Dinarska četnička divizija
| Dinarska divizija | |
|---|---|
 | |
| Postojanje | 1941. — 1945. Mesto formiranja: Dinara |
| Formacija | Puk „Gavrilo Princip“, Puk „Kralja Aleksandra“, Puk „Petar Mrkonjić“, Puk „Kralja Petra 2.", Puk „Onisim Popović“, Bukovački četnički odred |
| Jačina | oko 3.400 boraca[1] |
| Komandanti | |
| Komandant | Momčilo Đujić |
Dinarska divizija je bila četnička divizija koja je postojala tokom Drugog svetskog rata sastavljena od lokalnog srpskog stanovništva u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Dobila je ime po planini Dinari u današnjoj Hrvatskoj. Dinarska divizija bila je jedno vreme aktivni deo italijanske Dobrovoljačke antikomunističke milicije. Pored toga, divizija je dobijala pomoć od Milana Nedića, šefa srpske kvinsliške Vlade narodnog spasa i Dimitrija Ljotića, vođe Srpskog dobrovoljačkog korpusa.[2] Divizija se krajem 1944. i počekom 1945. povukla sa Nemcima u Sloveniju.
Organizacija[uredi | uredi izvor]
Nakon Aprilskog rata, sile Osovine su podelile Jugoslaviju. Na području današnje Hrvatske i Bosne i Hercegovine proglašena je Nezavisna Država Hrvatska. Italija je anektirala dio jadranske obale (zona I), dok su od granice anektiranih teritorija do demarkacione linije sa njemačkom zonom NDH uspostavili zonu II (demilitarizovana zona) i zonu III.[3]
Posle konsolidacije vlasti, ustaše su u proljeće i ljeto započele sa masovnim hapšenjima i ubistvima Srba na područjima Like, sjeverne Dalmacije, Korduna i Banije.[4][5] Zbog toga su Srbi bežali u italijansku okupacionu zonu nadajući se zaštiti. Centar okupljanja srpskih izbeglica bilo je selo Kistanje. Tu su se krajem maja okupili predstavnici predratnih građanskih stranaka među kojima su Niko Novaković i Stevo Rađenović, kao i sveštenik Momčilo Đujić.[4] Oni su od italijanskih vlasti zahtevali da Italijani zaštite Srbe od ustaškog terora.
Paralelno sa ovim događajima tekle su pripreme KPJ za podizanje ustanka. Ustanak u NDH je izbio 27. jula i uskoro su ustanici protjerali ustaše iz znatnih dijelova zapadne Bosne, Like i sjeverne Dalmacije. Širenje ustanka, u kom su glavnu ulogu imali komunisti je zabrinulo i Italijane, zbog straha da se on može preneti i u njihovu okupacionu zonu.
Među ustanicima je došlo do raskola oko toga treba li se boriti samo protiv NDH ili i protiv svih ostalih okupatora. Frakcija oko Đujića je zaključila da s Italijanima treba sarađivati u zamjenu za oružje, opremu i zaštitu od ustaške odmazde.
U komandi divizije »Sasari« u Kninu 29. oktobra 1941. godine Đujić s Italijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica. Osnovan je puk »Petar Mrkonjić« na čelu s Brkovićem i Đujićem, koji je obuhvatao područje Golubića, Plavna, Strmice, Kninskog polja i Kovačića.[4] Zbog toga organizuje narodni zbor u Crnim Potocima u novembru 1941. kada se osniva Dinarska četnička divizija. Đujić, koji je već bio komandant puka "Petar Mrkonjić", biva izabran za komandanta divizije, a za njegovog pomoćnika je izabran komandant puka "Gavrilo Princip", Branko Bogunović, na čiji predlog je Đujić i izabran za komandanta. Po svom sastavu i dejstvu Dinarska divizija bila je gotovo nezavisna vojna formacija sa labavim ili nikakvim vezama sa centralnom komandom. Glavne udarne pesnice divizije u toku celokupnih ratnih dejstava bile su borbene jedinice pod komandom Brene I. Bogunovića i Mane Rokvića. Zadatak Dinarske divizije bio je odbrana srpskog naroda masovnih pokolja ustaškog režima NDH, odnosno na područjima u njenoj operativnoj zoni.
Pukovi u severnoj Dalmaciji osnovani su na teritorijalnom principu, glavna zadatak im je bila odbrana sela, ali se takođe računalo s mogućnošću njihovog upućivanja u druge krajeve. Stvaranje tih jedinica je pokazivalo i ambicije pojedinih četničkih rukovodilaca, zainteresovanih da organizuju vlastite odrede i stave ih pod svoju komandu kako bi učvrstile vlastite pozicije i jačali osobni uticaj. Zbog toga je dolazilo do sukoba između vodećih četnika.[4]
Dinarska divizija je obrazovana početkom januara 1942. pošto je Đujić stupio u kontakt sa Ilijom Trifunovićem Birčaninom. Birčanin je dobio zadatak da organizuje četničke jedinice u zapadnoj Bosni, Lici i sjevernoj Dalmaciji i u te krajeve je slao oficire bivše Jugoslovenske vojske da pomognu. Divizija je obuhvatala četničke odrede na tromeđi Dalmacije, Like i severozapadne Bosne (Bosanske Krajine). Pop Đujić je nominalno prihvatao generala Dragoljuba Mihailovića kao svog vrhovnog komandanta, ali nije dozvoljavao profesionalnim oficirima da preuzmu komandu nad njegovom divizijom. Za kapetana Ivaniševića, kojem su Birčanin i Mihailović dodelili titulu vojvode dinarskog, Đujić je tvrdio da je „Dinaru video samo iz brzog voza“.[6]
Komandant Dinarske divizije (sa oko 3.400 boraca[1]) bio je četnički vojvoda Momčilo R. Đujić (1907—1999). Divizija je organizovana je uz veliku pomoć Italijana i Ilije Trifunovića-Birčanina. Prve borbe i početak ustanka protiv ustaša krenule su u julu 1942. godine.[7]
Po svom sastavu i dejstvu Dinarska divizija bila je gotovo nezavisna vojna formacija na tlu Jugoslavije u Drugog svetskom ratu (1941—1945) sa labavim ili nikakvim vezama sa centralnom komandom.
Glavne udarne pesnice divizije u toku celokupnih ratnih dejstava bile su borbene jedinice pod komandom vojvoda Branko-Brene I. Bogunovića (1911—1945) i Mane Rokvića (19??—1944).
Kapitulacija Italije i saradnja sa nemačkom vojskom[uredi | uredi izvor]
Mesecima pre italijanske kapitulacije njemački generali i diplomate na Balkanu su bili uvjerene da borba protiv partizana čisto vojni pristupom ne može uspjeti, već da je potrebno naći novog saveznika. Međutim, Hitler i njemački vrh nisu na to pristajali čak i po italijanskoj kapitulaciji.
Nemački kapetan Merem iz vojne obaveštajne službe Abver zabeležio je u svom izveštaju od 5. jula 1944. da je saradnja sa četnicima izvanredna i da oni zamenjuju jednu do dve divizije.[8]
Snažne partizanske jedinice, potpomognute ratnom tehnikom koju su dobile od Britanaca, krenule su da stežu obruč oko dinarskih četnika. Borbe su se vodile od 1. novembra do 5. decembra 1944. godine i poznate su pod nazivom Kninska operacija 1944.. Do kraja 1944. godine, zbog partizanskih pobeda i sve veće demoralizacije svojih trupa, Đujić se obratio Nemcima da dozvole četnicima da se povuku u Sloveniju. Kada su nemački predstavnici u Zagrebu odbili, Dimitrije Ljotić, sada u begu u Sloveniji, otputovao je u Beč i izdejstvovao odobrenje od Hermana Nojbahera.[9][10] Prvih dana decembra 1944. godine nadmoćnije oslobodilačke partizanske snage opkoljavaju Đujićeve četnike. U zoru, 3. decembra, posle teških borbi tokom Kninske operacije Đujić, uz saglasnost zbora komandanata, donosi odluku o proboju prema Lici.
Nakon što je Đujić zatražio pismenu garanciju, Ante Pavelić je 21. decembra 1944. naredio oružanim snagama NDH da dozvole slobodan prolaz. Međutim, Đujić se drugim putem povukao do Istre. U Sloveniji su se Dinarska divizija udružila sa četnicima Dobroslava Jevđevića, Ljotićevim Srpskim dobrovoljačkim korpusom i ostacima Nedićeve Srpske državne straže formirali jednu jedinicu koja je bila pod komandom višeg SS i policijskog vođe Odila Globočnika u operativnoj zoni Jadransko primorje.[11] Dinarska divizija se povukla na kraju rata (1945) u Italiju (preko Trsta), gde je veoma dobro prihvaćena od strane zapadnih Saveznika (Amerikanaca i Engleza).
Preživeli pripadnici divizije nastanili su se u Americi, Engleskoj, Italiji, Australiji, …itd.
Jedinice Dinarske četničke divizije[uredi | uredi izvor]
| Lokacija jedinice | Naziv jedinice | Jačina (ljudi) | Mitraljez | Puškomitraljez | Zapovednik |
|---|---|---|---|---|---|
| Bosansko Grahovo | Puk „Gavrilo Princip“ | 800 | 4 | 8 | Branko Bogunović |
| Drvar | Puk „Kralja Aleksandra“ | 600 | 2 | 6 | Mane Rokvić |
| Strmica | Puk „Petar Mrkonjić“ | 700 | 6 | 12 | Momčilo Đujić |
| Srb | Puk „Kralja Petra 2." | 500 | 2 | 6 | Mirko Marić |
| Kosovo | Puk „Onism Popović“ | 600 | 2 | 6 | Vlado Novaković |
| Pađene | Bukovački četnički odred | 200 | 1 | 3 | Marko Crljenica |
| Ukupno | / | 3400[12] | 17 | 41 | / |
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Lički pripadnici Dinarske divizije -
Gračački četnički odred
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Izvještaj komandanta zapadnosbosanskih ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda od 16. srpnja 1942. Draži Mihailoviću o četničkim jedinicama u Hercegovini, Dalmaciji, Lici i zapadnoj Bosni“; Institut za historiju radničkog pokreta Dalmacije: „Narodnooslobodilačka borba u Dalmaciji 1941-1945“, Knjiga 2, Zbornik dokumenata (Split: Institut za historiju radničkog pokreta Dalmacije, (1986). str. 1154.-1155)
- ^ Popović, Lolić & Latas 1988, str. 268.
- ^ Tomasevich 2002, str. 247.
- ^ a b v g Jelić-Butić 1986.
- ^ Popović, Lolić & Latas 1988, str. 19–21.
- ^ Petranović 1992, str. 370.
- ^ Krivošić, str. 9.
- ^ Tomasevich 2002, str. 311.
- ^ Milazzo 1975, str. 178–79.
- ^ Stefanović 1984, str. 307.
- ^ Tomasevich 1975, str. 442.
- ^ „Izvještaj komandanta zapadnosbosanskih ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda od 16. srpnja 1942. Draži Mihailoviću o četničkim jedinicama u Hercegovini, Dalmaciji, Lici i zapadnoj Bosni“; Institut za historiju radničkog pokreta Dalmacije: „Narodnooslobodilačka borba u Dalmaciji 1941-1945“, Knjiga 2, Zbornik dokumenata (Split: Institut za historiju radničkog pokreta Dalmacije, (1986). str. 1154.–1155)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia: 1941—1945. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7924-1.
- Jelić-Butić, Fikreta (1986). Četnici u Hrvatskoj. Zagreb: Globus. ISBN 978-86-343-0010-9. Arhivirano iz originala 25. 09. 2010. g. Pristupljeno 07. 05. 2013.
- Popović, Jovo; Lolić, Marko; Latas, Branko (1988). Pop izdaje. Zagreb: Stvarnost. Arhivirano iz originala 24. 04. 2013. g. Pristupljeno 07. 05. 2013.
- Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-70050-4.
- Institut za historiju radničkog pokreta Dalmacije: „Narodnooslobodilačka borba u Dalmaciji 1941-1945“, Knjiga 2, Zbornik dokumenata (Split: Institut za historiju radničkog pokreta Dalmacije, 1986)
