Деобе

Deobe
Korice knjige
Nastanak
Orig. naslov	Deobe
Autor	Dobrica Ćosić
Zemlja	FNR Jugoslavija
Jezik	srpski
Sadržaj
Žanr / vrsta dela	istorijski roman, psihološki roman
Teme	NOB u Srbiji
Izdavanje
Datum	1961.
Broj stranica	oko 800 (u zavisnosti od izdanja)

Deobe su roman Dobrice Ćosića iz 1961. godine. Ovo delo nagrađeno je Ninovom nagradom za 1961.

Uvod

Dobrica Ćosić započeo je svoj književni rad romanom Daleko je sunce 1951. godine, u kome evocira svoje ratničko iskustvo iz Narodnooslobodilačke borbe i slika moralnu i psihološku krizu ličnosti u uslovima rata. Dok je ovaj roman za sadržinu imao najsvežije događaje nacionalne istorije, drugi roman Koreni (iz 1954) uzima građu iz stvarnosti Srbije s kraja 19. veka. To je slika raskola u jednoj patrijarhalnoj porodici, ali i slika raskola u narodu. Ovde je Ćosić pažljivom psihološkom analizom razotkrio mentalitet srbijanskog sela, uočio začetke i uzroke političkih previranja, predočio nekoliko upečatljivih likova iz porodica Katić i Dačić u izmišljenom selu Prerovu.

Romanom Deobe 1961. Ćosić se ponovo vraća Drugom svetskom ratu u Srbiji. Središnja tema je deoba u narodu na partizane i četnike i posledice ove podele. Sa umetničkog stanovišta, ovaj roman donosi niz novina: dominaciju unutrašnjeg monologa, ispoljavanje mase kao književnog junaka u obliku poliloga (višeglasnog dijaloga), unošenje dokumentarnog materijala, stilsku raznovrsnost i slojevitu leksiku.

Tema

Na prvi pogled to je istorijski roman sa temom o četničkom ravnogorskom pokretu u Srbiji, o njegovom putu od kompromisne saradnje sa partizanima u prvim ustaničkim danima 1941. pa sve do njegove vojne, istorijske i moralne kapitulacije. U taj vremenski okvir od nekoliko godina pisac je ugradio najtipičnije pojave i vidove srpskog četništva u njegovoj kontrarevolucionarnoj akciji. Ilustrovan pažljivo odabranim događajima, srpski nacionalistički pokret i četništvo u Drugom svetskom ratu naslikani su kao očajničko opiranje buržoasko-seljačke stihije, preplašene blizinom proleterske revolucije.

Međutim, Deobe su istovremeno i socijalni, ratni i psihološki roman, koji opisuje i objašnjava jednu složenu nacionalnu pojavu sa dubokom korenima u prošlosti i tradiciji. Ćosić istovremeno traži odgovor na suštinska pitanja rata i revolucije:

• Može li se zločinom ići dobru?
• Kada, zašto i kako dolazi do toga da se jedan nacionalni mit degeneriše u zločin i samouništenje?
• Kakva je uloga mladih generacija kada se suoče sa saznanjem o preživelosti mita nacije kojoj pripadaju?

Ćosićeve Deobe suprotstavljaju srpske romantičarske ideale i slavne četničke tradicije, zasnovane na vekovnoj borbi srpskih hajduka i komita za oslobođenje od Turaka, četničkom držanju u Drugom svetskom ratu: od služenja diktatorskom režimu Kraljevine Jugoslavije u nasilju nad političkim protivnicima, do saradnje sa okupatorom u borbi protiv svog naroda.

U romanu je jasno istaknuta svesna i organizovana zloupotreba četnika-seljaka i vojnika- od strane buržoazije i predratnih političkih partija u borbi za vlast protiv nastupajućeg komunizma.

Iako pisan od strane Dobrice Ćosića, odlikovanog partizanskog borca i komuniste, roman ne slika revolucionare, već drugu stranu u građanskom ratu, onoliko objektivno koliko je to moguće iz perspektive pobednika. Zato je ravnogorski pokret, iako je korenima bio vezan za jednu pozitivnu nacionalnu tradiciju, istorijski nužno zakoračio u zločin i uništio se u svojoj kontrarevolucionarnoj borbi protiv naroda.

Piščeva hrabrost da 1961. progovori o tradicijama Srpstva, pravoslavlja i samodržavlja na kojima je u detinjstvu i sam vaspitavan, kao i da traga za ljudskim korenima jednog surovog bratoubilačkog rata, dala je delo znatne istorijske i umetničke vrednosti.

Realističkim opisima nasilja i zločina seljačkog, buržoaskog i oficirskog četničkog pokreta u romanu, Ćosić je dao odgovor na egzistencijalno pitanje: nacionalni mit gubi svoj moralni značaj kada se okrene protiv vlastitog naroda.

Likovi

Težeći da četništvo prikaže što svestranije, Ćosić je svoje likove birao i gradio prema njihovom socijalnom poreklu i životnom opredeljenju, i time zahvatio sve društvene slojeve na koje se oslanjao ravnogorski pokret. Vojvoda Moravskog odreda Uroš Babović nije slučajno bogati seljak i vinarski trgovac. U njemu je predstavljeno imućno srpsko seljaštvo čijim je životom upravljala glad za zemljom i posedom. Mučen susretom sa mladim komunističkim pokretom u NOB, čiji moral osporava čovekovo pravo na posed, vojvoda Uroš Babović se očajnički bori i suprotstavlja, da bi na kraju pogubio i svog rođenog sina, zarobljenog komunistu.

Bata Pavlović je građanski političar, sa zvučnom doktorskom titulom donetom sa pariske Sorbone. Prikazan kao kolebljivi intelektualac sa kompleksom inferiornosti i nesređenim porodični životom, i ujedno ideolog ravnogorskog pokreta, koji veruje da će od srednjovekovnog mita o srpskom pravoslavlju moći da stvori modernu nacionalnu ideologiju, koja treba da zaodene četničko nasilje u borbi za vlast protiv komunizma.

Major Kosta Cvetić, bivši jugoslovenski oficir, nezadovoljan je svojim društvenim položajem i životom uopšte. Vaspitavan na ideji vernosti dinastiji i nacionalističkoj etici, i istovremeno protiv svoje volje zadivljen borbom partizana, on u burnim vremenima rata i revolucije gubi svoja moralna načela i od odličnog vojnika pretvara se u zločinca i nemačkog saradnika.

Sem ovih, u romanu se ističu i likovi pravoslavnog monaha Gavrila i četničkog koljača Ljubiše Dačića, bivšeg seoskog sluge, čiju pobožnost, primitivizam i divlju prirodu zloupotrebljavaju njihovi gospodari.

Ćosić sa izrazitim darom i smislom gradi svoje književne slike srpskih seljaka, njihove svesti i prirode. U mentalitetu njegovih seljaka oseća se mračan talog dalekih srednjovekovnih ideala, egoistične pobude i snažni nagoni-pre svega glad za zemljom i strah od nemaštine. Ti nagoni dejstvuju stihijski, kao slepe sile: Ćosić je seljake često slikao u kolektivnim pokretima i akcijama, kao u starim horovima antičke drame.

Mesto u Ćosićevom stvaralaštvu

Posle kratkog izleta u eksperiment sa antiromanom Bajka iz 1966, Ćosić se vraća epskoj temi i piše istorijski roman Vreme smrti koji je objavljivan od 1972. do 1979. u četiri knjige. To je roman o Prvom svetskom ratu, široka freska vremena, događaja i ljudskih sudbina. Nastavljajući priču o pojedincima iz porodice Katića iz sela Prerova, započetu u romanu Koreni, Ćosić ispisuje sagu o Srbiji koja je doživela Golgotu. Trilogijom Vreme zla (Vernik 1984, Grešnik 1985. i Otpadnik 1986) koja je politički roman, Ćosić nastavlja priču o pojedincima iz iste porodice, ali i o drugim likovima iz romana Vremena smrti. Tako je Vremenom smrti i Vremenom zla popunjena praznina između romana Koreni i romana Deobe i ostvarena kontinuirana istorija o Srbiji, Prerovu i dvema prerovskim porodicama. Romanom Vreme vlasti nastavlja se istorija započeta romanom Koreni.

Značaj

„Prva knjiga druge Srbije”. Teofil Pančić

„Jedno od najznačajnijih dela srpske književnosti posle Drugog svetskog rata, Ćosićeve Deobe su izazvale veliku pažnju i čitalaca i kritike zbog svoje tematskog i formalnog iskoraka u odnosu na tadašnje književne tokove. Naizgled istorijska epopeja o ravnogorskom pokretu u Srbiji, roman je zapravo metafora o podelama u istoriji i tradiciji srpskog naroda, o sudaru revolucije i zločina, nacionalnog mita i južnoslovenskih ideala, partizana i četnika, seljačkog i građanskog... Osim tematskog preokreta u dotadašnjoj književnosti socijalističkog realizma, Deobe su se izdvojile i osobenom kompozicijom, razgranatim unutrašnjim monologom, višeglasjem kao govorom društvenih masa u ulozi glavnog junaka, interpolacijom dokumentarnog materijala, stilskom raznovrsnošću i leksičkim bogatstvom. Ovim romanom Ćosić je 1961. godine postao dobitnik druge Ninove nagrade.

Deobe su akt intelektualnog poštenja i spremnosti pisca da se uhvati u koštac sa pulsirajućom savešću, svojom ili tuđom. Potresna i uzbudljiva evokacija kataklizme čoveka u ratu i tegobnih ispaštanja Srbije.”

Milan Vlajčić

„Deobe su delo koje obeležava jednu epohu, ep i drama u isto vreme.” Petar Džadžić

„Magična knjiga.” Oskar Davičo

Literatura

• Ćosić, Dobrica (2017). Deobe. Beograd: Laguna. ISBN 978-86-521-2490-9.