Deseta krajiška udarna brigada

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije


Deseta krajiška udarna brigada
Jugoslovenska partizanska zastava
Postojanje4. februar 1943.[1]
Mesto formiranja:
Bosansko Grahovo
Formacija3-4 bataljona[1]
Jačina900 boraca 4. februara 1943.[1]-1.886 boraca decembar 1944.[2]
DeoNOVJ
Angažovanje
OdlikovanjaOrden narodnog oslobođenja
Orden bratstva i jedinstva

Deseta krajiška NO udarna brigada bila je jedinica NOVJ aktivna od septembra 1943. do 14. marta 1945.[1]

Uvod[uredi | uredi izvor]

Razvoj NOB[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Ustanak u Srbiji 1941. i Ustanak u NDH

Teritorijalna ograničenost i vezanost partizanskih odreda za svoj kraj onemogućavala je prenošenje borbenih dejstava u druge oblasti i izbegavanje koncentričnih udara nadmoćnog neprijatelja za vreme njegovih ofanziva. Za dalje širenje ustanka u Jugoslaviji i njegovo prerastanje u opštenarodni oslobodilački rat, pri postojanju jakih okupacionih i kvislinških snaga, bile su potrebne stalne, pokretne jedinice sposobne za manevar na bilo kojem terenu.[3]

Statut proleterskih NO brigada[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Prva proleterska udarna brigada

Pionirsku ulogu u stvaranju regularne narodnooslobodilačke armije imala je 1. proleterska NO udarna brigada. Ona je formirana 21. decembra 1941. na osnovu stečenih iskustava iz dotadašnje oružane borbe, nakon pada Užičke republike u jesen 1941, što je formulisano Statutom proleterskih narodnooslobodilačkih brigada koji je propisao Vrhovni štab NOVJ i koji je važio za sve brigade NOVJ. Formacija je predviđala: štab, koji čine komandant i politički komesar i njihovi zamenici; najmanje 4 udarna bataljona jačine do 300 boraca, formiranih u 3-4 udarne čete; prateću četu sa onoliko mitraljeskih vodova (od po 2 oruđa) koliko je bataljona u brigadi, 1 vodom lakih i 1 vodom teških minobacača; artiljerijske jedinice koje se mogu sastojati iz pojedinih oruđa i baterija (4 oruđa), pa sve do diviziona; motorizovane jedinice koje se formiraju po mogućnosti; komoru i sanitet. Uz štab brigade, pored konjičkog, pionirskog i voda za vezu, Statut je predviđao i kulturne ekipe za kulturno prosvetni i politički rad u jedinicama i među narodom na terenu. Propisana je crvena zastava sa srpom i čekićem u gornjem desnom uglu, petokrakom zvezdom u sredini i izvezenim imenom jedinice.[3]

Od partizanskih odreda ka brigadama[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Partizanski odredi Jugoslavije

Od posebne važnosti bilo je naređenje Vrhovnog štaba da se u okviru partizanskih odreda stvaraju udarne čete i bataljoni, kao prelazni oblik od odreda ka brigadi. Pri formiranju brigada, te udarne jedinice obično su ulazile u njihov sastav. Počasni naziv udarna davan je samo onim brigadama koje su se posebno istakle u borbi. U 1941. formirana je jedna brigada (1. proleterska); u 1942. formirano je ukupno 37 brigada; u 1943. 76 brigada (rasformirano 13 brigada); u 1944. 130 brigada (rasformirano 13), a u 1945. još 16. novih brigada (rasformirano 13). Na kraju rata bilo je ukupno 220 brigada, od kojih 14 proleterskih.[3]

Značaj brigada u NOR[uredi | uredi izvor]

Jačina, sastav, oprema i naoružanje brigada bili su različiti u raznim periodima NOR i raznim krajevima gde su brigade vodile borbu. Tako je prosečna jačina brigada u 1942. i 1943. bila 800 boraca, a u 1944. oko 950 boraca, s tim što su brigade u Sloveniji i Makedoniji bile brojno slabije (500-600 boraca). Naoružanje brigada bilo je lako pešadijsko, sa mitraljezima i minobacačima; naoružavane su od plena iz borbi sa neprijateljem, delom iz sopstvenih radionica, a tek od 1943. neke su naoružane i iz savezničke pomoći.[3]

Po Titu, brigade su bile operativne jedinice sa strategijskim zadacima; brigade su bile sposobne i za partizansko i za frontalno ratovanje (naročito nakon formiranja divizija i korpusa NOVJ), a bile su i komunističke političke škole, rasadnici kadrova za nove jedinice NOVJ, i uporišta KPJ i NOP.[3]

Formiranje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bosanska krajina u Narodnooslobodilačkoj borbi

Deseta krajiška NOU brigada formirana je 4. februara 1943. na sektoru Bosanskog Grahova od bataljona Komande drvarskog vojnog područja. Imala je 3 bataljona sa oko 900 boraca.[1]

Ratni put brigade[uredi | uredi izvor]

1943[uredi | uredi izvor]

Situacija u BiH krajem juna 1943.-nakon Četvrte neprijateljske ofanzive (crveno=partizani, žuto-Italijani, crno-Nemci i NDH).

U četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi vodila je naročito teške borbe sa četnicima i italijanskim jedinicama kod Srba 8. februara 1943, na Uni 15-16. februara, na Kamenici i Pločama u drugoj polovini februara, pri razbijanju četničke Dinarske divizije u Kninskoj krajini i oko Grahova marta i aprila.[1] Potom je do kapitulacije Italije vodila često borbe sa četnicima: u Glamočkom polju u prvoj polovini maja, kod sela Golubića 23. juna, pri zauzimanju Vrlike 5. avgusta. U uništenju delova nemačke 373. divizije u Prkosima 16. septembra je zaplenila 4 haubice, 2 minobacača i 11 mitraljeza. Vodi zatim borbe sa Nemcima na pravcu Sinj-Split u drugoj polovini septembra, a početkom oktobra učestvuje u oslobođenju Livna, Duvna i Kupresa. U sastavu 5. krajiške divizije izvela je marš preko Gornjeg Vakufa, Bradine, Trnova, Foče, Čajniča i Rudog i 29. oktobra oslobodila Priboj zajedno sa 4. krajiškom brigadom. Početkom novembra borila se sa četničkim i bugarskim snagama na Zlatiboru, a 14-18. novembra sa Nemcima kod Prijepolja i Brodareva. Učestvovala je u istočnobosanskoj zimskoj operaciji decembra 1943.[2]

1944[uredi | uredi izvor]

Ratni put Brigade u BiH, Dalmaciji, Crnoj Gori i Srbiji 1943-1945.

U 1944. istakla se u razbijanju četnika u Dobrom Polju 12-13. januara i narednih dana u borbama sa četnicima oko Kalinovika. Pri prodoru iz Sandžaka u Srbiju polovinom marta imala je teške borbe sa nemačkim snagama, Srpskom državnom stražom, delovima Srpskog dobrovoljačkog korpusa i četničkim jedinicama kod Ivanjice, u rejonu planine Golije, na pravcu Ivanjica-Užice-Valjevo i u povratku preko Zlatibora ka Prijepolju i Brodarevu. Učestvovala je u andrijevičkoj operaciji, a krajem jula u sastavu 5. divizije prebacuje se preko Ibra u Srbiju i izbija na Kopaonik, učestvuje u napadu na Kuršumliju 14-15. avgusta, Ivanjicu 10. septembra i pri zauzimanju Aranđelovca i Topole. U beogradskoj operaciji vodila je teške borbe sa jedinicama nemačke 1. brdske divizije, kad je pohvaljena od vrhovnog komandanta. Posle popune borcima iz Srbije, decembra 1944, imala je 4 bataljona, minobacačku četu, bateriju topova i četu za vezu sa 1.886 boraca.[2]

1945[uredi | uredi izvor]

Posle borbi i teških gubitaka na Sremskom frontu u rejonu sela Pustara, Sotin, Opatovac i Otoka, Brigada je rasformirana 14. marta 1945.[3]

Odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Za ratne zasluge Brigada je odlikovana Ordenom narodnog oslobođenja i Ordenom bratstva i jedinstva.[2]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ Gažević 1974, str. 684 harvnb greška: više ciljeva (3×): CITEREFGažević1974 (help)
  2. ^ a b v g Gažević 1974, str. 685 harvnb greška: više ciljeva (3×): CITEREFGažević1974 (help)
  3. ^ a b v g d đ Gažević 1974, str. 28 harvnb greška: više ciljeva (3×): CITEREFGažević1974 (help)

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 573. 
  • Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 684—685. 
  • Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 28. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Десета_крајишка_ударна_бригада&oldid=26866265”