Vrste crkvenih pesama
Na osnovu mesta i uloge u liturgiji i dužine teksta, razlikujemo tridesetak vrsta crkvenih pesama.
Heruvika – pesma koju poje na liturgiji za vreme prenošenja svetih darova sa žrtvenika na presto u oltaru. Naziv je dobila po prvim rečima „Iže heruvimi” („heruvim”: hebr. ’anđeo’).
Ikos – strofa u velikom kondaku, kasnije posebna pesma koja se peva nakon malog kondaka. Unutar kanona nastavlja temu malog kondaka i iznosi pohvalnu karakteristiku svetitelja koji se slavi. U srpskoj poeziji rano nestaje nekadašnja obavezna anafora „raduj se”.
Irmos – u vizantijskoj poeziji: prva strofa svake pesme u kanonu, služi kao metrički i melodijski uzor troparima. Irmolog – svi irmosi od prvog do osmog glasa.
Jektenije – kratka molitva s refrenom koji se ponavlja kao odgovor u naizmeničnom pevanju sveštenika i vernika (Gospodu pomolim sja, Gospodi pomiluj).
Kanon – niz od devet pesama, odnosno osam, jer druga obično izostaje zbog svog tužnog sadržaja (peva se samo za vreme velikog posta i pokajničkim prilikama). Kanon počiva na biblijskim tekstovima o Hristovom dolasku. U službama srpskim svetiteljima uvek se nalazi po jedan ili više kanona.
Kondak – 1. Originalno duga pesma od 20–30 strofa, temom i osnovnom strukturom počiva na propovedi. U naslovu se ističe ime praznika kojem je posvećena. U uvodu se najavljuje tema, a te uvodne strofe metrički se razlikuju od narednih; to su ikosi, čija prva slova daju akrostih, a završetke ikosa povezuje pripev (refren). 2. Prvobitni razvijeni oblik kondaka (veliki kondak) kasnije nestaje, a danas je kondak samo jedna strofa koja sledi posle šeste pesme kanona. Oktoih (osmoglasnik) – knjiga crkvenih pesama za svaki dan u nedelji, grupisanih po muzičkim glasovima, kojih ima osam; jedan glas važi za jednu sedmicu, pa se smenjuju u ciklusima od osam nedelja. Oktoih se ne upotrebljava u uskršnjem ciklusu (tada se primenjuje triod).
Paraklis (molepstvije) – prizivanje pomoći svetiteljima ili običnim ljudima, sastavlja se od poznatih kanona i molitava.
Parimija – delovi starozavetnih proročkih i poučnih testova koji se čitaju na večernjem bogosluženju. Parimejnik – zbornik parimija.
Polijelej – pojanje 134. i 135. psalma sa dodatkom „Jako va vek milost jego”, pri čemu se pale kandila u kojima gori ulje (jelej).
Prokimen – biblijski stih koji se peva pre čitanja apostola, jevanđelja i parimija u određenoj melodijskoj formi
Služba – bogoslužbena pesnička kompozicija sazdana od raznih elemenata crkvenog pesništva.
Stihira – originalno strofa koja se dodavala kao pripev određenom stihu psalma, kasnije od toga postaje pesma od nekoliko strofa koja se dodaje uz razne pesme unutar službe.
Stihirar – zbornik stihira.
Triod – dve knjige crkvenih pesama: 1. posni triod (ili farisejevac, jer se koristi od Nedelje mitara i fariseja) za period četrdesetnice i velikog posta, a tematski dominira pokajanje; 2. cvetni triod (ili pentikostar, jer se koristi za vreme pedesetnice) za period od Uskrsa do Nedelje svih svetih, a tematski dominira vaskrsenje Isusa Hrista, vaznesenje Gospodnje i silazak svetog duha na apostole. – Naziv triod ukazuje na to da su kanoni ovog tipa sastavljeni obično od tri pesme.
Tropar – strofa, strukturalni deo većih pesničkih celina. Himna od jedne strofe. Često ima tematski naziv, na primer „vaskršnji tropar”.[1][2]