Gradislav Borilović
| Gradislav Borilović | |
|---|---|
 Ktitorski portret tepčije Gradislava u manastiru Treskavac kod Prilepa | |
| Lični podaci | |
| Datum smrti | posle 1352. |
| Grob | manastir Treskavac kod Prilepa |
| vojvoda, barjaktar, kaznac, tepčija | |
| Period | 1325-1352 |
| Prethodnik | Mladen and |
Gradislav Borilović (grčki: Μποριλοβίκης; umro posle 1352) bio je srpski velikaš koji je nosio titule vojvode, kaznaca i tepčije tokom vladavina Stefana Uroša III Dečanskog (1321-1331) i Stefana Dušana (1331-1355). Predvodio je srpsku vojsku u bici kod Dimotike 1352. godine.
Stefan Dečanski[uredi | uredi izvor]
Gradislava u izvorima prvi put srećemo u dokumentu Stefana Dečanskog od 22. januara 1325. godine. Zajedno sa prizrenskim mitropolitom Arsenijem, kaznacom Baldovinom, županom Vratkom Nemanjićem, staviocem Milošem, vojvodom Dejanom Manjkom, Gradislavom Sušenicom, Nikolom Bućom i arhiđakonom Marinom Baranićem, Gradislav se javlja kao svedok prilikom potpisivanja dokumenta o prodaji Stona i Pelješca Dubrovačkoj republici. Prodaja je zvanično obavljena tek 1333. godine. Gradislav se ovde javlja sa titulom vojvode. Redosled titula na srpskom dvoru tada je bio: stavilac, čelnik, kaznac, tepčija i vojvoda. Vizantijsko i Bugarsko carstvo sklapaju 1330. godine savez protiv Srbije. Dečanski i mladi kralj Dušan nanose poraz bugarskom caru Mihailu III Šišmanu u bici kod Velbužda nakon čega je nećak Stefana Dečanskog, Jovan Stefan, postavljen na bugarski presto. Dečanski je tada imao priliku da napadne Vizantiju što nije učinio. To je dovelo do nezadovoljstva plemstva koje je tražilo proširenje ka jugu. Nezadovoljstvo je preraslo u otvoren sukob. Mladi kralj Dušan pobunio se protiv oca i zbacio ga sa prestola. Gradislav Borilović, kao i neki drugi magnati koji su služili Dečanskog (npr. Vojin, otac Miloša, Altomana i Vojislava i Đuraš Ilijić) podržavaju Dušana u ovom ratu.
Stefan Dušan[uredi | uredi izvor]
Gradislav se u izvorima pominje 1333. godine kao barjaktar kralja Dušana. Ranije su tu funkciju obavljali vlastelin Mladen (deda Vuka Brankovića) i vojvoda Vojin. Gradislav je 1337. godine poklonio selo manastiru Treskavac kod Prilepa koga je obnovio kralj Dušan. U drugoj povelji Stefana Dušana, donetoj u periodu od 1336. do 1345, Gradislav se pominje sa titulom tepčije. Tepčija je u srpskim srednjovekovnim zemljama bio dvorski i provincijski funkcioner koji se brinuo o održavanju vladarevih zemljišnih poseda.
U građanskom ratu u Vizantiji između Jovana V i Jovana Kantakuzina, Gradislav je poslat da pomogne mladom caru u borbi protiv Kantakuzina i turskog bega Orhan Gazija. Turci su ranije, 1344. godine, naneli poraz Preljubovoj vojsci u bici kod Stefanijane. To je prvi veći sukob Srba i Turaka na Balkanskom poluostrvu. Turci, međutim, nisu bili u stanju da spreče Dušana da osvoji Makedoniju i Epir. Gradislav se pominje 16. aprila 1346. godine, zajedno sa Konstantinom Sevastokratorovićem i kastrofilaksom (pomoćnikom kefalije) Dragmanom, na saboru u Skoplju na kome je Dušan krunisan za "cara Srba i Romeja" od strane srpskog patrijarha Joanikija. Građanski rat u Vizantiji završen je pobedom Kantakuzina. Kantakuzinov sin Mateja nastavio je rat sa Dušanom napadajući srpske teritorije u zapadnoj Trakiji. Kao jedan od vođa najamničke vojske u Kantakuzinovoj vojsci bio je i budući emir Murat. Srbi u novom građanskom ratu podržavaju Jovana Paleologa. Jovan Kantakuzin traži pomoć od Orhana. Kantakuzinove snage spasle su Matiju koji je napadnut od strane Jovana Paleologa. Turske trupe zauzimaju neke gradove koji su se predali Jovanu Paleologu. Kantakuzin je dozvolio pljačke. Opljačkan je i Hadrijanopolj. Paleolog se povlači u Srbiju. Dušan mu je poslao konjicu od 4000 ili 6000 ljudi pod komandom Gradislava Borilovića. Ovde se Borilović pominje kao kaznac. Orhan je Kantakuzinu dao 10.000 konjanika.
Bitka kod Dimotike[uredi | uredi izvor]
Dve vojske sukobile su se kod Dimotike (današnja Didimotika) oktobra 1352. godine. Bitka je odlučila sudbinu Vizantijskog carstva. Brojnija turska vojska porazila je slabiju srpsku. Kantakuzin je zadržao vlast, dok je Jovan Paleolog pobegao na mletačko ostrvo Tenedos. Prema hronici Jovana Kantakuzina, život je u bici izgubilo oko 7000 Srba, mada se ove procene smatraju preteranim. Nićifor Grigora (1295-1360) navodi brojku od 4000 ljudi. Bitka kod Didimotike predstavlja prvu veću pobedu Turaka na evropskom tlu. Ne zna se tačna godina smrti Gradislava Borilovića. Sahranjen je u manastiru Treskavac kod Prilepa. Pred kraj života je nosio titulu tepčije.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Blagojević, Miloš (2001). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama (na jeziku: srpski). Službeni list SRJ.
- Ćorović, Vladimir (2001) [1997]. Istorija srpskog naroda (Internet izd.). Belgrade: Ars Libri.
- Fajfrić, Željko (2000) [1998], Sveta loza Stefana Nemanje (na jeziku: srpski) (Internet izd.), Belgrade: Janus; Rastko., chapter 40
- Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5.
- Nicol, Donald M. (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453 (2. izd.). Cambridge University Press.
- Soulis, George Christos (1984). The Serbs and Byzantium during the reign of Tsar Stephen Dušan (1331–1355) and his successors. Dumbarton Oaks. ISBN 978-0-88402-137-7.
- institut, Vizantološki (1986). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 6. Vizantološki institut (Srpska akademija nauka i umetnosti). str. 522,553.
