Gavrilo Radomir
| Gavrilo Radomir | |
|---|---|
 Grobnica Samuila, Gavrila Radomira i Jovana Vladislava na ostrvu Sveti Ahil | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | (Roman)[1] Gavrilo Radomir |
| Datum rođenja | oko 960. godine[2] |
| Mesto rođenja | nepoznato, Vizantija |
| Datum smrti | avgust 1015. |
| Mesto smrti | Petrisk, današnje Petrsko, jugozapadno od Ostrovskog jezera[3], Samuilovo carstvo |
| Grob | Crkva Svetog Ahilija na Prespanskom jezeru |
| Porodica | |
| Potomstvo | Petar Deljan |
| Roditelji | Samuilo Agata |
| Dinastija | Komitopuli |
| Bugarski car | |
| Period | 15. oktobar 1014 — avgust 1015. |
| Prethodnik | Samuilo |
| Naslednik | Jovan Vladislav |
Gavrilo (Gavril) Radomir (bug. Гаврил Радомир; oko 960 — avgust 1015) je prvorođeni sin cara Samuila i Agate. Posle smrti svoga oca upravljao je kratko vreme Samuilovim carstvom (oktobar 1014 — avgust 1015). U boju za tron ubio ga je bratić Jovan Vladislav, koga je podupirala Vizantija. Prestonica Gavrilovog carstva je bila u današnjem Bitolju.
Detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]
.png)
Gavrilo Radomir je bio sin cara Samuila i Agate. Izgleda da je on bio jedini zakoniti Samuilov naslednik[2]. Prvi pomen Gavrila Radomira u istorijskim izvorima vezan je za građanski rat u dinastiji Komitopuli. Oko vlasti su se sukobili Radomirov otac Samuilo i njegov brat Aron. Aron je, prema svedočenju Jovana Skilice, ubijen zajedno sa čitavom porodicom. Spasao se jedino Aronov sin Jovan Vladislav uz pomoć Gavrila Radomira. Radomir je sakrio Jovana Vladislava i tako ga spasao sigurne smrti[4].
Bitka na Sprehiju[uredi | uredi izvor]
Gavrilo Radomir je 996. godine učestvovao u pohodu svoga oca na jug Grčke. Solunski duks Grigorije Taronit stradao je u napadu Slovena nakon čega je Samuilo prodro sve do Peloponeza. Po povratku je postavio logor na obali reke Sprehi. Vojskovođa Nićifor Uran je pronašao mesto gde je moguće preći reku i napao je Slovene noću. Veliki broj slovenskih vojnika stradao je u iznenadnom napadu. Sam Samuilo i njegov sin Gavrilo Radomir ranjeni su u bici. Skilica beleži kako je Samuila i Radomira spaslo to što su ležali izmešani sa mrtvima. Kada je pala noć, uspeli su da pobegnu u Etolska brda. Uran je oslobodio romejske zarobljenike i sa plenom se vratio u Solun[5].
Brakovi[uredi | uredi izvor]
Nakon poraza na Sprehiju, Samuilo je pokrenuo pohod ka zapadu i pokorio je Srpsku kneževinu, prodirući sve do države Jovana Vladimira. Umešao se u borbu oko ugarskog prestola nakon smrti kralja Geze (997). Kao rezultat rata, Samuilo je svojoj državi priključio područje Sirmijuma. Rat je završen potpisivanjem mirovnog sporazuma utvrđenog brakom između sestre novog ugarskog kralja, Stefana I, i Samuilovog sina Gavrila Radomira. Iz ovog braka verovatno je rođen Petar Deljan koji će kasnije podići ustanak protiv vizantijske vlasti[6]. Brak između Gavrila Radomira i ugarske princeze nepoznatog imena kratko je trajao. O Ireni nam podatke daje Jovan Skilica koji beleži da je Samuilov sin najpre bio oženjen ćerkom kralja Ugarske i da ju je iz nepoznatog razloga oterao nakon čega se oženio "prekrasnom Irinom zarobljenom u Larisi"[3]. Gavrilo se Irinom oženio oko 999. godine kada je oterao ugarsku princezu koja je u tom trenutku bila trudna. Nije poznato ništa o Irininom poreklu. Sa Irinom je Gavrilo imao nekoliko dece, pet sinova i dve kćeri. Irina je 1015. godine ubijena zajedno sa mužen.
Kada je car Vasilije II 1002. godine opsedao Vidin, ugarski kralj je kao odmazdu za to što je Radomir oterao njegovu ćerku, napao zemlju transilvanijskog kneza Ahtuma, pristalice cara Samuila na severu[7].
Bitka na Belasici[uredi | uredi izvor]
Kampanje cara Vasilija između 1001. i 1004. godine znatno su smanjili teritoriju Samuilovog carstva. Od 1005. godine u Samuilovim rukama ostala su planinska područja današnje Makedonije i Albanije i donji tok reke Strume. Period od 1005. do 1014. godine Jovan Skilica, najznačajniji hroničar Samuilovog perioda, opisuje samo površno, tako da su događaji malo poznati. Samuilo je iskopanim jarcima i podignutim ogradama pokušao da zagradi ulaz u Bugarsku. Znajući da car obično upada preko tzv. Kimva, Longa i Klidija, Samuilo podiže široku tvrđavu kojom zagradi ovaj tesnac. Strateg Filipopolja, Nićifor Ksifija, obišao je planinu i napao Samuiula sa leđa. Neočekivani napad naterao je Bugare u bekstvo. Mnogi su poginuli, a Samuilo se jedva spasao zahvaljujući pomoći sina Gavrila Radomira. Radomir je odbio napade na Samuila, posadio ga na konja i odveo u tvrđavu zvanu Prilep nakon čega se vratio na bojno polje. Broj zarobljenih Samuilovih vojnika je, prema proceni hroničara, bio od 14.000 do 15.000[8].
Vasilije je poslao svoga vojskovođu Teofilakta Votanijata da opustoši bregove oko Strumice i da ovlada prelazima na tom mestu. Sloveni su mu postavili zasedu. Kada je ušao u izduženi tesnac, Votanijat je obasut kamenjem i strelama. U tesnacu je i stradao zajedno sa velikim delom vojske. Iz dopune Mihaila Devolskog saznajemo da je Votanijata ubio lično Samuilov sin Gavrilo Radomir. Zlatarski smatra da je Vasilije naredio da se oslepe zarobljenici kako bi se osvetio Samuilu za poraz i pogibiju Votanijata[9].
Vladavina[uredi | uredi izvor]
Samuilo je umro ubrzo nakon poraza svoje vojske, 6. oktobra 1014. godine[10]. Skilica beleži da je Gavrilo Radomir započeo da vlada 15. meseca seprembra indikta 13, dakle 15. oktobra. Razlika od deset dana može se objasniti time što je Gavrilo Radomir možda želeo da svoje stupanje na vlast obeleži nekim svečanim činom, verovatno proglasom na velikom zboru naroda, plemstva i sveštenstva[2]. Takođe, u trenutku smrti svoga oca, Gavrilo Radomir je bio na bojnom polju. Zlatarski smatra da je do proglašenja za cara došlo u Bitolju gde je bio dvorac Gavrila Radomira. U trenutku dolaska na vlast, Gavrilo Radomir je imao oko 50 godina[2]. Pretenzije na krunu ispoljavao je i Jovan Vladislav, a Radomirova država bila je ograničena planinama Makedonije i Albanije, neprestano pod pritiskom vizantijske vojske. Vasilije je pokušao da osvoji Radomirovu prestonicu, Bitolj, ali mu to nije pošlo za rukom. Grad se predao tek po okončanju ustanka komitopula. Vizantijski car je, međutim, osvojio Prilep i Štip[11]. Sledeće godine, početkom proleća, Vasilije je osvojio tvrđavu Voden primoravši dugotrajnom opsadom stanovnike da se predaju. U Vodenu mu je stigao Radomirov poslanik, jednoruki Romej, koji je caru obećavao pokornost bugarskog vladara[12][13]. Vasilije je posumnjao u pismo i poslao je vojsku u oblast Moglena. Na njenom čelu nalazili su se Nićifor Ksifija i Konstantin Diogen koji je tada već zauzimao položaja stratega Soluna na kome je zamenio preminulog Teofilakta Votanijata. Diogen je sa vojskom opljačkao zemlju i opseo grad Moglen. Vizantijska vojska uspela je da probije zidine grada nakon čega se stanovništvo predalo. U Moglenu je uhvaćen i kavhan Dometijan koji je bio veoma blizak caru Gavrilu Radomiru[14].
Crkvena politika[uredi | uredi izvor]
Gavrilo Radomir je od oca nasledio novo crkveno uređenje, koje je sprovedeno tokom Samuilove vladavine putem stvaranja jedinstvenog crkvenog središta u Prespi, gde je krajem 10. veka na ostrvu Svetog Ahilija podignut veliki katedralni (saborni) hram, koji je određen za sedište prespanskog arhiepiskopa. Natpis iz tog hrama, koji je sačuvan samo delimično, svedoči da je Prespanska arhiepiskopija oko 1000. godine obuhvatala čak 18 eparhija, od kojih se u pomenutom natpisu danas prepoznaju nazivi samo devet: Vidin, Glavinica, Ber, Bitolj, Velbužd, Selasfor (Devol), Skoplje, Serdika i Edesa (Voden). Tokom poznijih godina Samuilove vladavine, kada je porastao značaj Ohrida kao centra političke vlasti, u taj grad je preneto i sedište arhiepiskopije, koja se takođe smatrala i patrijaršijom, a takvo uređenje je zadržano i za vreme vladavine Gavrila Radomira.[15][16][17]
Smrt[uredi | uredi izvor]
Jovan Skilica piše da Gavrilo Radomir nije ispunio ni godinu vladavine kada je ubijen od strane Jovana Vladislava, Aronovog sina koga je spasao od sigurne smrti[18]. Vladislav ga je pozvao u lov gde ga je ubio[19]. Letopis popa Dukljanina takođe beleži podatke o pogibiji Gavrila Radomira. Dukljanin piše da je Gavrilo Radomir osvojio sve vizantijske zemlje do Carigrada te da je zaplašeni car Vasilije podstakao Jovana Vladislava da ga ubije[20]. O smrti Gavrila Radomira postoji vest i u Čudima sv. Dimitrija Solunskog kojoj je zajedničko sa opisom Skilice i Dukljanina to da je Radomir ubijen u lovu, ali ga je, prema ovom izvoru, ubio Sveti Dimitrije. Čuda su jedini izvor koji daje vest o mestu pogibije Gavrila Radomira. Jovan Vladislav ubio je Gavrila Radomira u Petrisku[3]. Zlatarski i Nikola Adonc smatraju da je reč o lokalitetu Petrsko, na obalama istoimenog jezera, jugozapadno od Ostrovskog jezera. Stiven Ransiman slično misli, ali ukazuje da je u to vreme rezidencija Gavrila Radomira bila u Sosku, a da se nalazio u lovu kod Petrska. Jovan Vladislav je nakon ubistva preuzeo vlast naredivši da se ubiju i ostali članovi Radomirove porodice[21].
Gavrilo Radomir je, kao i njegov otac, sahranjen u manastiru Svetog Ahila na Prespanskom jezeru.
Potomstvo[uredi | uredi izvor]
Sa prvom ženom, ugarskom princezom, Radomir je imao sina Petra Deljana. Kasnije će on igrati krupnu ulogu u slovenskom ustanku iz 1040—1041. godine protiv vizantijske vlasti. Skilica piše da se nakon pogibije Jovana Vladislava pred Dračem (1018), predala caru Vasiliju Ohridu carica Marija koja je sa sobom vodila tri sina i šest kćeri (poznata imena su Trajan, Radomir i Katarina), kao i vanbračnog Samuilovog sina i od Radomira, Samuilovog sina, dve kćeri i pet sinova, od kojih jedan beše bez očiju, budući da ga je Jovan Vladislav oslepeo kada je pogubio Gavrila Radomira, Irinu i Jovana Vladimira[22]. Majka ove dece je Irina od Larise.
Porodično stablo[uredi | uredi izvor]
| 4. Nikola | ||||||||||||||||
| 2. Samuilo | ||||||||||||||||
| 5. Ripsimija | ||||||||||||||||
| 1. Gavrilo Radomir | ||||||||||||||||
| 6. Jovan Hrisilije | ||||||||||||||||
| 3. Agata | ||||||||||||||||
| 7. nepoznato | ||||||||||||||||
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vizantijski izvori. pp. 85.
- ^ a b v g Vizantijski izvori. pp. 108.
- ^ a b v Vizantijski izvori. pp. 109.
- ^ Ćorović, str. 107
- ^ Vizantijski izvori. pp. 89-90
- ^ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 69, 290.
- ^ W. Szymański, E. Dąbrowska: Awarzy. Węgrzy. s. 176.
- ^ Vizantijski izvori. pp. 104-107
- ^ Vizantijski izvori. pp. 111.
- ^ Ćorović, str. 110
- ^ Steven Runciman: Bulgarian Empire. s. 242-244.
- ^ Vizantijski izvori. pp. 113.
- ^ Ćorović, str. 109
- ^ Vizantijski izvori. pp. 114-115.
- ^ Ljubinković 1969, str. 125-139.
- ^ Angeličin-Žura 2008, str. 9-18.
- ^ Komatina 2016, str. 80-87.
- ^ Vizantijski izvori. pp. 108-109.
- ^ Ćorović, str. 111
- ^ Letopis popa Dukljanina. pp. 133.
- ^ Vizantijski izvori. pp. 109-110
- ^ Vizantijski izvori. pp. 129-130
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom 3, Naučno delo, Beograd. 1966.
- Angeličin-Žura, Goce (2008). „Nov arheološki nalaz u Ohridu: Da li je otkriven katedralni hram Samuilove patrijaršije?” (PDF). Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti. 36: 9—18.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179.
- Mijušković, Slavko, ur. (1988) [1967]. Ljetopis popa Dukljanina (2. izd.). Beograd: Prosveta & Srpska književna zadruga.
- Ljubinković, Radivoje (1969). „Prilog proučavanju Samuilove autokefalne crkve”. Starinar. 19: 125—139.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Pirivatrić, Srđan (1997). Samuilova država: Obim i karakter. Beograd: Vizantološki institut.
- S. Runciman: A history of the First Bulgarian Empire. Londyn: George Bell & Sons, 1930. OCLC 832687.
- W. Szymański: Awarzy. Węgrzy. Wrocław: Ossolineum. 1979. ISBN 83-04-00256-9 nevažeći ISBN. str. 176, 229.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- T. Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Ossolineum. 1988. ISBN 978-83-04-02466-3. str. 62-71.
- Vladimir Ćorović, Istorija Srba, Dom i škola, Beograd (2006)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ljudi | |
