Despotova kapija
| Despotova kapija | |
|---|---|
 Despotova kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | između 1740. i 1760. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Despotova kapija, Istočna gornjogradska kapija ili Kapija despota Stefana Lazarevića jedna je od mnogobrojnih kapija na Beogradskoj tvrđavi, izgrađena u celini sa susednim fortifikacijama, na mestu gde se u srednjem veku nalazio glavni ulaz u Beogradsku tvrđavu. Pored kapije se nalazi i masivna četvorougaona Dizdareva kula u kojoj je sada Opservatorija Astronomskog društva „Ruđer Bošković”.[1]
Zajedno sa severoistočnim bedemom predstavlja najbolje očuvani segment srednjovekovnog Gornjeg grada iz prve polovine 15. veka, jer je jedina očuvana kapija u svom prvobitnom obliku.[2]
Položaj i izgradnja[uredi | uredi izvor]
Beogradsku tvrđavu u vreme despota Stefana čine Gornji i Donji grad sa istočnim i zapadnim podgrađem. Kako prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa:
- istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada.
- dok se Donjem gradu prilazi iz Bulevara vojvode Bojovića, kroz Vidin kapiju i iz Karađorđeve ulice kroz Mračnu kapiju.[3] Iz ovoga vidimo da se Despotova kapija nalazila na glavnom prilazu koji je sa severoistočne strane Beogradske tvrđava, vodila ka Zapadnom podgrađu i dalje Donjem gradu.
Na ovom mestu je, u vreme vlade kralja Stefana Lazarevića, izgrađena prvobitna kapija, koja je kasnije u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića, između 1404. i 1427. godine, zamenjena Despotovom kapijom i Despotovom kulom.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Beogradska tvrđava je jedna od najstarijih evropskih fortifikacija čije se nastajanje vezuje za kraj stare i početak nove ere i za boravak Rimljana na ovim prostorima.[5] Posle pada Rimskog carstva tvrđavu su obnovili vizantijski carevi Anastasije i Justinijan – prvih decenija šestog veka. Veoma značajna za današnji oblik i organizaciju prostora tvrđave bila je obnova koju je izveo despot Stefan Lazarević u periodu između 1404. i 1427. godine, kada se i datuje izgradnja Despotove kapije i Despotove kule.
.jpg)
Odmah po preuzimanju Beograda, Stefan je veoma smišljeno pristupio obnovi i izgradnju njegovog utvrđenja, koje su Osmanlije razrušile 1397. godine.[4] Pored toga, on je započeo i radove na razvoju samog grada, koji su izvođeni do kraja njegove vladavine, a već 1405. godine, Stefan je u njega preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u Kruševcu.[6] U zapadnom delu Gornjeg grada tada se nalazilo unutrašnje utvrđenje. Deo tog utvrđenja je sačuvano i uklopljeno u novu koncepciju fortifikacije, a stara kapija koja je utvrđenje spajala sa prostorom na padini je zatvorena a otvorene su nove kapije unutrašnjeg utvrđenja (od kojih je jedna od njih i Despotova kapija). Novija istraživanja su pokazala da se u despotovo vreme ulazilo u taj prostor preko „mosta na vagu” odnosno kroz snažno branjenu ulaznu kulu, jer je čitav unutrašnji grad bio opasan sa spoljne strane dubokim rovom. Prema tome pristup kroz kapiju bio je moguć samo preko pokretnog mosta, pa su se zato u srednjem veku na ovom mostu vodile najžešće bitke.[7]
Beogradsku tvrđavu su osvojile Osmanlije 1521. godine, a 1690. godine, ja pala u ruke Austrijanca. Osmanlije su je ponoovo zauzele, da bi se na njoj veliki graditeljski zahvat preduzeli Austrijanci u vreme svoje druge okupacije Beograda, između 1717. i 1739. godine. Obnova je izvedena po planovima generala Nikole Doksata de Moreza. U tom periodu Despotova kapija nije pretrpela veća razaranja.
Srbi su konačno preuzeli tvrđavu od Turaka 1867. godine. Narednih osam decenija u Beogradskoj tvrđavi boraviće srpska, odnosno jugoslovenska vojska.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Despotova kapija[uredi | uredi izvor]
Despotova kapija se sastojala iz dva dela odnosono iz dve kapije, zbog postojanja dvostrukih bedema:
- manje u sklopu spoljašnjeg bedema,
- veće u sklopu unutrašnjeg bedema.
Unutrašnja kapija je imala odbrambeni balkon – mašikulu, ispod koje se nalazila niša za ikonu Bogorodice zaštitnice grada. Ispred kapije se nalazio nekada pokretni, a danas fiksni most.
-
Unutrašnji deo kapije -
Spoljašnji deo kapije sa mostom
.jpg)
Kompleks Despotova kula sa kapijom[uredi | uredi izvor]
Pored kapije nalazi se i masivna četvorougaona Dizdareva ili Despotova kula. Naziv je dobila po tome što je u drugoj polovini 18. veka u njoj stanovao dizdar – zapovednik Tvrđave.
Kula je teško stradala u bombardovanju Beograda 1915. godine i delom je rekonstruisana 1938. godine. Krajem sedamdesetih godina 20. veka na kuli je rekonstruisano krunište sa zupcima.
U Dizdarevoj kuli danas se nalazi Opservatorija astronomskog društva „Ruđer Bošković”.
.JPG)
Zaštita[uredi | uredi izvor]
Despotova kapija, zajedno sa Despotovom kulom, proglašena je za prostornu kulturno-istorijska celinu sa statusom kulturnog dobra od izuzetnog značaja za Beograd i Republiku Srbiju.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Obnova mostova na Beogradskoj tvrđavi”. Politika Online. Pristupljeno 28. 4. 2020.
- ^ a b M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd, 2006
- ^ „Beogradska tvrđava”. Grad Beograd - Zvanična internet prezentacija | Beogradska tvrđava (na jeziku: srpski). Pristupljeno 30. 5. 2020.
- ^ a b M. Vulović, Kapije Beogradske tvrđave, Godišnjak grada Beograda XIX, 1972, 169, T. X
- ^ Garašanin, Draga.1954. Arheološki spomenici u Beogradu i okolini. Godišnjak Muzeja grada Beograda Knj. I, Beograd
- ^ Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji (na jeziku: engleski). Prosveta.
- ^ Tasić, Nikola (1995). Istorija Beograda (na jeziku: srpski). Srpska akademija nauka i umetnosti, Balkanološki institut. str. 61-62.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- „Beogradska tvrđava”. www.beligrad.com. Pristupljeno 28. 4. 2020.
- Birtašević, M. (1970), Unutrašnje srednjovekovno utvrđenje Gornjeg grada, Arheološki pregled 12 (Beograd): 160–166.
- Birtašević, M. (1968), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednji vek, Arheološki pregled 10 (Beograd): 194–197.
- Birtašević, M. (1967), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednjovekovna arhitektura, Arheološki pregled 9 (Beograd): 54–55.
- Bjelanović, S. (1897), Kroz slavenske zemlje, uspomene i bilješke s puta, Zadar: Štamparija Špire Artale.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Despotova kapija na Vikimedijinoj ostavi