Gelzenkirhen
| Gelzenkirhen Gelsenkirchen | |
|---|---|
 Opera u Gelzenkirhenu | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Njemačka |
| Savezna država | Severna Rajna-Vestfalija |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 259.744[1] |
| — gustina | 2.477 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 51° 30′ 21″ S; 7° 06′ 09″ I / 51.50583° S; 7.1025° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 25-95 m |
| Površina | 104,9 km2 |
  Gelzenkirhen Gelzenkirhen na karti Nemačke | |
 Položaj grada Severnoj Rajni-Vestfaliji | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Frank Baranowski (SPD) |
| Poštanski broj | 45801–45899 |
| Pozivni broj | 0209 |
| Registarska oznaka | GE |
| Veb-sajt | |
| www.gelsenkirchen.de | |
Gelzenkirhen (nem. Gelsenkirchen) grad je u njemačkoj saveznoj državi Severna Rajna-Vestfalija. Posjeduje regionalnu šifru (AGS) 5513000, NUTS (DEA32) i LOCODE (DE GEK) kod. Po podacima iz 2010. godine u gradu je živelo oko 260.000 stanovnika.
Prvi dokumentovani podaci u kojima se pominje Gelzenkirhen datiraju iz 1150. godine. Kao malo selo pominje se u 19. veku, kada je celu oblast zahvatila Industrijska revolucija. 1840. godine, kada se počelo sa eksploatacijom uglja u obližnjem rudniku, 6000 stanovnika je živelo u Gelzenkirhenu. 1900. godine broj stanovnika je porastao na 138.000.
Početkom 20. veka Gelzenkirhen je bio najznačajniji industrijski grad po iskopavanju uglja u Evropi. Nazivan je „Gradom hiljadu vatri“ (nem. Stadt der 1000 Feuer), zbog dimova koji su zamračivali grad. 1928. godine Gelzenkirhen se spojio sa susednim gradovima - Buerom i Horstom. Grad je od tad nosio ime Gelzenkirhen-Buer. Tako je bilo sve do 1930. godine kada grad je vratio svoj prvobitni naziv - Gelzenkirhen. Tokom nacističke ere Gelzenkirhen je ponovo postao centar proizvodnje uglja i rafinisanja nafte, pa je zbog toga često bombardovan od zaveznika u Drugom svetskom ratu. Danas u Gelzenkirhenu nema više ugljenokopa. U gradu je decenijama bila najveća nezaposlenost u Nemačkoj.[2][3]Danas se u gradu nalazi najveća solarna elektrana. U Gelzenkirhen-Šolvemu se nalazi termoelektrana na ugalj sa najvećim dimnjakom u Nemačkoj (čak 302 metara).[4]
U Helzenkirhenu je smešten bundesligaški fudbalski klub Šalke 04. Stadion Šalkea, Veltins Arena, je okarakterisan kao najinovativniji stadion sagrađen poslednjih godina. Na njemu je bilo organizovano nekoliko utakmica SP u fudbalu 2006.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Grad se nalazi na nadmorskoj visini od 25-95 metara. Površina opštine iznosi 104,9 km².
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
U samom gradu je, prema procjeni iz 2010. godine, živjelo 259.744 stanovnika. Prosječna gustina stanovništva iznosi 2.477 stanovnika/km².
Istorija[uredi | uredi izvor]
Staro i srednjovekovno doba[uredi | uredi izvor]
Premda se današnji deo grada, koji se zove Buer, prvi put pominje u spisu zvanom Puira (Puira) Heriberta Prvog 1003. godine, na ovom području su ljudi lovili na brdu severno od Mešera još pre bronzanog doba, dakle pre 1000. godine p. n. e. Tada ljudi nisu živeli u kućama kakve se danas viđaju, nego na malim radilištima koja su se nalazila neposredno jedna pored drugih, zaviseći jedno od drugog. Kasnije, Rimljani dolaze na ove prostore, a oko 700. godine, naselili su ga Saksonci. Nekoliko delova grada koji se danas nalaze u severnom Gelzenkirhenu, pominju se u dokumentima ranog srednjeg veka. Neki od primera su: Raedese (Raedese) (danas Rese (nem. Resse), Midelvik (Middelvic), Midelič (Middelich), danas deo Resea), Šutajm (Sutheim) (Šutum (Sutum); danas deo Bekhauzena (nem. Beckhausen)) i Skulven (Sculven) (danas Šolven (nem. Scholven)).
Mnoge obližnje zemljoradničke zajednice su se kasnije nazivale iuxta Bure (pored Buera).
Bilo je negde oko 1150. godine kada se ime Gelzenkirhen ili Gajlistirinkirkin (nem. Geilistirinkirkin) pominje prvi put. Otprilike u isto vreme, gradi se prva crkva u naselju koje se danas zove Buer. Ova ecclesia Buron („crkva u Bueru“) je upisana na listu parohija sekcije u gradu Dojc. Ova naseobina je pripadala okrugu Mark. Ipak, u ranom dobu, pa čak i u Srednjem veku, samo je nekoliko stotina ljudi živelo u naseljima oko Emšerskog basena.
Industrijalizacija[uredi | uredi izvor]
Sve do sredine 19. veka, područje i okolina Gezenkirhena je bila jako malo naseljena, a stanovništvo se isključivo bavilo agrarnom kulturom. Godine 1815, posle privremene vlasti Velikog Vojvodstva Berg, Gelzenkirhen je pripao Pruskoj, odnosno pruskoj provinciji Vestfalija. Gelzenkirhen (ne uključujući današnja severna naselja, među kojima je i Buer) pripao je amt-u Vatenšajd u distriktu Bohum (vladin distrikt Arnsberg). Buer, koji je bio amt sa sopstvenim pravima, je sa obližnjim Horstom postao deo distrikta Reklinghauzen u vladinom distriktu Minster. Ovako je bilo do 1928. godine.
Posle pronalaska uglja (crnog zlata) u Rurskoj oblasti 1840. godine (što je izazvalo industrijalizaciju) i izgradnju železničke pruge Keln-Minden), Gelzenkirhen je dobio svoju železničku stanicu. 1868. godine Gelzenkirhen postaje sedište amt-a u okviru bohumskog distrikta kog su činili Gelzenkirhen, Braubaueršaft (od 1900. Bizmark), Šalke, Hesler, Bulmke i Hilen.
Fridrih Grilo je osnovao korporaciju hemijske industrije (Aktiengesellschaft für Chemische Industrie) u Šalkeu 1872. godine, a kasnije i preduzeće Schalker Gruben- und Hüttenverein. Godinu dana kasnije osnovao je fabriku stakla i ogledala (Glas- und Spiegel-Manufaktur AG), opet u Šalkeu. Nakon što je postao značajano sedište teške industrije, Gelzenkirhen je 1875. prerastao u grad.
Gelzenkirhen prerasta u grad[uredi | uredi izvor]
1885. godine, nakon što se bohumski distrikt razdvojio, Gelzenkirhen je postao sedište sopstvenog distrikta (Kreis-a) koji je trajao do 1926. godine. Gradovi Gelzenkirhen i Vatenšajd, kao i amti Braubaueršaft (od 1900. Bizmark), Šalke, Ikendorf, Vane i Vatenšajd su pripadali gelzenkirhenskom distriktu.
Nekoliko godina posle, 1896. godine, Gelzenkirhen je odvojen od distrikta Gelzenkirhen kako bi postao nezavisan grad (nem. kreisfreie Stadt). Godine 1891, Horst se odvojio od amt-a Buer, koji je takođe prerastao u grad 1911, a u nezavisan godinu dana docnije. U međuvremenu, Horst postaje sedište sopstvenog amta. 1924. godine, ruralna zajednica Rothauzen, koja je do tada pripadala distriktu Esen, postaje deo distrikta Gelzenkirhen.
Dana 1. aprila 1928, u vreme pruske reforme lokalnih samouprava, gradovi Gelzenkirhen i Buer zajedno sa amtom Horst transformišu se u nezavisan grad nazvan Gelzenkirhen-Buer. Od tada, celo područgrad jea pripada distriktu Minster. 21. maja 1930, na predlog lokalnih vlasti, grad menja ime u Gelzenkirhen. U to vreme, grad je bio stecište 340.000 ljudi.
Gelzenkirhen u doba Trećeg rajha[uredi | uredi izvor]
Za vreme dok su nacisti vladali Nemačkom, Gelzenkirhen, nalazivši se u središtu Rurske oblasti, bio je centar ratne industrije. Ni u jedno drugo vreme gelzenkirhenska industrija nije imala veću proizvodnju. Ovo je s jedne strane, posle masivnih otkaza dvadesetih godina, napravilo mnogo novih radnih mesta u teškoj industriji. S druge strane, grad je prirodno postao meta bombardovanja saveznika u Drugom svetskom ratu, koja su uništila tri četvrtine Gelzenkirhena. Čak i danas, mnoga skloništa se mogu naći u gradu. Neke od gradskih službenih zgrada kao što su Hans-Šahs-Haus u centru grada i gradska dvorana u Bueru, imaju skloništa koja se nalaze u skoro istom stanju kao i za vreme rata.
Dve sinagoge u Gelzenkirhenu su uništene za vreme antijevrejskih nereda Kristalne noći novembra 1938, dok je jedna relativno oštećena. U Bueru je takođe zapaljena jedna sinagoga.
Za vreme Hitlerove vladavine (1933—1945.), gradonačelnik je bio Engelbert Bumer, član NSDAP-a.
Posleratno doba[uredi | uredi izvor]
Kada su uvedeni poštanski brojevi, Gelzenkirhen je bio jedan od prvih gradova u Zapadnoj Nemačkoj koji je dobio dva broja: Bueru je dodeljen broj 466, dok je Gelzenkirhenu pripao 465. Ovi brojevi su bili u upotrebi do 1. jula 1993. Prva sveobuhvatna škola u Severnoj Rajni-Vestfaliji je otvorena 1969. 1987. godine papa Jovan Pavle Drugi je održao misu pred 85.000 ljudi u gelzenkirhenskom Parkstadionu. Papa je takođe postao i počasni član fudbalskog kluba Šalke 04.
Dana 28. aprila 2000, zatvoren je Edvard-Hugo ugljenokop — poslednji gelzenkirhenski ugljenokop. Tri hiljade ugljenokopača su izgubili svoj posao. 2003. godine, Buer je proslavio hiljadugodišnjicu od svog prvog dokumentovanog pominjanja, a FK Šalke 04 je 4. maja 2004. proslavio stogodišnjicu od osnivanja.
Danas, Gelzenkirhen je naučni, uslužni i proizvođački centar sa dobrom infrastrukturom.
Razvitak stanovništva[uredi | uredi izvor]
Navedeni podaci su prepostavke, podaci sa popisa ili istraživanja broja stanovnika Gelzenkirhena u prošlosti.
|
|
¹ Podaci sa popisa
Ekonomija i infrastruktura[uredi | uredi izvor]
Gelzenkirhen pokušava sebe predstaviti centrom solarne tehnologije.[4] Nek od najpoznatijih kompanija su: THS GmbH, Gelsenwasser, e.on, BP Gelsenkirchen GmbH, Shell Solar Deutschland GmbH i Pilkington. Prema istraživanjima Bertelsman fonadacije, Gelzenkirhen je, posle Lajpciga, Karlsruea i Bremena, nemački najprijateljski poslovni grad.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Gelzenkirhen leži na saveznim auto-putevima A 2, A 40, A 42 i A 52, kao i na saveznim putevima 224, B 226 i B 227. Gelzenkirhenska glavna železnička stanica se nalazi na raskrsnicama linija Oberhauzen-Gelzenkirhen-Herne-Dortmund i Esen-Gelzenkirhen-Reklinghauzen-Minster.
Vodenim putem, do Gelzenkirhena se može doći preko kanala Rajna-Herne, gde se nalazi privredno-komercijalna luka. Kroz luku godišnje prođe 2 miliona tona robe, sa površinom vode od oko 120 hektara.[5] To je jedna od najvećih i najznačajnih nemačkih kanalskih luka. Povezana je sa železničkim sistemom „Nemačkog voza“.
Lokalni prevoz Gelzenkirhena je oslonjen na tramvajski i autobuski saobraćaj kojim rukovodi -{Bochum-Gelsenkirchener Straßenbahn AG-} (BOGESTRA). Vestische Straßenbahnen GmbH rukovodi samo autobuskim saobraćajem u severnom delu grada, iako ime preduzeća ukazuje da se radi i o tramvajskom. U gradu postoji i laki metro sistem, više poznat kao Gradski voz (Stadtbahn). Postoje tri tramvajske linije, jedna gradskog voza i oko 50 autobuskih.
Informisanje[uredi | uredi izvor]
Gelzenkirhen je sedište asocijacije lokalnih radija Severne Rajne-Vestfalije (Verband Lokaler Rundfunk in Nordrhein-Westfalen e.V. (VLR)). REL (Radio Emscher-Lippe) se takođe nalazi u Gelzenkirhenu.
Pored svih novina Buersche Zeitung su dnevne. Dortmunske novine Ruhr-Nachrichten ima lokalnu rubriku. Takođe, novine Westdeutsche Allgemeine Zeitung i lokalna radio-stanica REL izveštavaju o događanjima „na lokalu“.
Tu su i besplatne nedeljne novine Stadtspiegel Gelsenkirchen.
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
Zbog organizacije SP u fudbalu 2006, saobraćajna infrastruktura koja je povezana sa Valentis Arenom doživljava značajne modifikacije. Glavna železnička stanica doživljava značajnu rekonstrukcija koja je kompletno završena do početka ove najveće svetske fudbalske manifestacije.
Fudbalske reprezentacije Argentine i Srbije i Crne Gore odigrale su u Gelzenkirhenu Veltins areni utakmicu na SP 16. juna 2006. na kojoj je pobedila reprezentacija Argentine, sa rezultatom 6:0.
Elektrana Vesterholt ima najviši dimnjak u Nemačkoj (302 metara).
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Gelzenkirhen ima 51 osnovnu školu (36 „državnu“ školu, 12 katoličkih, 3 evangelističke), 8 glavnih, 6 realnih, 7 gimnazija i 4 opšte, od kojih je Opšta škola Bizmark jedina opšta škola kojom upravlja vestfalski ogranak Evangelističke crkve.
Međunarodna saradnja[uredi | uredi izvor]
| Mjesto | Država | Vrsta saradnje | Od |
|---|---|---|---|
| Bujukčekmedže | Turska | partnerstvo | 2004. |
| Šahti | Rusija | partnerstvo | 1989. |
| Olštin | Poljska | partnerstvo | 1992. |
| Njukasl | Ujedinjeno Kraljevstvo | partnerstvo | 1948. |
| Zenica | Bosna i Hercegovina | partnerstvo | 1969. |
| Kotbus | Nemačka | . | |
| Izvor[6] | |||
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Broj stanovnika po njem. Saveznom zavodu za statistiku. Stanje 30. 6. 2010.
- ^ The history of the city of Gelsenkirchen Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. april 2008), Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ reuters-sports.com[mrtva veza], Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ a b Gelsenkirchen Germany - Former City Of Coal Mining, Pristupljeno 28. 3. 2013.
- ^ (jezik: nemački)Hafen Gelsenkirchen, Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ Savjet opština i regiona Evrope - Pregled međuopštinske saradnje, Pristupljeno 30. 6. 2010.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- Njem. Savezni zavod za statistiku (jezik: nemački)
- Stalna konferencija gradova i opština (jezik: nemački)
- KommOn - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. (jezik: nemački)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
- www.gelsenkirchen-im-blick.de
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Akademske | |
| Ostale | |
