Grčka opština u Vojvodini

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Grčka opština u Vojvodini bila je privremena autohtona zajednica i eksteritorijalne opštine Grčke u selu Buljkes (današnji Maglić), u okolini Bačkog Petrovca, u periodu od 1945. do 1949. U njoj su važili grčki zakonski propisi, koje je Jugoslavija priznavala.[1] Ovo izuzeće iz jurisdikcije jedne države bio je bez presedana i kurioziteta u državničkoj praksi Srbije, sve do formiranja tzv. Republike Kosovo.[traži se izvor]

Nazivi[uredi | uredi izvor]

U literaturi i brojnim novinskim člancima mogu se naći sledeći nazivi za ovu privremenu zajednicu Grka u FNR Jugoslaviji od 1945—1949. godine: Eksteritorijalne opštine Grčke u selu Buljkes — Grčka opština u Vojvodini — Grčka Republika u FNR Jugoslaviji — Buljkeska komuna — Buljkeški eksperiment — Autohtona zajednica Grka u FNR Jugoslaviji.

Preduslovi koji su vladali u Buljkesu pre dolaska Grka[uredi | uredi izvor]

Današnji Maglić u svom razvoju ima je četiri faze: srednjovekovnu, nemačku (1786—1945), grčku (1945—1949) i jugoslovensku. Buljkes je tokom 18. i 19. veka prilično brzo rastao i 1900. godine imao je preko 3.000 stanovnika, dominantno Nemaca, koji su se za vreme Prvog i Drugog svetskog rata stavili u službu okupatora.

U Buljkesu Nemci su ostali do kraja Drugog svetskog rata, kada su se jednim delom povukli sa okupacionom Nemačkom vojskom, a drugim delom su bili proterani u Nemačku. Sva imanja kuće i okućnice u okolini i u selu Buljkesu su nacionalizovani od strane novoosnovane komunističke vlasti.

Bački Maglić, nekada Buljkes, u kome je bilo sedište Grčka opština u Vojvodini.

Nakon što je Buljkes maja meseca 1945. godine ispražnjen od starosedelac i stoke, njegove kuće i okućnice izgledale su nekako avetinjski pusto i čekale nove stanovnike. Bili su to prvo Grci, a posle njihovog iseljavanja, Hercegovci, Crnogorci, Ličani itd.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pripadnici ELASA, od kojih je jedan deo osnovao Grčku opštinu u Vojvodini u okolini Novog Sada, u bivšem nemačkom selu Buljkes

Nakon završetka Drugog svetskog rata, u Grčkoj je besneo građanski rat između vladinih snaga i pobunjenih komunističkih gerila. U ovom sukobu novoosnovana Komunistička Jugoslavija podržavala komunističku gerilu Grčke, i da bi ih zaštitila od represalija, u leto 1945. godine, primila izbeglice, koje su mahom činili pripadnici Oslobodilačke vojske ELAS (komesari, komandanti, partijski rukovodioci) zajedno sa svojim porodicama. Tako se u novoosnovani grčki izbeglički kamp u Buljkesu maja meseca 1945. godine, u nameštene kuće novoosnovanog kampa u Buljkesu doselilo se 4.023 grčkih izbeglica (od čeka samo 161 žena i 30 dece). Do raspuštanja ove zajednice 1949. u Buljkesu je živelo 4.500 stanovnika.[2]

Osnivanje i život u Buljkeskoj opštini[uredi | uredi izvor]

U drugoj polovini 1945. godine Buljkes je bio samo sabirni logor, u koji su vojnici dolazili na oporavak, i vraćali u Grčku. Međutim kasnije je život u Buljkesu postao sve organizovaniji. U Buljkesu su osnovana radionice, bolnica, sirotište, biblioteke i škola. Postojala je i štamparija koja je štampala novine U Buljkesu su bile radionice, bolnice, sirotište, biblioteke i škole. Postojala je i štamparija koja je štampala novine „Glas Buljkesa”, časopis za decu „Aetopula” (Orlići/Poniri), školske udžbenike, a kasnije i novac koji se koristi samo u Buljkesu, „Buljkeski dinar”.[a]

Buljkes je bio namerno zatvoren i izolovan od svoje okoline (po želji grčkog komunističkog rukovodstva). Opštinom je upravljao, kako politički tako ekonomski, poseban organ koji je radio po odlukama CK Komunističke partije Grčke i bio zvanično priznat od strane jugoslovenskih vlasti. Kako je to bila eksteritorijalne opštine Grčke u njoj su važili grčki zakonski propisi.

Jedna od moneta koja je štampana u Buljkeskoj opštini

O redu i miru u opštini brinula se policija „IKA”, a sredstvo plaćanja bila je grčka moneta - drahma, i novac koji je štampan u Buljkesu - Buljkeski dinar.[3] Dok su plate zaposlenih u poređenju sa platama srpski radnika bile manje. Za vreme svog boravka u Bukljesu Grci su vodili i matične knjige rođenih, venčanih i umrlih. Osim plate zaposlenih u poređenju sa platama srpski radnika bile su manje.

Teška situacija u izolaciji izazivala je nezadovoljstvo kod stanovništva i dovodila do svojevoljnog napuštanja sela, što se od strane uprave opštine klasifikovalo kao dezerterstvo i kažnjavalo.

Pokušaj da se napravi ekonomski samodovoljna zajednica, koja bi oslobodila jugoslovenske vlasti od velikih troškova održavanja uskoro pokazalo neizvodljivo. Uprkos relativno velikim površinama pod poljoprivrednim kulturama, selo je zavisilo od hrane koju su dobijali od Vojske Jugoslavije, Srbije i vojvođanskih vlasti, Crvenog krsta i drugih izvora.

Grci su se jednim delom uključivali i u život Jugoslavije, npr. slanjem svoje posebne jedine u radne akcije poput one na izgradnji pruge Šamac-Sarajevo. Zbog nestašice ogreva Grčki doseljenici su u dugim hladnim zimama posekli sva stabla dudova koja su krasila naselje - i drvo upotrebili za ogrev.

Kraj Buljkeske opštine[uredi | uredi izvor]

Kraj Buljkeske opštine počeo je 1948. godine sa izbijanjem sukoba između Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) i Informbiroa. Rezolucija Informbiroa podelila je Grke u Buljkesu. Jedni su podržavali Rezoluciju a drugi KPJ.

Kako su lideri Komunističke partije Grčke i DAG, posle izvesnog oklevanja, u velikoj meri podržali Informbiro, i oni u Buljkesu su ih sledili. U junu 1948. godine Zahariadis je otišao u Moskvu i pred Centralnim komitetom Komunističke partije Sovjetskog Saveza izneo svoje viđenje odnosa između Komunističke partije Grčke i Komunističke partije Jugoslavije, i optužio jugoslovensku partiju i državno rukovodstvo za mešanje u unutrašnje poslove grčke partije. Zahariadis je posebno optužio Aleksandra Ranković za njegovu saradnju sa visokim funkcionerom Komunističke partije Grčke Mihalisom Pektasidisom.[b] Paktasidis je optužen za održavanje bliskih odnosa sa „jugoslovenskim drugovima”, da je „dezertirao iz DAG-a”" i pridružio sa Rankovićevoj UDB-i, što je dovelo do dubokog raskola među rukovodstvom i članovima u Opštini Buljkes.

Tako je Mihalis Pektasidis postao najpoznatiji žrtva međusobne i nemilosrdne konfrontacije među podeljenim lidera Buljkesa. Aprila 1948. godine, izbačen je iz Komunističke partije Grčke, a ubrzo je (početka novembra 1948) nestao iz Buljkesa. Prema jednom tumačenju, bio je likvidiran na ostrvu Dunavskom ostrvu ili bačen u bunar u Buljkes. Neki drugi članovi Buljkesa projugoslovenski orijentisane grupe takođe su nestali iz sela na isti način. Podstaknuta Pektasidisovim nestankom, jugoslovenske vlasti su u noći između 6. i 7. novembra 1948, uzalud tražili da Komunistička partija Grčke i rukovodstvo DAG-a uhapse šest Buljkeskih stanovnika, osumnjičenih za ova nedela.

Novine „Glas Buljkesa“, godina izdavanja 1949.

Povodom ovih događaja Aleksandar Ranković je hitno obavestio Tita 7. juna 1948. od problemima sa partijskim rukovodstvom Grčke i situacijom na granici, i u njemu između ostalog naveo:

Takođe u julu 1948. godine u izveštaju o političkom stanju u Buljkesu i finansijskom poslovanju, Tito je bio upozoren na represivno ponašanja Buljkeskog rukovodstva, koje nije dozvoljavalo nikome da se iseli iz sela. To je u izveštaju dokumentovano kroz 85 svedočenja prikupljenih od strane jugoslovenskog istražnog komitet. Rukovodstvo Buljkesa je, prema ovom izveštaju Titu, stvorila oko sebe krug privilegovanih ljudi koji su imali razne beneficije, i preko njih sprovodilo represivne mera, uključujući i premlaćivanje; teranje bolesnih, starih ljudi i dece na prinudni rad, a one koji su želeli da napuste selo su fizički maltretirani. Ljudi iz Odbora Buljkesa su optuženi i za namerno prisvajanja novca namenjenog primaocima, kako bi stvorili utisak među izbeglicama da je novac zadržala Jugoslovenska pošta. Proganjali su i roditelje koji nisu dozvolili da se njihova deca pošalju u zemlje „sa narodom demokratijom”. Na kraju u izveštaju UDB-e između ostalog stoji i zaključak:

Da bi se sprečilo dalje međusobno trvenje pa i ubijanje u zajednici, i okončali sukobi GKP sa KP Jugoslavije, a na osnovu memoranduma Odbora Buljkesa upućenog vladi Jugoslavije, u leto 1949. godine doneta je odluka da Grci koji su za Rezoluciju budu iseljeni, a oni koji su odani KPJ imaju pravo slobodnog izbora.

Na konačni stav Jugoslovenske vlade i početak raseljavanja stanovnika Buljkesa, uticao je pre svega memorandum rukovodstva Buljkesa na čelu sa Mihailosom Sustasom upućenog predsedniku jugoslovenske vlade i ministru spoljnih poslova Edvardu Kardelju 8. avgusta 1949. u kome se tražilo preseljenje stanovnika Buljkesa u Čehoslovačku, preko Mađarske teritorije.[4]

Raseljavanje pristalica Informbiroa počelo je krajem avgusta 1949. Prva grupa (1.200 osoba) iz Buljkesa je prebačen do mađarske granice, a tokom prve polovine septembra u naredne tri transporta prebačeni su i preostalim članovima bivšeg grčke „crvene komune” preko Mađarske u Čehoslovačku.[5]

Stanje u Buljkesu nakon gašenja Grčke opštine[uredi | uredi izvor]

Stanovnici Buljkesa koji su ostali verni Informbirou i KPG otišli su vozom za Čehoslovačku.[6] Odatle, delom, u Poljsku i druge zemlje istočnog bloka.

Posle masovnog raseljavanja Grka u Buljkesu je ostalo oko 800 grčkih izbeglica, od kojih je kasnije većina emigrirala u južnu Makedoniju. Nekoliko njih je ostalo i danas žive u Magliću kao državljani Srbije.

Buljkes je potom bio ponovo nenaseljen. Novo naseljavanje počinje u drugoj polovini a naročito pred kraj 1949. godine. Prvi i najbrojniji doseljenici su bili iz jugoistočnog Banata i drugih delova Vojvodine, iz Bosne i Hercegovine, Like i drugih krajeva. Najmasovniji talas doseljavanja započinje pred kraj 1949. godine a naročito 1950. godine doseljenicima iz Srbije sa područja Grdeličke klisure. Završetkom ovog doseljavanja označen je i kraj doseljavanja, jer su skoro sve kuće bile useljene.

Građani su krajem 1949. godine odlučili da naziv mesta Buljkes promene u Maglić, po planini Maglić koja se nalazi na tromeđi Bosne, Hercegovine i Crne Gore.

Antifašistička organizacija Grčki Buljkes[uredi | uredi izvor]

Tokom 2013. godine, potomci grčkih partizana, rasuti širom sveta, osnovali su Antifašističku organizaciju Grčke „Buljkes”, registrovanu u Budimpešti. Te godine njih oko 120, posetilo je Maglić, i upoznali se sa mestom koje pamte po drugom imenu i samo iz priča svojih roditelja.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ova moneta i udžbenici predstavljali su posebnu zanimljivost za numizmatičke zbirke i istoriju školskih udžbenika.
  2. ^ Pektasidis je do sredine 1947. godine bio predsednik Odbora u Buljkesu, a zatim šef 2. Biroa za vojne bezbednosti u sedištu DAG-a

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ * RISTOVIC, Milan, 1997. Eksperiment Buljkes: "grcka republika" u Jugoslaviji 1945-1949. Godisnjak za drustvenu istoriju, IV, sv. 2-3. str. 179-201.
  2. ^ „Selo koje ima sve, pa i više od toga”. Politika on lajn, 9.2.2015. Pristupljeno 9. 10. 2016. 
  3. ^ Jürgen Klotz, Darko Berger i Ranko Mandić: Das Papiergeld der Exil-Griechen im jugoslawischen Bulkes (Maglic), 1. izdanje, Klotz Papermoney Publications, 2005
  4. ^ D. Eudes, The Kapetanis. Partisans and Civil War in Greece 1943-1949, London, 1972, 288-290.
  5. ^ Dragan Kljakić, Izgubljena pobeda generala Markosa. Grañanski rat u Grčkoj 1946-1949. i KPJ, Beograd, 1987, 190.
  6. ^ HRADECNY, Pavel, 2000. Recka komunita v Ceskoslovensku, jeji vznik a pocatecni vyvoj (1948-1954). Praha: Ustav pro soudobe dejiny AV CR.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Спољашње везе[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грчка_општина_у_Војводини&oldid=27804884”