Vojni ataše

Vojni ataše ili Izaslanik odbrane je vojno lice, član diplomatskog predstavništva, koje predstavlja i zastupa oružane snage (OS) svoje zemlje pred OS druge države. Pored vojnog izaslanika koji predstavlja celokupne OS, postoje i vojni izaslanici vidova ili pomoćnici vojnih izaslanika za vidove, odnosno pojedine sektore delatnosti (vojnoekonomske i sl.).

U literaturi se pojavljuju slični izvedeni nazivi za vojnodiplomatskog predstavnika, kao što su šef vojne misije, vojni predstavnik u inostranstvu, vojni ambasador i slično.

Izraz „vojni izaslanik“ koji se koristi u srpskoj jezičkoj praksi u stvari je prevod izraza vojni ateše, zbog čega je zajednička Komisija Državnog sekretarijata inostranih poslova (DSIP) i Državnog sekretarijata narodne odbrane (DSNO) SFR Jugoslavije, za kodifikaciju međunarodnog ratnog prava, 1966. godine prihvatila naziv vojni ataše kao najadekvatniji pojmu koji označava.

Istorijat

Tokom 18. veka, u Francuskoj je izbor ambasadora i postavljanje oficira u sastav diplomatskog predstavništva pravljen iz redova generala. Međutim, 1789. godine rađa se ideja da se ambasadori regrutuju iz civilnih struktura, a da se oficiri upućuju na privremenu dužnost u diplomatsko poslanstvo ili da se određuju ličnosti za vojne zadatke. Oficiri su se praktično u diplomatskoj službi pojavljivali u dve funkcije: u funkciji vojnog posmatrača (privremeno akreditovan u savezničkim komandama), koji su uz saglasnost domaćina prisustvovali vojnim manevrima i vežbama, i u funkciji obezbeđenja ambasadora (ađutanti).

Već početkom 19. veka u Francuskoj se rađa ideja permanentnog prisustva vojnih lica u inostranstvu. Godine 1806. Napoleon upućuje kapetana Žozefa de Langranža u svojstvu drugog sekretara francuske ambasade u Beč sa specifičnim naređenjem da „motri pokrete i ispita jačinu austrijskih pukova“. Iste godine, kao deo priprema za skori rat sa Pruskom, Napoleon je postavio u ambasadu u Berlinu nekoliko mlađih, najboljih oficira da ga izveštavaju o pokretima i prikupljanju pruskih trupa. De Langranž je jedan od prvih vojnih atašea koje je istorija zabeležila.

Vojni atašei u Srbiji

Konstantin Milovanović je bio prvi vojni ataše Kraljevine Srbije i to u periodu 1878-1880.

U istoriji srpske vojnoobaveštajne službe ostaće zabeleženo da je Konstantin Milovanović, u činu majora, bio prvi srpski vojni izaslanik, i to u Beču od 1878. do 1880. godine. Dužnost u Beču obavljao je i u periodu 1886. do 1890. godine. Ubrzo nakon odlaska majora Milovanovića u Beč otvaraju se nova izaslanstva. Već 1881. godine u Carigrad je upućen major Jevrem Velimirović, a 1895. general Stevan Pantelić otvorio je izaslanstvo u Nemačkoj. Vojna izaslanstva su u to vreme bila neposredno kabinetu ministra vojnog.

Međutim, nisu samo vojni izaslanici obavljali zadatke iz nadležnosti vojnodiplomatske službe. Bilo je primera da su vojna lica upućivana, odnosno imenovana na mesta u diplomatskim predstavništvima kao poslanici, konzuli, vicekonzuli, specijalni delegati, atašei i slično. Pukovnik Đuro Horvatović, po završetku Rusko-turskog rata, od 6. oktobra 1878. do 1. oktobra 1879, bio je na dužnosti komandanta Moravskog korpusa, a zatim je imenovan za predsednika Vojnokasacionog suda i počasnog kraljevog ađutanta. U tom zvanju, 24. aprila 1881. određen je za izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra na ruskom dvoru.

Srpska vlada je 1890. godine imenovala kapetana Petra Bojovića za konzula u Pljevljima. Za Srbiju je bilo veoma značajno da se u Pljevljima otvori konzulat i da ga vodi vojno lice. Izvanredni poslanik i opunomoćeni ministar Kraljevine Srbije na Cetinju u Knjaževini Crnoj Gori od 1897. godine bio je pukovnik Aleksandar Mašin.

Funkcije vojnog atašea

Predsednik Srbije i Crne Gore, Boris Tadić (levo) na sastanku sa Sekretarom odbrane SAD Donaldom Ramsfildom na sastanku u Pentagonu 20. jula 2004. Zajedno sa njima je Vuk Jeremić (centar) i srpski vojni ataše u Vašingtonu pukovnik Milorad Perić (desno), Zamenik asistenta sekretara odbrane za evropsku i NATO politiku Ajan Brzezinski i general Ričard Majer.

Prioritet u radu svakog izasslanstva jeste obavljanje diplomatske funkcije u oblasti odbrane, tj. predstavljanje i zaštita interesa ministarstva odbrane i oružanih snaga u inostranstvu. Pored toga, izaslanici odbrane izveštavaju o stanju u zemlji u kojoj su akreditovani i njenim oružanim snagama, a do tih saznanja dolaze isključivo u skladu sa Bečkom konvencijom o diplomatskim odnosima.

Ličnosti koji su tokom života bili vojni atašei

• Mustafa Kemal Ataturk, turski oficir, državnik i revolucionar, pisac i osnivač Republike Turske, 1913. postavljen je za vojnog atašea u Sofiji. Tokom 1914. godine unapređen je u čin potpukovnika a dužnost završava u januaru 1915. godine.
• Vidkun Kvisling, norveški fašistički lider, vojni ataše Norveške u Rusiji – Petrograd (1918–1919), i Švedskoj – Helsinki (1919–1921), potom ministar odbrane (1931–1933).
• Dragoljub-Draža Mihailović, general, ministar vojske, vazduhoplovstva i mornarice u izbegličkoj vladi Jugoslavije, bio je vojni ataše u Sofiji i Pragu.