Gusari

Pirat, ilustracija iz Harperovog magazina, 1894. godine

Gusari (takođe pirati) su pljačkaši koji radi sopstvenih ciljeva ili u službi neke vlasti vrše razbojništva na moru, ponekad i na obali. Gusarenje je nastalo još u antičkim vremenima ali se najviše raširilo tokom 17. veka. Danas gusari najviše djeluju na Tihom i Indijskom okeanu. Postoje dve vrste gusara, oni koji pljačkaju i vrše razbojništva na morima i okeanima radi sopstvenih interesa i oni koji to rade u službi državne ili neke druge vlasti. Često se dešavalo da gusari iz prve grupe stupe u službi neke druge vlasti, verovatno pošto su bivali zarobljavani. Države pa i pojedinačni vladari (lordovi, knezovi), su uvideli da time mogu da profitiraju pa su gusare često opremali svojim sredstvima da bi na kraju od toga ubirali profit. U toku rata vladari bi neretko i plaćali gusare da se bore na njihovoj strani u vidu plaćeničke vojske na moru. Obe grupe se nazivaju gusarima zato što ovaj pojam označava funkciju (one koji pljačkaju i terorišu na morima i okeanima) a ne razlog zbog kojeg oni to rade.

Antički i srednjovjekovni gusari

Vidi još: Kilikijski gusari

Antičko doba je obilovalo gusarima, grčkim i rimskim. Posle pada Zapadnog rimskog carstva kao gusari su se najviše isticali Vikinzi, pomorski narod sa sjevera Evrope.

Gusari na Karibima

Posle Kolumbovog otkrića Amerike 1492. najveće pomorske sile toga vremena Španija i Portugal krenule su stvarati kolonije u Južnoj i Srednjoj Americi (iliti Zapadnoj Indiji, kako ju je Kolumbo nazvao). Najviše kolonija osnovala je Španija dok se Portugal više orijentisao na trgovinu s Indijom i dalekim Istokom. Porobivši srednjoameričke domorodačke narode Inka, Maja i Asteka Španci su stekli kontrolu nad brojnim rudnicima plemenitih metala. Zbog velikog rasta španskog bogatstva i druge evropske države počinju osnivati kolonije na Karibima radi iskorištavanja prirodnih bogatstava Novog svijeta. Krajem 16. i početkom 17. veka širom Kariba nastaju kolonije Engleske, Francuske i Nizozemske a krajem 17. veka i Danske. No, u poređenju sa španskim kolonijama sve su druge bile malobrojne i slabo razvijene.

Veliko klasično doba gusarstva trajalo je od 1560. do 1720. Gusari su bili najuspješniji od 1640. do 1680. godine. Suparništvo među kolonijama i želja za trgovačkom premoći dovodili su do čestih ratova. Dva najpoznatija gusarska sedišta na Karibima bili su ostrvo Tortuga posle 1640. i grad Port Rojal na ostrvu Jamajka posle 1655. godine.

Tortuga

Zastava gusara Džeka Rakama, 18. vek

Tortuga (šp. Tortuga, što znači kornjača) je ostrvo smješteno uz sjevernu obalu ostrva Hispanjola. Godine 1625. engleski i francuski kolonisti odbjegli iz vjerskim ratovima zahvaćene Evrope naselili su se na Tortugi i bavili se poljoprivredom, no 1629. Španci su napali Tortugu pobivši gotovo sve stanovnike da bi ga zatim odmah napustili. Preživjeli stanovnici željni osvete udružili su se sa bukanirima s Hispanjole i počeli s napadima na španske brodove.

Bukaniri su bili bivši robijaši, razbojnici, odbjegli robovi i obični ljudi prognani iz Evrope koji su se naselili uglavnom na Hispanjoli. Živjeli su od lova na divlje životinje čije su meso sušili na vatrama zvanima boucan (odatle dolazi i njihov naziv) koje su prodavali brodovima u prolazu. Neki su uzgajali duvan koji je na tom zemljištu izvrsno uspijevao. Neki su se željni brze i velike zarade otiskivali na more u čamcima i u velikim grupama napadali španske brodove s dragocjenim teretima postavši gusari. Francuski bukanir Veliki Pjer (franc. Pierre le Grand) je oko 1650. sa jednim brodićem i tridesetak ljudi zauzeo admiralski brod španske flote koji je prevozio zlato. Posle 1630. većina bukanira prelazi na Tortugu i ona postaje stjecište najgoreg evropskog ološa koji se želio brzo obogatiti.

Godine 1633. Francuzi su pokušali na Tortugi organizovati trgovinu crnim robljem dovedenim iz Afrike no ona nije zaživjela i 1635. se potpuno ugasila. Iste godine Španci su ponovo osvojili Tortugu da bi ju opet napustili jer je ostrvo bilo premalo da bi za njih imalo stratešku važnost. Engleski i francuski gusari su tada ponovno naselili ostrvo a uskoro su im se pridružili nizozemski. Španci su zbog toga 1638. ponovno napali ostrvo ali ovoga puta su bili poraženi. Od 1640. gusari i bukaniri na Tortugi su se međusobno nazivali Bratstvo obale. Španci su ponovo napali i osvojili Tortugu 1654. no gusari i bukaniri su se vratili već sljedeće godine s namjerom da nastave svoje pljačkaške poduhvate. 1660. iz Francuske je na Tortugu stigao guverner koji je preuzeo vlast na ostrvu. Godine 1670. vrijeme bukanira je počelo prolaziti a Tortuga se pod francuskom vlašću počinje okretati zakonu. gusari s Tortuge prelaze u službu francuskog kralja i do 1685. vrijeme bukanira se završilo.

Port Rojal

Port Rojal je bio centar trgovačke aktivnosti na ostrvu Jamajka sve do zemljotresa 7. juna 1692. koji ga je potpuno razrušio i uzrokovao da dvije trećine grada potonu u Karipsko more. Preživjeli stanovnici Port Rojala su kasnije izgradili grad Kingston. Bio je popularno mjesto za gusare koji su ondje trošili svoja blaga.

Kada su Englezi preoteli Špancima ostrvo Jamajku 1655. i osvojili glavni grad Speniš Taun nisu imali dovoljno vojnih snaga da se odupru u slučaju španskog ili francuskog napada. Zbog toga je 1659. guverner Jamajke pozvao gusare i bukanire da se nasele na ostrvu i brane ga u slučaju potrebe. Rezultat je bio nastanak grada na južnoj obali Jamajke, Port Rojala. gusari i bukaniri su osnovali Port Rojal iz više razloga. Nalazio se u blizini puteva španskih trgovačkih brodova pa je bio savršena baza za brze napade. Luka je bila dovoljno velika i prostrana za smještaj velikog broja brodova te njihovo popravljanje i opskrbljivanje. Bio je početna tačka za mnoge gusarske napade na španska naselja. Iz Port Rojala, engleski gusar Henri Morgan je napao Panamu, Portobelo i Marakaibo. Džon Dejvis, Roš Brasiliano, Edvard Mensfild i ostali čuveni gusari su se naselili u Port Rojalu.

1660. Port Rojal je bio poznat kao „Sodoma Novog svijeta“ gdje većinu stanovništva čine gusari, koljači i prostitutke. Zahvaljujući bogatstvu koje su gusari oteli Špancima Port Rojal je izrastao u jedan od najvećih gradova Novoga svijeta i bio je ekonomski najvažnija engleska kolonija. Svega nekoliko godina od nastanka Port Rojal je od Speniš Tauna preuzeo funkciju glavnog grada Jamajke. Na vrhuncu popularnosti grad je imao po jednu krčmu na svakih deset kuća. Tokom dvadesetogodišnjeg razdoblja koje je završilo 1692. u Port Rojalu je živjelo 6500 ljudi. U gradu su se počeli naseljavati trgovci, plemići, zanatlije i kovači koji su živjeli u dvije stotine izgrađenih zgrada. 1688. Port Rojal je posjetilo 213 brodova a gradsko bogatstvo se povećavalo iz dana u dan.

Pošto je Henri Morgan postao zamjenik guvernera Jamajke Port Rojal se počeo mijenjati. gusari više nisu bili potrebni za odbranu grada. Trgovina robljem postizala je sve veću važnost. Ugledni građani su izjavili da je dobar glas grada narušen. 1687. Jamajka je donijela antigusarske zakone. Umjesto da bude sigurno mjesto za gusare Port Rojal je postao mjesto njihovih smaknuća. Mnogi gusari su završili na vješalima u Port Rojalu.

1692. razarajući zemljotres je pogodio Port Rojal. S obzirom da je većim dijelom bio smješten na pješčanom grebenu dvije trećine grada je završilo na dnu mora. U kataklizmi je poginulo oko 2.000 ljudi. Posle potresa Speniš Taun je ponovo postao glavni grad Jamajke. Rađeni su pokušaji da se Port Rojal obnovi jer je trećina grada još uvijek bila čitava ali 1704. grad je poharao požar. Nekoliko uragana tokom prve polovine 18. stoljeća dokrajčilo je Port Rojal a njegovo mjesto je kasnije zauzeo grad Kingston.

Korsari

Amaro Pargo, jedan od najpoznatijih Korsari na zlatno doba pirata.

Glavni članak: Korsari

Korsari (lat. cursarius, nastalo od reči cursus, što znači vožnja, plovidba) su bili pljačkaši na moru u službi države, za razliku od gusara, koji su pljačkali za svoj račun. Korsari su najčešće bili bivši gusari ili civili koji su imali brodove i koji su napadali trgovačke brodove ili kolonije onih zemalja koje su bile u ratu sa zemljom koja im pruža zaštitu. Za svoje napade su dobijali dozvolu u obliku Kraljevskog ili Gusarskog pisma koja im je garantovala da u slučaju zarobljavanja neće biti obešeni nego da će se prema njima odnositi kao prema ratnim zarobljenicima koji će biti pušteni uz otkup ili razmenu.

Gusarenje je zvanično ukinuto Pariskom deklaracijom 1854. godine.

Gusari u 18. i 19. veku

Iako su evropske države krajem 17. veka uspostavile veću kontrolu nad Karipskim morem gusari su i dalje delovali.

Savremeni gusari

Gusarski napadi, najčešće na velike brodove, udvostručili su se tokom 1990—ih i u proseku ih je oko dvesta godišnje. Tokom 1998. u gusarskim napadima je ubijeno šezdeset sedam članova posade, svi osim jednog u vodama Azije, gde se i odigrava gotovo tri četvrtine svih gusarskih napada. Gusari se obično prikradaju noću u gliserima koji su dovoljno mali da ih brodski radari ne primete, i na brod ulaze otpozadi. Naoružani puškama i mačetama spremni su i da ubiju za malu korist, pa čak i za brodsku užad ili novac iz brodske blagajne. Zbog toga je posadi većine kompanija strogo naređeno da udovoljavaju zahtevima napadača.

Hrana na brodu

Gusari nisu mogli baš da budu zadovoljni hranom na brodu. Najčešće su jeli brodske dvopeke i usoljeno meso. Meso su dobijali od ribe i kornjača i ponekad od divljači sa kopna. Najbolji deo hrane išao je za kapetanov sto. Pili su rum, vino,... Jeli su limun da bi se izlečili od raznih bolesti.

Vidi još

• Uida – jedina otkrivena olupina gusarskog broda iz zlatnog doba gusarstva

Literatura

• „bonaventure.org.uk – Pirate Ranks”. Pristupljeno 24. 4. 2008. 
• Beal, Clifford (2007). Quelch's Gold: Piracy, Greed, and Betrayal in Colonial New England. Praeger. str. 243. ISBN 978-0-275-99407-5. 
• Burnett, John (2002). Dangerous Waters: Modern Piracy and Terror on the High Seas. Plume. str. 346. ISBN 0-452-28413-9. 
• Cordingly, David (1997). Under the Black Flag: The Romance and the Reality of Life Among the Pirates. Harvest Books. ISBN 0-15-600549-2. 
• Hanna, Mark G. Pirate Nests and the Rise of the British Empire, 1570–1740 (University of North Carolina Press, 2015). xvi, 448 pp.
• Menefee, Samuel (1996). Trends in Maritime Violence. Jane's Information Group. ISBN 0-7106-1403-9. 
• Girard, Geoffrey (2006). Tales of the Atlantic Pirates. Middle Atlantic Press. ISBN 0-9754419-5-7. 
• Langewiesche, William (2004). The Outlaw Sea: A World of Freedom, Chaos, and Crime. North Point Press. ISBN 0-86547-581-4. 
• Rediker, Marcus. Outlaws of the Atlantic: Sailors, Pirates, and Motley Crews in the Age of Sail (Boston: Beacon, 2014). xii, 241 pp.
• Rediker, Marcus (1987). Between the Devil and the Deep Blue Sea: Merchant Seamen, Pirates and the Anglo-American Maritime World, 1700–1750. Cambridge University Press. ISBN 0-521-37983-0. 
• Kimball, Steve (2006). The Pyrates Way Magazine. The Pyrates Way, LLC. str. 64. Arhivirano iz originala 09. 03. 2021. g. Pristupljeno 01. 07. 2021. 
• Heller-Roazen, Daniel (2009). The Enemy of All: Piracy and the Law of Nations. Zone Books. ISBN 978-1890951948. 
• Lucie-Smith, Edward (1978). Outcasts of the Sea: Pirates and Piracy. Paddington Press. ISBN 978-0448226170. 
• Earle, Peter (2003) The Pirate Wars Methuen, London. ISBN 0-413-75880-X
• Guilmartin, John Francis, Gunpowder and Galleys: Changing Technology and Mediterranean Warfare at Sea in the Sixteenth Century. Cambridge University Press, London. 1974. ISBN 0-521-20272-8
• Bradford, John (decembar 2004). „Japanese Anti-Piracy Initiatives in Southeast Asia”. Contemporary Southeast Asia. 26 (3). str. 480—505, 26pp.  (AN 15709264).
• Bueger, Christian (2011). Stockbruegger, Jan; Werthes, Sascha, ur. „Pirates, Fishermen and Peacebuilding – Options for Counter-Piracy in Somalia”. Contemporary Security Policy. 32 (2). 
• Burnett, John S. (2003). Dangerous Waters, Modern Piracy and Terror on the High Seas. New York: Dutton. ISBN 0-452-28413-9. 
• Caninas, Commander Osvaldo Peçanha. „Rogue Wave: Modern Maritime Piracy and International Law”. The Culture & Conflict Review. Monterey, CA: United States Naval Postgraduate School. 
• Chalk, Peter (1998). „Contemporary Maritime Piracy in Southeast Asia”. Studies in Conflict & Terrorism. 21 (1). str. 87, 26p.  1 chart; (AN 286864).
• Exquemelin, Alexandre-Olivier (1891). The buccaneers and marooners of America being an account of the famous adventures and daring deeds of certain notorious freebooters of the Spanish main. London: T. Fisher Unwin. 
• Gerhard, Peter (2003). Pirates of New Spain, 1575–1742. Dover Books. ISBN 978-0486426112. 
• Gerhard, Peter (1990). Pirates of the Pacific, 1575–1742. University of Nebraska Press. ISBN 978-0803270305. 
• Goodman, Timothy H. (zima 1999). „Leaving the Corsair's name to other times: How to enforce the law of sea piracy in the 21st century through regional international agreements”. Case Western Reserve Journal of International Law. 31 (1). str. 139—168. 
• Goorangai (avgust 2006). „Piracy: Out of Sight, Out of Mind?” (PDF). RANR Occasional Papers. Royal Australian Navy. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 8. 2008. g. 
• Herrmann, Wilfried (2004). „Maritime Piracy and Anti-Piracy Measures”. Naval Forces. 25 (2). str. 18—25, 6p.  (AN 13193917).
• Johnson, Captain Charles (1724). A General History of the Pyrates. 
• Koknar, Ali (jun 2004). „Terror on the High Seas”. Security Management. 48 (6). str. 75—81, 6p.  (AN 13443749)
• Lane, Kris; Hugh O'Shaughnessy (1967). Blood and Silver: The history of piracy in the Caribbean and Central America. Oxford (1967). 
• Lilius, Aleko (17. 10. 1991). I Sailed With Chinese Pirates. US: Oxford University Press. ISBN 0-19-585297-4. 
• Liss, Carolin (2003). „Maritime Piracy in Southeast Asia”. Southeast Asian Affairs. str. 52, 17p.  (AN 10637324).
• Mason, R. Chuck (13. 12. 2010). Piracy: A Legal Definition (PDF). Congressional Research Service. 
• „Modern Piracy”. Naval Forces. 26 (5). 2005. str. 20—31, 7p.  (AN 18506590).
• Patton, Robert H. (2008). Patriot Pirates: the privateer war for freedom and fortune in the American Revolution. New York: Pantheon Books. ISBN 978-0375422843. 
• Shearer, Ivan. „Piracy”. Max Planck Encyclopedia of Public International Law.  (Last updated October 2010).

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka: Džoli Rodžer
• European Union Naval Force Somalia Official website.
• „Live Piracy & Armed Robbery Report”. International Chamber of Commerce. Commercial Crime Services. Arhivirano iz originala 11. 10. 2007. g. 
• „Maritime Security and Piracy”. International Maritime Organization. 
• Operation Atalanta (EU NAVFOR Somalia), the ongoing EU military operation to combat piracy in the Gulf of Aden.
• Piracy-Studies.org — academic research portal on modern-day piracy and maritime security
• N.C Supreme Court revives lawsuit over Blackbeard’s ship and lost Spanish treasure ship, Fayetteville Observer
• Episode 955: Pirate Videos, Planet Money, NPR