 — Karlovčić, kod Pećinaca, 2. jun 1944) bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Kao desetogodišnji dečak, sa majkom je došao u Ašanju, kod Zemuna, gde je radio kao čobanin i sluga, kod bogatih seoskih gazdi. Učestvovao je u Aprilskom ratu, a nakon kapitulacije se vratio u selo. U leto 1941. samostalno je organizovao napad na nemački automobil, nakon čega je bio uhapšen od folksdojčera. Uspeo je da pobegne iz zatvora u Rumi i određeno vreme se skriva u selu.

Novembra 1941, zajedno sa nekoliko drugova, povezao se sa Narodnooslobodilačkim pokretom (NOP) i postao jedan od njegovih najaktivnijih članova. Okupljao je ljude po selu, skrivao ilegalce i dr. Nakon partizanskog napada na Ašanju, septembra 1942. stupio je u Posavski partizanski odred i dobio partizansko ime Kameni. Već u prvim borbama u Sremu istakao se hrabrošću, zbog čega je postao popularan među borcima. Oktobra 1942. primljen je u članstvo Komunističke partije (KPJ) i postavljen za komandira Udarne čete.

U sastavu Šeste istočnobosanske brigade, njegov Posavski bataljon, novembra 1942. prešao je u istočnu Bosnu, gde je učestvovao u borbama protiv nemačkih, ustaško-domobranskih, ali i četničkih jedinica. Kao mitraljezac, posebno se istakao u borbama sa ustašama kod Lopara, kao i borbama sa četnicima na Majevici i Romaniji. Aprila 1943. prilikom formiranja Druge vojvođanske brigade postavljen je za komandira čete u Drugom bataljonu. Nakon formiranja, ova brigada vodila je borbe protiv ustaško-domobranskih snaga u Semberiji, a u tokom juna i jula 1943. učestvovala je u oslobođenju Srebrenice, Vlasenice i Zvornika.

Polovinom avgusta 1943. u borbama protiv ustaša u okolini Bosanske Rače, teže je ranjen u desnu nogu, zbog čega je poslat u Srem na lečenje. Nakon lečenja u Karlovčiću, oktobra 1943. postavljen je za komandira čete u Specijalnom bataljonu, čiji je zadatak bio da obezbedi odlazak na Kosmaj grupe vojno-političkih rukovodilaca, koje je Vrhovni štab NOV i POJ preko Srema uputio u Srbiju. U toku ovog pohoda, u borbama sa četnicima poginuo je komandant bataljona Jovan Vuksan Moša, nakon čega je Kameni preuzeo njegovu dužnost. Po povratku u Srem, polovinom novembra 1943. postavljen je za komandanta Trećeg bataljona Prvog sremskog odreda, koji je ubrzo po njemu postao poznat kao Kamenov bataljon.

Kako bi izbegao uništenje, njegov bataljon je u toku zime 1943/44. bio baziran u Ašanji i Ogaru, uz izvođenje manjih akcija i praćenje transporta hrane do Fruške gore, dok je Kameni za to vreme učestvovao u radu Mesnog Narodnooslobodilačkog odbora u Ašanji. Na proleće bataljon je počeo sa aktivnošću, a početkom maja 1944. Kameni je odbio naređenje da se sa bataljonom povuče na Frušku goru, već je ostao sa narodom za vreme višednevne okupatorske blokade prostora oko Obedske bare i Kupinske grede.

Polovinom istog meseca njegov bataljon ušao je u sastav Šeste vojvođanske brigade, posle čega je učestvovao u napadu na Jakovo. Par dana kasnije, 2. juna 1944. grupa folksdojčera iz Šimanovaca izvršila je napad na Karlovčić, nakon čega je njegov bataljon pošao u pomoć. Dok su Prva i Druga četa vršile napad na nemačke snage u Karlovčiću, Kameni je odlučio je da im sa Prvom četom Sremskog odreda napravi zasedu na izlasku iz sela. Pri kraju borbe sa nemačkim snagama, koje su se povlačile, Kameni je stojeći pucao iz mitraljeza i tada ga je jedan metak smrtno ranio. Nakon pogibije, sahranjen je na groblju u Ašanji.

Za narodnog heroja proglašen je 5. jula 1951. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođen je oko 20. januara 1912.[a] u selu Lipa, kod Bihaća. Njegov otac Đuro Grbić imao je petoro dece — sinove Milana i Vidaka i ćerke Jovanku, Ljubicu i Maru.[b] Nakon smrti žene, započeo je vanbračnu vezu sa Stakom Obradović i sa njom dobio sina Vladu. Godinu dana nakon njegovog rođenja, februara 1913. Đuro je umro u šumi prilikom odlaska po drva. Staka je još neko vreme ostala sa njegovom decom, sve dok sinovi Milan i Vidak nisu dovoljno porasli da se staraju o porodici. Nakon napuštanja kuće Grbića, za vreme Prvog svetskog rata, Vladina majka se preudala za Gaju Balabana i sa sobom povela Vladu, koji usled velikog siromaštva, nije mogao da ide u školu, već se od šeste godine posvetio čuvanju stoke i drugim seoskim poslovima.[3]

Stakina braća Laza i Obrad, iskusni šumski radnici, početkom 1920-ih su u traganju za poslom došli u šume u okolini Kupinova. Nedugo potom, u Srem su doveli i svoje porodice. Laza se nastanio u Ašanji, a Obrad u Kupinovu. Godine 1923. u selo Ašanju, u tadašnjem zemunskom srezu, preselila se i Staka Obradović sa suprugom Gajom Balabanom i sinom Vladom. Nakon dolaska, Gaja se zaposlio kao šumski radnik, a porodica se smestila u šumarskoj kući u šumi Galat, u blizini sela. Kasnije su na isparcelisanom pašnjaku, na kraju sela, počeli da podižu svoju kuću.[4][5] Kako je prestario za polazak u osnovnu školu u Ašanji, a zbog lošeg materijalnog stanja porodice, Vlada je kao jedanaestogodišnji dečak počeo da radi kao sluga kod imućnijih seoskih gazdi.[6]

Vojvođanska kuća sa početka 20. veka

U početku je zajedno sa drugom seoskom decom čuvao svinje, a kasnije, kada je fizički ojačao, bavio se i težim poljoprivrednim poslovima. Izvesno vreme je radio kod domaćeg Nemca Johana Šmita Pančevca, a najduže se zadržao kod Miloša Lazića, sa čijim je sinom Stanislavom bio u dobrim odnosima, a kasnije se i okumio. Mnogo je voleo konje i sa posebno pažnjom je vodio brigu o njima i bio veoma umešan u njihovom obučavanju. Godine 1932. ponovo je otišao u rodni kraj, kako bi u Bihaću obavio regrutaciju, posle čega je otišao na odsluženje vojnog roka u Ljubljanu. Jugoslovensku vojsku odslužio je u mitraljeskoj četi, gde je stekao dosta znanja oko rukovanja mitraljezima i puškama, kao i drugim borbenim radnjama.[7]

Nakon povratka iz vojske, umro mu je očuh Gaja, pa je briga o porodici, majci Staki i njeno dvoje dece — sinu Stanku (partizansko ime Toma) i ćerci Spomenki, pala na njega. Nedugo potom, oženio se Ivankom Danilović iz Ašanje, ali je ovaj brak potrajao samo nekoliko godina, zbog njene prerane smrti na porođaju početkom 1941. godine. U potrazi za boljim poslom i većom zaradom, radio je na raznim mestima. Kasnije je uz pomoć kuma Stanislava Lazića, nabavio dva konja i kola, sa kojima je sečena drva nosio u Zemun radi prodaje.[8]

Težak seljački život, ali i nepismenost, nisu mu dozvoljavali da se bavi politikom, ali je određena politička saznanja dobijao od svog kuma, koji je redovno čitao novine i bio opoziciono raspoložen. Posebno interesovanje meštana Ašanje za aktuelne političke događaje počelo je početkom 1941, kada je nastupila kriza oko mogućeg pristupanja Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu. Ovo je izazivalo pažnju među većinskim Srbima i manjinskim Nemcima u Ašanji, ali i kod starijih meštana evociralo uspomene iz Prvog svetskog rata. Vlada je tada često slušao ratne priče starijih Ašanjaca. Oni koji su bili srpski dobrovoljci pričali su mu kako su iz Dobrudže stigli na Solunski front, o borbama na Kajmakčalanu i gonjenju neprijateljskih snaga, dok su oni koji su bili mobilisani u austrougarsku vojsku govorili o borbama u Italiji i na Galiciji, kao i svojim mahinacijama kako bi izbegli front i vratili se kući.[9] Najviše je voleo da sluša priče solunskog dobrovoljca Save Gavrilovića, koji mu je često govorio o borbama na Kajmakčalanu, Bitolju i dr, uveravajući ga da će Nemci izgubiti i ovaj rat.[10]

Aprilski rat, okupacija i hapšenje[uredi | uredi izvor]

Ubrzo nakon vesti o vojnom puču od 27. marta 1941. mobilisan je u Jugoslovensku vojsku. Nalazio se u puku, koji su uglavnom sačinjavali Krajišnici i koji se nalazio u Bačkoj, u blizini granice sa Kraljevinom Mađarskom. Iako je maštao o velikim borbama, poput onih na Ceru i Kolubari, razočarao se odmah nakon napada na Jugoslaviju, 6. aprila 1941. jer se njegova jedinica neprekidno povlačila. Nakon dolaska jedinice na Frušku goru, očekivao je da će odatle pružiti otpor, ali je nastavljeno povlačenje prema Beogradu. Na putu između Inđije i Golubinaca, dobili su informaciju da je most na Savi srušen, usled čega je nastupilo potpuno rasulo jedinice. Tada je sa četvoricom drugova izbegao zarobljavanje i vratio se u Ašanju. Iz vojske je doneo pušku, koju je sakrio u štali i pištolj, koji je čuvao u peći u spavaćoj sobi.[11]

Par dana potom, u selo su iz pravca Deča ušli nemački vojnici, koje su svečano dočekali domaći Nemci. Za predsednika seoske opštine postavljen je Johan Šmit Pančevac, bogati gazda, kod koga je Vlada izvesno vreme radio kao sluga. Iako je još u toku Aprilskog rata, u Zagrebu 10. aprila 1941. proglašena Nezavisna Država Hrvatska (NDH), u čiji je sastav ušao i Srem, svu vlast na prostoru jugoistočnog Srema (od Slankamena na Dunavu do Boljevaca na Savi, sa selima zemunskog i staropazovačkog sreza) preuzeli su domaći Nemci (folksdojčeri), s obzirom na veliki broj nemačkog stanovništva na ovom području. Ustaše nisu bile zadovoljne ovim stanjem, pa se između njih i folksdojčera vodila stalna borba za vlast u ovim selima.[12] Ovakvo stanje potrajalo je do oktobra 1941, kada je jugoistočni Srem i formalno ušao u sastav NDH. U nedostatku Hrvata na ovom području, ustaše su pokušale da u svoj pokret angažuju Slovake, koji do tada, zajedno sa Srbima, nisu imali nikakva prava. Izvestan broj Slovaka iz Ašanje priključio ustašama, a naročito se isticao tabornik Janko Kovač. Među folksdojčerima u Ašanji, pored Johana Šmita, isticao se i Martin Šefer, koji je bio šef policije.[10]

Nakon okupacije, Vlada je izbegavao susrete sa domaćim Nemcima, posebno onim mlađim, sa kojima je pre rata često znao da se potuče. Zajedno sa drugom Živkom Milovanovićem, smišljao je način kako da se suprotstave okupatoru, posebno posle vesti o napadu na Sovjetski Savez, što je ojačalo njihovu nadu u pobedu Saveznika. Jedne julske večeri, u pripitom stanju, odlučili su da kamenjem zaspu automobil sa nemačkim oficirima, koji je iz pravca Obedske bare ulazio u Ašanju. Nakon ove nesmotrene akcije, pobegli su ka kanalu Jarčini, ali su iste noći uhvaćeni od „manšaftovaca”[v] i sprovedeni u zgradu opštine. Na saslušanju su se pravdali kako su mislili da je u pitanju automobil izvesnog Mije Čobanovića iz Petrovčića, koji je Živka prevario prilikom kupovine jaganjaca. Sutradan su po njih došle ustaše iz Kupinova i sprovele ih tamo, gde su u žandarmerijskoj stanici tučeni i maltretirani. Na intervenciju predsednika ašanjske opštine Johana Šmita, Živko je pušten iz pritvora, dok su Vladu ustaše nakon par dana sprovele u zatvor u Rumi.[12]

Bekstvo, skrivanje i povezivanje sa partizanima[uredi | uredi izvor]

Nakon nekoliko dana provedenih u zatvoru u Rumi, iskoristio je nepažnju, još uvek neiskusnih čuvara, pripadnika „Dojče Manšafta” i pobegao preko zatvorskog zida. Uspeo je da dođe do kukuruznih polja, koja su mu pružila sigurnu zaštitu i nakon par dana lutanja po sremskim poljima dođe do atara Ašanje. Noću se privukao kući i javio porodici, a potom se sakrio na tavanu kod komšija Marka i Sofije Ivanišin, doseljenika iz Donjeg Lapca, kojima je dosta pomogao nakon njihovog doseljenja u Srem. U kući koja je delila njihovu i Vladinu, živeli su domaći Nemci, ali kako nisu bili profašistički orijentisani, nisu predstavljali veliku pretnju. Dok se skrivao na tavanu, razmišljao je kako da se prebaci u Srbiju, gde je čuo da je izbio ustanak protiv okupatora. Pokušao je da se poveže sa Markovim rođakom iz Beograda, koji je bio podoficir Jugoslovenske vojske, ali je ovaj pokušaj propao jer Marko nije dobio dozvolu da napusti selo i potraži rođaka.[13]

Spomenik Poziv na ustanak

Kako je tenzija između ustaša, kojima je pristupio poneki Slovak i domaćih Nemaca, bila dosta napeta, ovo je u Ašanji stvaralo dobru priliku za Srbe, koje su i jedni i drugi pokušavali da pridobiju za sebe. Vladin napad na nemačke oficire polako je zaboravljen, a preko komšije Adama, koji je kao domaći Nemac morao da učestvuje u seoskim stražama, saznao je da nemačka policija traga za beguncem iz Kupinova, pošto se Vlada u zatvoru u Rumi predstavio da je iz Kupinova, jer su ga ustaše iz tog mesta dovele u zatvor. Nakon što je uvideo da su okolnosti povoljne, odlučio je da se više ne krije i istog dana upregao konje i pošao u polje. Kako je izvukao pouku iz prethodnog hapšenja, retko je spavao kod kuće, a češće u polju ili kod prijatelja, koji su živeli na kraju sela i u blizini šume i izbegavao je susrete sa folksdojčerima i ustašama. Tada se ponovo oženio sa suprugom Sekom.[13]

U leto 1941. Sreski komitet KPJ za Zemun pokrenuo je akciju za organizovanje Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) u svim selima zemunskog sreza. U selima u kojima nije bilo partijskih organizacija Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), među kojima je bila i Ašanja, tragalo se za ljudima koji su bili spremni za borbu protiv okupatora. Članovi KPJ iz susednih sela dobijali su zadatke da se povezuju sa poznanicima, prijateljima, rođacima i među njima pronalaze simpatizere. Prve veze sa Ašanjom napravljene su preko članova i simpatizera KPJ iz Zemuna, Deča, Šimanovaca i Kupinova, ali je do prvih konkretnih akcija došlo posredstvom metalskog radnika Mihajla Vukše, člana Sreskog komiteta KPJ i sekretara partijske ćelije u fabrici „Ikarus”, koji se povezao sa svojim daljim rođacima, braćom Mihailom, Perom i Markom Batesom, koji su se pre rata doselili u Ašanju. Kada je u jesen 1941. došlo do provale i hapšenja u Zemunu, Vukša je kao kompromitovan morao da pređe u Karlovčić, gde se zaposlio u Čortanovom mlinu. Kao član Sreskog komiteta KPJ odavde je nastavio da radi na organizovanju Narodnooslobodilačkog pokreta, ali je brzo zapao za oči okupatorima, pa je polovinom novembra 1941. prešao kod Batesovih u Ašanju. Ovde se nije dugo zadržao, a kasnije je otišao u partizanske jedinice i decembra 1943. poginuo u borbama protiv ustaša, kod Petrovčića.[10]

Pre odlaska u partizane, Vukša je Marka Tanurdžića Šiftara, člana partijske ćelije iz Deča, povezao sa braćom Bates i dao mu zadatak da u Ašanji formira grupu simpatizera Narodnooslobodilačkog pokreta. Preko Batesovih, Šiftar je okupio prvu grupu aktivista, koju su pored braće Bates, sačinjavali Stanislav Lazić i Đoka Milivojević. Kada je na prvim sastancima bilo reči o uključivanju drugih meštana u NOP, Stanislav Lazić je najpre predložio svog kuma Vladu Obradovića, koji je među prvima ušao u sukob sa Nemcima i bio spreman da im se u svakom trenutku suprotstavi. Na prihvatanje ostalih, na sledeći sastanak je pozvan i Vlada, koji je na Šiftara ostavio pozitivan utisak, kao odlučan i hrabar čovek.[14] Šireći grupu aktivista Narodnooslobodilačkog pokreta, on je u njen rad uključio i svoje komšije Marka i Sofiju Ivanišin. Učestvovao u sastancima Mesnog Narodnooslobodilačkog odbora, koji su održavani u kući Lazića i prihvatao najteže i najodgovornije zadatke. Kada je u proleće 1942. u Progaru otkrivena partijska organizacija KPJ i počelo hapšenje, prihvatio je nekoliko drugova i organizovao njihovo smeštanje u kućama u Ašanji. U aprilu 1942. nastojao je da po svaku cenu spreči odlazak grupe mladića iz sela na rad u Nemačku i radne jedinice Hrvatskog domobranstva. Kako bi sprečio njihov odlazak, pozvane mladiće odveo je u Bojčinsku šumu, a nakon izvesnog vremena predsednik opštine Johan Šmit odobrio je da se mladići slobodno vrate u selo. Održavanje veze sa aktivistima u Ašanji, nakon Šiftara, preuzeo je Stanislav Žutić Baća, koji je najpre uspostavio vezu sa Stanislavom Lazićem, a potom je prilikom svojih dolazaka, najčešće navraćao kod Vlade, pošto se njegova kuća nalazila na ulasku u selo. Družeći se sa njim, Baća je sve više uviđao njegovu odanost pokretu i hrabrost, kao i sposobnost da izvršava najteže zadatke.[15]

U proleće 1942. Stanislav Žutić Baća dobio je zadatak od Sreskog komiteta KPJ da u Ašanji formira prvu partijsku ćeliju. U razgovoru sa Stanislavom Lazićem, oko uključivanja grupe aktivista Narodnooslobodilačkog pokreta u Komunističku partiju, Lazić je među prvima predložio Vladu Obradovića, kao jednog od najaktivnijih. Nakon ovoga, Baća je razgovarao i sa drugim istaknutim aktivistima, ali neki od njih su imali loše mišljenje o Vladi — zamerali su mu da je prgav, preti Nemcima, voli žene, ume da popije i dr. Svoje i Stanislavove impresije o Vladinoj hrabrosti i aktivnosti, kao i primedbe pojedinih drugova, Baća je izneo pred drugove iz Sreskog komiteta, koji su odlučili da Vlada zajedno sa ostalim bude kandidat za člana KPJ. Nekoliko dana kasnije, Baća je u kući Lazića, gde su održavani sastanci Mesnog NO odbora, okupio grupu najistaknutijih aktivista, koju su sačinjavali: Stanislav Lazić, braća Mihail i Pera Bates, Đoka Milojević i Vlada Obradović i saopštio im da su postali kandidati za članove KP Jugoslavije, čime je u Ašanji formirana prva partijska ćelija.[15]

Napad na Ašanju i odlazak u partizane[uredi | uredi izvor]

Kao kandidat za člana KPJ, još aktivnije je nastavio sa radom na okupljanju ljudi i njihovom uključivanju u Narodnooslobodilački pokret. Kao jednom od najodlučnijih, poveravani su mu najteži zadaci. Avgusta 1942. organizovao je prihvat grupe od desetak mladića i devojaka iz Deča, koju je Stevan Žutić Baća poveo u partizane, ali pošto su bili otkriveni na Strajinovom salašu, kod Sremskih Mihaljevaca, morali su se pod borbom povući prema Ašanji. Smestili su se u obližnjoj šumi, a Vlada je punih desetak dana brinuo o njihovoj bezbednosti i ishrani. Uporedo je pratio situaciju u selu i slao aktiviste u Deč i Karlovčić, kako bi uspostavio vezu sa Posavskim partizanskim odredom. Tokom boravka grupe u okolini Ašanje, pridružili su im se Joca Stanišić i Đoka Milivojević, koji su bili prvi Ašanjci koji su stupili u partizane. Nakon uspostavljanja veze sa Odredom, Vlada je sa jednim vodičem grupu partizana otpratio do Marića Begovine, gde se nalazio Posavski odred.[15]

Spomen-bista Vlade Obradovića Kamenog u centru Ašanje

Posle partizanskih akcija u Šimanovcima, Subotištu, Popincima, Deču i drugim mestima, sve više je razmišljao o mogućnostima likvidacija okupatorsko-ustaške posade u Ašanji i ovu ideju je predložio članovima Mesnog Narodnooslobodilačkog odbora, a potom i rukovodiocima Posavskog odreda — komandantu Milanu Stepanoviću Matrozu i političkom komesaru Voji Jovanoviću Tomi. Štab Odreda takođe je smatrao da se napad na Ašanju može uspešno izvesti, pa je počeo sa njegovom pripremom. Zajedno sa Stanislavom Lazićem i Slobodanom Kneževićem, Vlada je došao u Odred, kako bi pomogli u napadu na selo. Dodeljen je za vodiča jednoj desetini iz čete, pod komandom Milana Ješića Ibre, čiji je zadatak bio da pre napada uđe u selo i smesti se na tavanu jedne štale, sa koje se moglo videti mesto gde se prikuplja nemačko-ustaška straža i odakle bi bilo zgodno da je napadne i razoruža, a potom zauzme zgradu pošte.[16]

Napad Posavskog odreda na neprijateljsku posadu u Ašanji izvršen je u noći 3/4. septembar 1942. godine. Partizanska grupa, koja se iz pravca Marića Begovine, Širokim šorom kretala ka centru sela pošla je malo ranije od drugih grupa, a na ivici sela spazio je jedan folksdojčer, koji je odmah otrčao u centar i podigao uzbunu, što je omogućilo nemačko-ustaškoj posadi da zauzme položaje za odbranu, čime je u potpunosti izostalo planirano iznenađenje. U oštrim borbama, koje su vođene u centru sela, teško je ranjen komesar Odreda Voja Jovanović[g] Grupa u kojoj se nalazio Vlada uspela je da zauzme zgrade osnovne škole i opštine i zapali opštinsku arhivu. Najjači otpor pružan je iz zgrade u kojoj su se nalazile pošta i ustaški tabor i koja je bila zaštićena zidom od cigle i bunkerom. Nekoliko partizanskih pokušaja da se prebace preko ulice i približe zgradi pošte osujećeno je žestokom mitraljeskom vatrom iz ove zgrade i sa crkvenog tornja. Među najaktivnijima u pružanju otpora bila su braća Johan i Peter Ris, koji su zabarikadirani u utvrđenoj pošti, pretili da će ubiti svakog ko bude hteo da se preda. U jednom od neuspelih napada na zgradu pošte poginuo je politički komesar čete Vasa Rajčević Strina. Dok su vođene borbe u centru, grupe partizana vršile su pretres folksdojčerskih i ustaških kuća tražeći oružje i drugu opremu. Najveći broj nasilno mobilisanih pripadnika Dojče Manšafta, koji su svake noći čuvali straže oko sela, tokom borbe se posakrivao i nije pružao otpor. Kako je vreme prolazilo, a naročito nakon pogibije komesara čete i ranjavanja dvojice boraca, bilo je jasno da se uporištem neće ovladati do kraja noći, pa je Štab Odreda doneo odluku o povlačenju. U toku akcije ubijen je predsednik opštine Johan Šmit, zarobljena trojica folksdojčera, kao i zaplenjeno 18 pušaka i dosta vojne opreme.[16]

Posle povlačenja, Vlada i njegov kum Stanislav Lazić stupili su u Posavski odred, a popodne istog dana su od drugova iz Štaba Odreda dobili nova konspirativna partizanska imena[d] — Stanislav se pomalo bavio bravarskim zanatom pa je dobio nadimak Gvozdeni, dok je Vlada zbog svoje „prve akcije” sa početka okupacije, kada je kamenicama zasuo automobil sa nemačkim oficirima, dobio naziv Kameni.[16][6] Posle partizanskog napada, u Ašanju je došlo pojačanje iz Zemuna, Deča i Bečmena, nakon čega je u centar sela dovedeno 70 uhapšenih muškaraca i žena. Prema merama odmazde za ubijenog predsednika opštine Johana Šmita Pančevca trebalo je da se strelja 50 meštana srpske nacionalnosti, ali je ovo sprečila njegova majka Marija Šmit,[đ] koja nije želela da zbog smrti njenog sina stradaju nedužni ljudi sa kojima je godinama živela u slozi. Nakon njenog energičnog protesta, nemački major i grupa ustaških funkcionera otišli su u Zemun, a većina pohapšenih puštena je iste večeri, dok su u zatvoru zadržana njih dvanaestorica.[17] Nekoliko dana kasnije, grupa partizana uspela je da na putu između Sremskih Mihaljevaca i Karlovčića uhvati i potom ubije braću Johana i Petera Risa i Artura Taberta, koji su rukovodili otporom nemačko-ustaške posade prilikom napada na Ašanju.[18]

Reorganizacija Odreda i prelazak u Bosnu[uredi | uredi izvor]

U toku septembra 1942. izvršena je prema ranijoj naredbi Vrhovnog štaba NOP i DVJ reorganizacija partizanskih snaga u Sremu. Zbog uništenja Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu i Glavnog štaba NOP odreda Vojvodine, kao i slabih veza sa Pokrajinskim komitetom KPJ za Srbiju, koji se nalazio u okupiranom Beogradu, rukovodstvo partizanskog pokreta u Sremu privremeno je stavljeno u nadležnost Treće operativne zone Glavnog štaba NOP odreda Hrvatske. Partizanski odredi koji su dejstvovali na ovom terenu (Podunavski, Posavski i Fruškogorski odred) preformirani su u bataljone tada formiranog Trećeg sremskog odreda. Posavski partizanski odred postao je tada Treći posavski bataljon Trećeg sremskog odreda, a njegovo rukovodstvo su sačinjavali — komandant Ilija Bogdanović Čiča, zamenik komandanta Milan Stepanović Matroz, politički komesar Branko Pešić Beli i zamenik političkog komesara Milan Veselinović Feđa. Prilikom reorganizacije odreda Vlada Obradović Kameni je zajedno sa još nekoliko iskusnijih boraca prebačen u Udarni vod, koji je u okvir Odreda formiran avgusta 1942. i koji je sačinjavalo dvadesetak boraca.[19]

Detalj spomenika Sloboda na Iriškom vencu

Zajedno sa borcima Udarnog voda, učestvovao je 29. septembra 1942. u zasedi na Galovici, kod Sremskih Mihaljevaca kada je uništen nemački kamion, zarobljena četiri nemačka vojnika, jedan puškomitraljez, tri puške i dosta municije.[19] Krajem septembra i početkom oktobra 1942. čete Trećeg posavskog bataljona izvodile su gotovo svakodnevne akcije tokom kojih su paljene opštinske arhive, razoružavane okupatorsko-kvislinške posade, presretane žandarmerijske patrole, ubijani petokolonaši po selima i dr. Na posebnom udaru bile su neprijateljska uporišta u Šimanovcima, Ašanji, Kupinovu, Hrtkovcima, Grabovcima i dr, dok su sva sela sa srpskom većinom napustile okupatorske posade. Akcije sremskih partizana toliko su uzele maha, da su domaći Nemci retko pojavljivali na njivama izvan sela. U većini akcija isticao se Udarni vod, a među njegovim borcima posebno je prednjačio Kameni. Hrabar i iskren, brzo se zbližio sa svim borcima u Posavskom bataljonu, pa su ga svi voleli i cenili. Zalaganjem Živojina Kontića Korčagina, sekretara četne partijske ćelije, Vlada Obradović je oktobra 1942. primljen u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) i ubrzo potom postavljen za komandira Udarnog voda. Zajedno sa Podunavskom četom, čiji je komandir bio Marko Tanurdžić Šiftar, koji je Kamenog godinu dana ranije uključio u Narodnooslobodilački pokret, Udarni vod je 18. oktobra 1942. na putu Prhovo—Sremski Mihaljevci vodio jednočasovnu borbu sa nemačkom kaznenom ekspedicijom, koja je došla da izvrši odmazdu za ranije uništeni nemački kamion. U teškoj borbi ubijeno je više nemačkih vojnika, ali su u toku borbi Nemci uspeli da pobiju većinu od 20 talaca koje su poveli iz Mihaljevaca.[20]

Početkom oktobra 1942. u Srem je iz Bosne, iscrpljena u borbama sa nemačkim, ustaško-domobranskim i četničkim snagama, prešla Šesta istočnobosanska udarna brigada, sa ciljem da se njeni borci ovde malo odmore i srede. U to vreme u Sremu je bilo preko 800 partizanskih boraca. Priliv novih boraca bio je konstantno velik, ali usled nedostatka naoružanja nisu svi mogli biti prihvaćeni. Zahvaljujući Fruškoj gori i kukuruzom i suncokretom zasejanom zemljištu u ostatku Srema preko leta se moglo ratovati i održati na ovom ravničarskom terenu, ali je zima predstavljala opasnost. Razmatrajući novonastalu situaciju, u jesen 1942. Okružni komitet KPJ za Srem i Štab Trećeg sremskog odreda došli su do zaključka da bi se glavnina snaga morala prebaciti u pogodnije krajeve, u kojima bi uspela da opstane preko zime, a potom se na proleće vratila i nastavila sa dejstvima na svom terenu. Nakon prelaska Šeste istočnobosanske brigade u Srem, sa preporukom Svetozara Vukmanovića Tempa da se ojača jednim bataljonom iz Srema, razmotrena je mogućnost da glavnina Trećeg sremskog odreda zajedno sa brigadom prebaci u istočnu Bosnu. Pripreme za odlazak sremskih partizana u Bosnu vršene su u jedinicama Posavskog bataljona, kao i u selima ovog dela Srema. Dvadesetak mladića iz Ašanje stupilo je tada u Posavski bataljon, što je izazvalo veliku radost kod Kamenog i njegovog kuma Gvozdenog. Iz rejona Brestača, Sibača i Subotišta, krajem oktobra put Bosne je krenulo 250 boraca Posavskog odreda i desetak kola natovarenih hranom.[20] Na Hajdučkom bregu, na Fruškoj gori, 1. novembra 1942. došlo je do prvog susreta boraca Posavskog odreda i boraca Šeste istočnobosanske brigade. Istog dana na zajedničkom sastanku Štaba brigade i Štaba Trećeg sremskog odreda odlučeno je da Posavski bataljon uđe u sastav Šeste istočnobosanske brigade kao njen Četvrti bataljon, dok su Podunavski i Fruškogorski bataljon ostali u sastavu Sremskog odreda.[21]

Borbe u istočnoj Bosni[uredi | uredi izvor]

U noći 4/5. novembra 1942. borci Šeste istočnobosanske brigade i Trećeg sremskog odreda prebacili su se preko Save i prešli u istočnu Bosnu. Za sremske partizane ovo je bio sasvim drugi teren i nova sredina, drugi uslovi života i novi neprijatelj — četnici. Veliki broj sremskih boraca, uključujući i Kamenog, teško je shvatao partizansko-četničke sukobe, pošto u Sremu nije bilo četnika, a posebne nejasnoće su im stvarale podele među samim četnicima u istočnoj Bosni na Račićeve, Kerovićeve i Bižićeve.[e] Nakon prelaska Save, kod Brodca Donjeg partizani su produžili prema Majevici i selu Donja Trnova, kod Ugljevika, gde se nalazio Glavni štab NOP odreda BiH. Dolazak 1.300 dobro naoružanih i odmornih partizana, među kojima je bilo oko 800 dobrovoljaca iz Srema, uznemirio je četnike na Majevici, a posebno kapetana Račića, koji je nakon odlaska Šeste istočnobosanske brigade zagospodario ovim terenom. Ubrzo po dolasku u Trnovu, partizani su odlučili da razbiju četničke snage u rejonu Gornje i Donje Pilice, a da potom napadnu ustaško-domobranska uporišta na putu Zvornik—Bijeljina. Napad na četničke snage Dragoslava Račića izvršen je 11. novembra 1942, a nakon borbe kod manastira Tavna, četnici su se povukli prema Drini i prešli u Srbiju.[ž] Razbijanje Račićevih četničkih snaga bila je prva zajednička borba bosanskih i sremskih partizana, ali i značajan vojno-politički uspeh, jer je on trebao da objedini sve četničke grupe u istočnoj Bosni i stavi ih pod komandu Draže Mihailovića.[21][24][23]

Orden narodnog heroja

Kad su Sremci krenuli
sa te Fruške gore
pa odoše za Bosnu
tamo da se bore.
Kad su stigli do Bosne,
do te reke Save,
ugledaše Majevicu,
brda joj se plave.
Oj, ti Bosno, ponosna,
visokih bregova,
eto tebi u pomoć
Sremačkih sinova.

— deo iz pesme Kad su Sremci krenuli sa te Fruške gore

Posle razbijanja četnika, izvršen je 16. novembra 1942. napad na ustaško-domobransko uporište u Loparu. U toku ove borbe, Četvrti sremski bataljon, u kome se nalazio Kameni, uspeo je da zauzme utvrđeno domobransko uporište u samom centru. Ovom prilikom zarobljeno je osamdesetak domobrana i veća količina oružja i municije. U trenutku napada na Lopare, Kerovićevi i Bižićevi četnici su izvršili napad na Vukosavce, gde se nalazio jedan bataljon iz Trećeg sremskog odreda, kako bi sprečili narušavanje njihovog primirja sa domobranima, ali su bili odbijeni. Nakon oslobođenja Lopara, nemačke snage iz Tuzle su krenule ka Loparama, ali su bile odbijene. Kako bi pomogle nemački napad, ustaše su zauzele jedno brdo na putu Tuzla—Lopare, a njihovo uporište razbio je Četvrti posavski bataljon. U ovoj borbi, Kameni je uspeo da se privuče njihovom rovu, baci bombu i potom uskoči u rov i počne borbu sa iznenađenim ustašama.[25] Kako bi kaznili četnike, koji su u ih u toku napada na domobrane u Loparu, napali u Vukosavcima, partizani su odlučili da razbiju njihove snage na Majevici. Ni četnici nisu mirovali, pa su u planiranu ofanzivu protiv partizana pozvali četničke jedinice sa Trebave, Ozrena i Posavine. Za to vreme Četvrti sremski bataljon je vodio borbe protiv nemačkih i ustaško-domobranskih snaga, koje su 24. novembra 1942. uspele da ponovo zauzmu Lopare. Saznavši za dolazak jačih četničkih snaga, Štab Šeste istočnobosanske brigade i Sremskog odreda doneo je odluku o ofanzivi na četnike Đure Bižića, čiji se štab u Maleševcima. Podeljeni u tri kolone, bosanski i sremski partizani opkolili su Maleševce i u zoru 28. novembra 1942. napali oko 1.300 četnika. Iako iznenađeni, četnici su pružili odlučan otpor, ali su nakon višečasovne borbe razbijeni — zarobljeno je oko 600, a ubijeno i ranjeno oko 250 četnika. Među poginulima bio je i četnički komandant Đuro Bižić, dok je vojvoda Kerović uspeo da pobegne. Nakon ove borbe, četnici su bili potpuno razbijeni i do kraja rata više nisu predstavljali ozbiljniju vojničku snagu u severoistočnoj Bosni.[26]

Sredinom decembra 1942. jake nemačke i ustaško-domobranske snage otpočele su operaciju protiv partizanskih snaga na Majevici sa ciljem njihovog okruženja i uništenja. Kako bi izbegla uništenje glavnina partizanskih snaga (Šesta istočnobosanska brigada i Sremski odred) se u noći 19/20. decembra probila preko komunikacije Tuzla—Zvornik i otišla prema Biraču. U toku proboja iz okruženja, kao i tokom držanja odstupnice glavnini brigade, posebno teške borbe vodio je Četvrti sremski bataljon, u kome se nalazio Vlada Kameni, na koga je snažan utisak ostavila pogibija njegovih saboraca Živka Džakule Plavog i Milenka Verkića, koji su bili rodom iz Obreža.[27] Po dolasku u Birač, partizani su razbili četnike snage sa Romanije, koje su u jesen 1942. zauzele ovaj teren, a krajem decembra Šesta istočnobosanska brigada je otišla na Romaniju, kako bi pomogla partizanskim snagama na Glasincu u borbi protiv četnika. Tokom narednih desetak dana brigada je prokrstarila Romaniju, Glasinac i Zvijezdu i uništila nekoliko četničkih grupa i ustaško uporište u Žljebovima.[28]

U Drugoj vojvođanskoj brigadi[uredi | uredi izvor]

Tokom februara 1943. iz Srema je u istočnu Bosnu došla nova grupa boraca, zbog čega je Četvrti sremski bataljon (raniji Posavski bataljon) iz Šeste istočnobosanske brigade vraćen u sastav Trećeg sremskog odreda, koji je početkom marta 1943. narastao na oko 800 boraca. Krajem marta i početkom aprila 1943. iz Srema su stigle još dve grupe boraca, od kojih su formirana još dva bataljona. Priliv novih boraca uslovio je da se od šest bataljona Trećeg sremskog odreda formiraju Prva i Druga grupa vojvođanskih udarnih bataljona, koje su u toku aprila prerasle u Prvu i Drugu vojvođansku udarnu brigadu.[29] Prilikom formiranja Druge vojvođanske brigade, čiji je komandant bio Radoslav Jović Miško, Vlada Kameni je raspoređen za komandira Pete čete u Drugom bataljonu. Ovu dužnost primio je nakon dugog ubeđivanja od strane komandanta i komesara Petog bataljona, Milana Ješića Ibre i Voje Živanovića Džokeja, jer nije želeo da napusti dužnost puškomitraljesca. Za političkog komesara njegove čete imenovan je njegov drug iz Ašanje Joca Stanišić, dok su zamenik komandira i komesara bili Nikola Zakić Gavran i Nikola Vunjak Meho iz Donjih Petrovaca.[30] Nakon formiranja, brigada je izvesno vreme provela na Majevici i u Semberiji, gde je izvela nekoliko akcija, a nakon nove neprijateljske ofanzivne akcije, kako bi izbegla frontalne borbe, prebacila se u Birač. Kako je stanovništvo u ovom kraju bilo siromašno, ali naklonjeno partizanima, bilo je potrebno organizovati dostavu hrane iz Srema i Semberije za ishranu boraca i stanovništva. Krajem maja 1943. iz Srema je u istočnu Bosnu došao novi transport sa 1.100 novih boraca i oko 100 kola natovarenih hranom.[z][31]

Partizanski plakat

Jake ustaške snage iz Vlasenice, potpomognute delovima Crne legije, otpočele su 6. juna 1943. napad na Šekoviće. Kako je brojčano jači neprijatelj uporno napadao, zapretila je opasnost da se mesto nađe u okruženju, pa su ranjenici i narod evakuisani. Partizanske snage su se potom povukle sa položaja i krenule ka Vlasenici, a nakon toga izvršile napad na domobransku posadu u Rujištima. Zarobljeni domobrani su nakon napada pušteni, ali im je pre toga saopšteno da će partizani sutra napasti Vlasenicu, što je izazvalo zabunu među ustašama, koje su odmah napustile Šekoviće i krenule ka Vlasenici. Iz Rujišta, partizanske snage su izvele marš preko Javora i u noći 11/12. juna izvršile napad na ustašku posadu u Srebrenici. Napad je vršila Prva vojvođanska brigada, dok je Drugi bataljon Druge vojvođanske brigade, u kome se nalazio Vlada Kameni, raspoređen na obezbeđenje pravca iz Bratunca. Ustašku posadu sačinjavale su okorele ustaše iz Francetićeve Crne legije, koje su čitave noći pružale ogorčen otpor. Kako im pomoć iz Bratunca nije stizala, odlučili su da se kroz jedan potok probiju iz Srebrenice. Prilikom probijanja, ustaše su naišle na položaje koje je zaposela četa Vlade Kamenog, koji je iako komandir čete uzeo puškomitraljez i iz stojećeg stava pucao na ustaše. U ovom sukobu poginulo je 34, a ranjeno 23 ustaša. Zauzimanje Srebrenice bio je veliki uspeh boraca iz Vojvodine, jer je ovo bio prvi grad koji su zauzeli u istočnoj Bosni, a zaplenjena je i velika količina naoružanja i municije.[31]

Nakon zauzimanja Srebrenice, Prva i Druga vojvođanska brigada su se vratile u Šekoviće, a posle dobijanja vesti da se Glavna operativna grupa Vrhovnog štaba NOV i POJ probila iz obruča na Sutjesci i zauzela Han Pijesak, odlučeno je da one izvrše napad na Vlasenicu. Napad na jak ustaško-domobranski garnizon u Vlasenici, počeo je u noći 22/23. juna, ali je zbog ogorčene odbrane, posebno u utvrđenim bunkerima na uzvišici Viselici, kao i napadu ustaških snaga koje su se povlačile iz Han Pijeska, bio obustavljen. U ovom napadu poginulo je oko 70 partizana, od čega je najviše bilo iz Vladinog Drugog bataljona, koji je tokom noći napadao na ustaško utvrđenje na vrhu Kik. Novi napad na blokiranu Vlasenicu, izvršen je u noći 24/25. juna, nakon dolaska Prve proleterske udarne brigade. Posle oslobođenja Vlasenice, ostatak neprijateljske posade probio se prema Drinjači, koju su Druga vojvođanska i Prva proleterska zauzele 28. juna. Dolazak Vrhovnog štaba u istočnu Bosnu, kao i njegov susret sa vojvođanskim brigadama i Operativnim štabom za Vojvodinu, imao je veliki značaj, jer je doneta odluka o formiranju Šesnaeste vojvođanske divizije i Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine.[32]

Početkom jula 1943. Štab Prve proleterske divizije doneo je odluku o zauzimanju Zvornika, najjačeg okupatorsko-kvislinškog uporišta u istočnoj Bosni i važnog saobraćajnog i strategijskog čvora, koga je branio jedan bataljon nemačke 369. divizije, delovi razbijene ustaške Prve brigade i domobranski 15. pešadijski puk, jačine oko 3.000 vojnika. Za napad na grad, bila je određena Prva proleterska brigada i Drugi bataljon Druge vojvođanske brigade, u kome se nalazio Vlada Kameni, dok su ostali jedinice iz Druge i Prve vojvođanske brigade bile na obezbeđenju od Caparda i Bijeljine. Napad partizanskih snaga, pod komandom Filipa Kljajića Fiće, otpočeo je uveče 4. jula i trajao čitave noći. Čvor odbrane Zvornika nalazio se u Zvorničkoj tvrđavi (Kula grad), u čijem su zauzimanju učestvovali borci iz Vladinog bataljona. Učešće u borbi sa prekaljenim borcima Prve proleterske brigade, za njih je bila velika čast, s obzirom da su se ostali bataljoni vojvođanskih brigada nalazili na obezbeđenju. Nakon što se obruč oko grada sve više stezao, a jedan partizanski bataljon uspeo da se probije u sam grad, preostale neprijateljske snage počele su sa povlačenjem preko Drine u Srbiju, gde su ih prihvatile nemačke snage iz 104. lovačke divizije i pripadnici Ruskog zaštitnog korpusa.[33] U toku napada na Zvornik, jake nemačko-ustaške snage iz Caparda preduzele su nekoliko snažnih napada kako bi pomogle opkoljenom garnizonu, ali su odbijene od strane jedinica Prve i Druge vojvođanske brigade. Posebno teške borbe vođene su na Snagovu sa nemačkim tenkovima, gde je poginuo Stanislav Lazić Gvozdeni[i] Vladin nerazdvojni drug i saborac. Njegova smrt posebno mu je teško pala, pošto je dugo godina radio kao sluga kod njegovog oca Miloša, gde je sa njim postao blizak prijatelj, a posle okupacije su se zajedno priključili Narodnooslobodilačkom pokretu, otišli u partizane i ratovali po Sremu i Bosni.[34]

Pogibija[uredi | uredi izvor]

Poginuo je 2. juna 1944. godine, u borbi s grupom Nemaca, na Galovičkom kanalu, između sela Karlovčića, Mihaljevaca i Šimanovaca. Posle njegove pogibije, jedan bataljon Šeste vojvođanske brigade nosio je njegovo ime. Zajedno sa njim poginuli su — Kristina Petošvić (1925—1944) iz Karlovčića, Angelina Damjanović (1925—1944) iz Subotišta, Radoslav Inđić (1928—1944) iz Vojke, Nenad Berisavljević (1923—1944) iz Erdevika i Vladimir Čumpajlo iz Rume.

Narodni heroj[uredi | uredi izvor]

Orden narodnog heroja

Povodom obeležavanja Dana borca i desetogodišnjice ustanka u Jugoslaviji, Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine FNR Jugoslavije broj 53. od 5. jula 1951. proglašen je za narodnog heroja.[36] Istog dana, za narodne heroje, između ostalih su proglašeni — Nada Dimić, Miloš Mamić, Pavle Pap Šilja i dr.[37] Prvi je narodni heroj iz jugoistočnog Srema, dok je Milenko Verkić iz Obreža, proglašen 20. decembra 1951,[38] a Dušan Vukasović iz Petrovčića, 6. jula 1953. godine.[39]

Osnovna škola „Vlada Obradović Kameni” u novobeogradskom naselju Ledine, njegovo ime nosi od 15. aprila 1966,[40] a Predškolska ustanova „Vlada Obradović Kameni” iz Pećinaca od 1978. godine.[41][42] Ulice sa njegovim imenom postoje u Zemunu, Inđiji i Rumi, kao i u selima — Ašanji, Grabovcima, Progaru, Subotištu i Ugrinovcima.[43][44]

Spomen-biste Vlade Obradovića postavljene su:

  • u centru Ašanje (ukradena, ali je 2018. obnovljena)[45][46][47][48]
  • ispred zgrade PU „Vlada Obradović Kameni” u Pećincima[45]
  • u dvorištu OŠ „Vlada Obradović Kameni” u Novom Beogradu (ukradena)[49][50]

Posmrtni ostaci Vlade Obradovića Kamenog sahranjeni su na groblju u Ašanji, gde mu je podignut spomenik,[51][52] a na mestu njegove pogibije, na putu Karlovčić—Sremski Mihaljevci podignuto je spomen-obeležje Posavskom partizanskom odredu.[53]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Tačan datum Vladinog rođenja nije poznat, ali je prema sećanju njegove majke rođen oko Svetog Jovana[1]
  2. ^ U toku Narodnooslobodilačkog rata, kao partizanski borci i žrtve fašističkog terora stradali su Vladina braća Milan i Vidak i sestra Mara. Snaje su nakon rata sa decom kolonizovane u Vojvodini, dok su se sestre Jovanka i Ljubica udale u Bosni.[2]
  3. ^ Naziv za pripadnike Dojče Manšafta (nem. Deutsche Mannschaft) paravojne organizacije koju su sačinjavali domaći Nemci (folksdojčeri)
  4. ^ Od tada zadobijenih rana preminuo je nakon nekoliko dana.
  5. ^ Davanje tajnih „partizanskih” imena bio je čest slučaj u Sremu u toku Drugog svetskog rata, kako među partizanskim borcima, tako i među saradnicima Narodnooslobodilačkog pokreta, posebno onima koji su dolazili sa strane. Na ovaj način sakrivao se pravi identitet osobe i okupatorsko-kvislinškim snagama je bilo teže da otkriju o kome se radi i da vrše represalije nad porodicama
  6. ^ Nakon završetka rata i delom odlaska, a delom proterivanja, nemačkog stanovništva iz Srema, Marija Šmit i njen mlađi sin Krišan ostali su da žive u Ašanji.[17]
  7. ^ Dragoslav Račić (1905—1945) bio je kapetan JV i izaslanik Draže Mihailovića sa zadatkom da sa ostalim oficirima, među kojima je bio kapetan Stevan Damjanović Leko (1911—1945), objedini sve četničke grupe i organizaciono ih učvrsti. Radivoje Kerović (1913—1946) bio je četnički vojvoda, koji je okupljao lokalne seljake i glavni pobornik primirja sa okupatorom na Majevici. Đuro Bižić (—1942) bio je žandarmerijski narednik koji je imao jak uticaj u nekoliko četničkih bataljona i dobre veze sa imućnijim seljacima i bijeljinskom čaršijom.[22]
  8. ^ U borbi protiv partizana Dragoslav Račić nije mogao računati na podršku četničkih snaga Radivoja Kerovića i Đure Bižića, jer su oni želeli da on što pre ode sa Majevice.[23]
  9. ^ O ovom događaju snimljen je 1983. partizanski film Veliki transport
  10. ^ Stanislav Lazić Gvozdeni (1903—1943) bio je rodom iz Bačke, a kao dete se sa ocem Milošem nastanio u Ašanji, gde je njegova porodica posedovala tridesetak jutara zemlje i bila među najbogatijim u selu. Za razliku od oca, od mladićkih dana je čitao novine i zanimao se za inovacije u obradi zemlje. Nabavljao je poljoprivredne mašine i usavršavao se u rukovanju njima, pa je ubrzo samostalno vršio sitnije popravke. Imao je drugačiji pogled prema sirotinji i bezemljašima, protiveći se eksploataciji. Družio se sa siromašnima i često im pomagao, a mnogima i kumovao, zbog čega je u selu stekao veliki ugled. Nakon okupacije, preko drugova iz Progara, povezao se sa Narodnooslobodilačkim pokretom, a pravu vezu uspostavio je u jesen 1941. preko drugova iz Deča. Ubrzo potom je u pokret uključio i Vladu, pa je zajedno sa njim bio nosilac aktivnosti u Ašanji, a u njegovoj kući su održavani sastanci mesnog Narodnooslobodilačkog odbora. Zajedno sa Vladom je septembra 1942, nakon partizanskog napada na Ašanju, otišao u partizane. Borio se u Posavskom bataljonu, a potom u Četvrtom bataljonu Šeste istočnobosanske brigade sa kojim je prešao u Bosnu. Nakon formiranja Druge vojvođanske brigade postavljen je za komandira čete u Drugom bataljonu.[34] Jedna ulica u Ašanji u njegovu čast nosi naziv Gvozdenova.[35]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Nikolić 1980, str. 228.
  2. ^ Nikolić 1980, str. 21.
  3. ^ Nikolić 1980, str. 224–229.
  4. ^ Nikolić 1980, str. 14.
  5. ^ Nikolić 1980, str. 20.
  6. ^ a b Narodni heroji 2 1982, str. 38.
  7. ^ Nikolić 1980, str. 15–18.
  8. ^ Nikolić 1980, str. 18–20.
  9. ^ Nikolić 1980, str. 22–23.
  10. ^ a b v Nikolić 1980, str. 43–47.
  11. ^ Nikolić 1980, str. 24–26.
  12. ^ a b Nikolić 1980, str. 27–34.
  13. ^ a b Nikolić 1980, str. 34–43.
  14. ^ Nikolić 1980, str. 47–49.
  15. ^ a b v Nikolić 1980, str. 50–55.
  16. ^ a b v Nikolić 1980, str. 56–62.
  17. ^ a b Nikolić 1980, str. 64–65.
  18. ^ Nikolić 1980, str. 65–70.
  19. ^ a b Nikolić 1980, str. 70–75.
  20. ^ a b Nikolić 1980, str. 75–83.
  21. ^ a b Nikolić 1980, str. 86–89.
  22. ^ Nikolić 1980, str. 90–91.
  23. ^ a b Nikolić 1980, str. 92–96.
  24. ^ Nikolić 1980, str. 89–92.
  25. ^ Nikolić 1980, str. 96–103.
  26. ^ Nikolić 1980, str. 103–110.
  27. ^ Nikolić 1980, str. 110–116.
  28. ^ Nikolić 1980, str. 116–121.
  29. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 418.
  30. ^ Nikolić 1980, str. 129–136.
  31. ^ a b Nikolić 1980, str. 137–145.
  32. ^ Nikolić 1980, str. 145–151.
  33. ^ Nikolić 1980, str. 151–153.
  34. ^ a b Nikolić 1980, str. 153–158.
  35. ^ „Pretraga ulica — Gvozdenova”. www.planplus.rs. n.d. 
  36. ^ Zbornik heroja 1957, str. 570.
  37. ^ „Službeni vesnik Prezidijuma Narodne skupštine FNRJ 19/II” (PDF). www.sistory.si. 1. 10. 1951. 
  38. ^ Zbornik heroja 1957, str. 832.
  39. ^ Zbornik heroja 1957, str. 870.
  40. ^ „Istorijat OŠ „Vlada Obradović Kameni””. oskameni.edu.rs. n.d. 
  41. ^ „PU „Vlada Obradović Kameni””. pukameni.edu.rs. n.d. Arhivirano iz originala 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 17. 04. 2021. 
  42. ^ „PU „Vlada Obradović Kameni“, Pećinci”. pecinci.org. n.d. 
  43. ^ „Pretraga ulica — Vlade Obradovića”. www.planplus.rs. n.d. 
  44. ^ „Pretraga ulica — Kamenova”. www.planplus.rs. n.d. 
  45. ^ a b Popović 1981, str. 274.
  46. ^ „Spomen bista narodnom heroju Vladi Obradoviću-Kamenom u Ašanji”. kultura.rs. n.d. Arhivirano iz originala 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 17. 04. 2021. 
  47. ^ „Nova bista Kamenom u Ašanji”. pecinci.org. 05. 09. 2018. 
  48. ^ „Fotografija spomenika”. dl.dropboxusercontent.com. n.d. Arhivirano iz originala 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 17. 04. 2021. 
  49. ^ Popović 1981, str. 24.
  50. ^ „Postolje bez biste narodnog heroja”. Politika. 26. 4. 2023. Pristupljeno 4. 5. 2023. 
  51. ^ Nikolić 1980, str. 310.
  52. ^ „Fotografija spomenika”. dl.dropboxusercontent.com. n.d. Arhivirano iz originala 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 17. 04. 2021. 
  53. ^ „Sećanje na Kemenog i borce Posavskog odreda”. pecinci.org. 26. 06. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Влада_Обрадовић_Камени&oldid=27841689”