Defterdarova džamija
| Defterdarova džamija | |
|---|---|
 Defterdarova džamija 1876. godine | |
  Defterdarova džamija Lokacija na mapi Grada Beograda | |
| Osnovne informacije | |
| Lokacija | Beograd, Srbija |
| Koordinate | 44° 48′ 42″ S; 20° 27′ 57″ I / 44.811730° S; 20.465958° I |
| Religija | islam |
| Završetak izgradnje | između 1582. i 1660. |
| Specifikacije | |
| Visina (maks.) | 18 m |
| Broj minareta | 1 |
| Materijali | peščar |
Defterdarova džamija (prvobitno Hadži-Pirijina džamija) bila je jedna od mnogobrojnih džamija u Beogradu izgrađena između 1582. i 1660. na prostoru današnjih ulica Vuka Kardžića i Obilićevog venca. Za nju kažu da je bila u blizini Virtembergove kasarne i pored protestanske crkve, a u popisu iz 1836. godine kod Vojvodina konaka Tefter-malesi. Nakon njenog rušenja 1878. na njenom mestu je podignuta današnja kafana „Proleće”, u kojoj je upaljena prva sijalica u Beogradu.[1][2][3]
Preduslovi[uredi | uredi izvor]
Beograd se od srednjovekovne varoši koju je odlikovao nesmetani razvoj skoro dva puna veka, za vreme vladavine Osmanlija transformisao u orijentalnu varoš. Kompleks javnih građevina, čaršija i mahale činile su osnovnu karakteristiku balkansko-orijentalne urbane kulture Beograda. U njemu su za javne građevine uvek birana mesta na nekom uzvišenju, gde je džamija sa svojim minaretom treblo da dominira okolinom.[4]
Džamije na tlu Beograda zaključno sa 17 vekom građene su u klasičnom carigradskom stilu. Jedan od takvih primera je Defterdarova džamija, izgrađena između 1582. i 1660. godine.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvobitno sagrađena kao Hadži-Pirijina, između 1582. i 1600. godine, džamija je promenila ima u Defterdarova džamija, koje jed dobila po zanimanju beogradskog defterdara Ahmed-efendije, poreklom Beograđanina, koji je obnovio džamiju, a kasnije postao vezir.[2]
Za vreme austrijske okupacije Beograda (1717 — 1739) džamija je služila kao stovarište sena regimente princa Aleksandra Virtemberškog, a potom, kako se nalazila uz sam bedem Beogradske tvrđava u izgradnji, bila je i skladište sveukupnog materijala za izgradnju bedema i utvrđenja.
Po izgradnji utvrđenja, oko 1736. godine Austrijanci su je pretvorili u špansku crkvu.[5] da bi je 1739. godine obnovio Ahmed-efendija iz vakufa.
Kada 1791. godine Beogradska tvrđava vraćena Osmanlijama prema odredbama Svištovskog mira, Osmanlije Defterdarovoj džamiji vraćaju prvobitnu namenu.
Posle događaja na Čukur česmi 1862. godine u njoj se sakrilo tursko stanovništvo kao u druge džamije u Beogradu, a među njima je bio i zloglasni ubica Tabak-Ibrahim.
Iseljavanjem „osmanlijskog“ življa iz Beograda 1867. godine nastao je kraj za mnoge beogradske džamije. Prema zapisima Feliksa Kanitca, gde kad bi noću slučajno eksplodirale mine, uništavajući džamije koje su ometale regulaciju Beograda. U toj kampanji srušena je i Defterdarova džamija oko 1878. godine, u pobedničkoj euforiji koja je zavladala u Kneževini Srbiji, po okončanju Srpsko-turski ratovi ili Srpskih ratova za nezavisnost koji su vođeni između 1876. i 1878. godine protiv Osmanskog carstva od strane Kneževine Srbije i Kneževine Crne Gore, nakon kojih je Srbija dobila punu međunarodno priznate nezavisnosti na Berlinskom kongresu.[6]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Defterdarova džamija je bila kvadratne osnove sa asimetrično postavljenim ulazom, orijentisana ka jugoistoku i minaretom levo od njega, na uglu severozapadnog i severoistočnog zida.
Bila je masivnog izgleda, sa kupolom neskladnih proporcija i osmougaonom tamburom, perforiranom sa prozorskim otvorima na svakoj strani. Zračila je svojevrsnom težinom u obradi, ali i odsustvom svojevrsne elegancije i sklada, koji je odlikovao objekte ovog tipa u Osmanskom carstvu.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ D.Đurić-Zamolo, Sačuvani lik Beograda na fotografijama A. Jovanovića, I. Gromana i M. Jovanovića, GGB, XIV, Beograd 1967, 141–167
- ^ a b Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. Beograd: Izdavačka kuća Draganić.
- ^ „Đe su 273 džamije u Beogradu?”. Muhabet Magazin (na jeziku: bošnjački). februar 2020. Arhivirano iz originala 03. 02. 2021. g. Pristupljeno 30. 1. 2021.
- ^ B. Vujović, Beograd u prošlosti i sadašnjosti, Beograd 1994
- ^ D. Đurić-Zamolo, Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima 1521–1867, Beograd 1977, 31–32.
- ^ Ekmečić, Milorad (1981). Srpski narod u Turskoj od sredine XIX veka do 1878. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 447—526.