Dinastija Le

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za raniju dinastiju Le koja je vladala od 980. do 1009. godine pogledajte stranicu Rana dinastija Le.
Dinastija Le
DržavaVijetnam
Vladarska titulacar
OsnivačLe Loj
Poslednji vladarLe Hjen Tong
Vladavina1427—1527.
1533—1789.
Nacionalnostvijetnamska
Verana početku budizam, kasnije konfučijanstvo
Daj Vijet (Vijetnam) za vreme vladavine Le Tan Tonga (1460—1497).
Ovaj članak je deo serije o istoriji Vijetnama
Istorija Vijetnama
Antika
Dinastija Hong Bang 2879—258. p. n. e.
Država Aulak 257—179. p. n. e.
Dinastija Čieu 204—111 p. n. e.
Kineska prevlast
Prvi pad Vijetnama 111. p. n. e — 40. n. e.
Pobuna sestara Čing 40—43.
Drugi pad Vijetnama 43—544.
Rana dinastija Li544—602.
Treći pad Vijetnama602—939.
Monarhijsko doba
Dinastija Ngo 939—967.
Dinastija Dinj 968—980.
Rana dinastija Le 980—1009.
Kasna dinastija Li 1009—1225.
Dinastija Čan 1225—1400.
Dinastija Ho 1400—1407.
Četvrti pad Vijetnama 1407—1427.
Kasna dinastija Le 1428—1527.
Dinastija Mak 1527—1592.
Obnovljena dinastija Le 1533—1788.
Dinastija Tejšon 1788—1802.
Dinastija Ngujen 1802—1945.
Kolonijalno doba
Francuska Indokina 1887—1954.
Kohinhina 1862—1949.
Anam 1883—1948.
Tonkin 1883—1948.
Vijetnamsko carstvo 1945.
Republičko doba
Severni Vijetnam 1945—1976.
Privremena centralna vlada 1948—1949.
Podela Vijetnama 1954.
Država Vijetnam 1949—1955.
Južni Vijetnam 1955—1975.
Vijetnamski rat 1955—1975.
Privremena revolucionarna vlada 1969—1976.
Socijalistička Republika Vijetnam1976—danas

Dinastija Le (vij. Hậu Lê triều), poznata i kao kasna dinastija Le, bila je dinastija koja je najviše vladala Vijetnamom, od 1428. do 1789. godine, s kratkim prekidom od šest godina kada je zavladala dinastija Mak (1527—1533). Vladavine ove dinastije obično se deli na dva istorijska razdoblja: rano doba (1428—1527), kada je vladao potpuni apsolutizam, i obnovljeno doba (1533—1789), tokom kojeg su carevi vladali pod okriljem moćnih vijetnamskih porodica Činj i Nguen. Za vreme obnovljenog doba, došlo je do izbijanja dvaju građanska rata: od 1533. do 1592. vodio se rat između dinastija Le i Mak, u kojem su se one borile radi obezbeđivanja prevlasti na severu, a od 1627. do 1672. sukobile su se porodice Činj na severu i porodica Nguen na jugu usled čega je došlo do razjedinjenja i podele zemlje.

Rodonačelnik dinastije je bio Le Loj koji je bio ustoličen za cara 1428. godine, nakon što je bila proterana vojska Minga iz Vijetnama. Vrhunac je dostignut za vreme vladavine Le Tan Tonga, a moć dinastije počela je da slabi nakon njegove smrti 1497. Godine 1527, dinastija Mak je uzurpirala presto. Nakon što je obnovljena dinastija Le 1533, Makovci su pobegli na krajnji sever i nastavili da pretenduju na presto. Od tada, carevi iz dinastije Le nisu imali stvarnu vlast. Do trenutka kada je dinastija Mak bila konačno iskorenjena 1677, vlast je faktički ležala u rukama porodice Činj na severu i porodice Nguen na jugu, koje su vladale u ime cara iz dinastije Le, dok su zapravo međusobno ratovale. Dinastija Le je zvanično izumrla 1789. kada su zbačene s vlasti porodice Činj i Nguen kao rezultat velikog seljačkog ustanka koji su podigli trojica braća iz dinastije Tejšon.

Dinastija Le je proširila granice Vijetnama porazivši Čampu i dodatno se proširivši na račun teritorija današnjeg Laosa i Mjanmara. U vreme kada je dinastija Tejšon preuzimala vlast, država je skoro dostizala veličinu današnjeg Vijetnama. Takođe je došlo do velikih promena u vijetnamskom društvu: prethodno budistička država postala je konfučijanska nakon dvadesetogodišnje vladavine Minga. Carevi iz dinastije Le uveli su mnoge promene po uzoru na kineski sistem, uključujući državnu službu i razne zakone. Ovoliko dugotrajna vladavina ove dinastije pripisuje se uspesima ranijih careva; vijetnamski narod nije zaboravio oslobađanje zemlje od Minga pod vođstvom Le Loja i zlatno doba dok je car bio Le Tan Tong. Iako je vladavina kasnijih careva bila često obeležavana građanskim previranjima i seljačkim pobunama, malo ko se usuđivao da otvoreno ospori njihovu moć.

Tokom vladavine ove dinastije, početkom 16. veka Vijetnam se prvi put susreo s evropskim življem i hrišćanstvom.[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Lam Sonov ustanak (1418—1427)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Lam Sonov ustanak
Prva strana Bin Ngo daj kao (平吳大誥), himne proglašenja nezavisnosti Vijetnama od Ming dinastije iz 1428

Tokom četvrte kineske vladavine nad Vijetnamom, Le Loj je predvodio ustanak protiv vladavine dinastije Ming 1418. godine,[2][3][4][5][6] nakon dve ranije pobune dva vijetnamska princa Tran Ngoja i Tran Kvi Koanga 1409. i 1413. godine, koje je Ming vojska ugušila. Le Loj je bio član klana Le (黎) iz Tanj Hoa, čije mešovito kinesko-vijetnamsko poreklo uključuje Han kineskog guvernera Đudžena, Le Ngoka 黎玉 (535–618), koji je predvodio neuspelu pobunu protiv carstva Tang u 618. godini.[7] Le Loj je bio sin bogatog vijetnamskog aristokrate iz Tan Hoa. Jedan kineski izvor nakratko pominje njegov rani život kao zvaničnika niskog ranga koji je služio guverneru Minga Hoang Fuu.[8] On se pridružio tajnom taoističkom pokretu u Lung Nhaju, Tan Hoa u zimu 1916, sa još 18 ljudi. Oni su se svi zakleli da će se boriti protiv Ming Kineza, i povratiti vijetnamsku nezavisnost i suverenitet.[9]

Kampanja Lam Son („plava planina“) počela je dan nakon Teta (Lunarna Nova godina) u februaru 1418. godine.[10] U novembru 1424, Lam Sơn pobunjenici su zauzeli citadelu Ne An u iznenadnom napadu iz njihove baze u Laosu, što je dovelo do povlačenja etnički-vijetnamskog Mingovog komandanta Luong Nju Hota (Ljang Žuihu) na sever. Sa svoje nove baze sa gusto naseljenim stanovništvom Ne An, pobunjeničke snage Le Loja su zauzele teritoriju u savremenom centralnom Vijetnamu, od Tanj Hoa do Da Nanga.[11] Do avgusta 1426. pobuna Lam Sona je pokrenula ofanzivu na severu sa novim snagama protiv nove vojske Minga kojom je komandovao Vang Tong zadužen za odbranu severnog Vijetnama.[12] Novi vladar Minga, car Sjuande, želeo je da okonča rat sa Vijetnamom, ali su njegovi savetnici pozvali na još jedan napor da pokori pobunjenu provinciju. Shodno tome, Ming vlasti su poslale veliku vojsku od oko 100.000 ljudi u Vijetnam.[13] Nakon ključne bitke kod Tot Donga – Čuk Donga u oktobru 1426, dinastija Ming se povukla do 1428.[14] Do početka 1427. godine, snage Le Loja su kontrolisale veći deo severnog Vijetnama, napredujući sve do južnog vrha današnjeg Guangsija. Nakon pregovora sa Ming vlastima, Le Loj je izabrao Tran Kaoa za marionetskog kralja Anama koji je nominalno vladao od 1426. do 1428. godine.[15][14]

Rani period (1428—1527)[uredi | uredi izvor]

Le Loj (1428—1433)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Le Loj
Dvorana Kin Tjen (敬 天 殿) iz Tang Longove imperijalne citadele, gde je Le Loj proglašen za cara (slikano 1884. nakon njenog napuštanja 1802).

Godine 1428, Le Loj je uspostavio dinastiju Le i preuzeo kraljevsko ime Le Taj To, primivši priznanje i formalnu zaštitu od dinastije Ming u tributarnom odnosu.[16][17][18][19]

Godine 1429. uveo je kodeks Tuan Tiena, uglavnom zasnovan na kodeksu Tang, sa teškim presudama za kockanje, mito i korupciju.[20][21] Le Loj je odobrio zemljišnu reformu 1429. godine koja je oduzela zemlju ljudima koji su sarađivali sa Kinezima i podelila je među seljacima i vojnicima bez zemlje. On nije imao poverenja u mnoge od svojih bivših generala, što je rezultiralo pogubljenjem dvojice generala Tran Nujen Hana i Fam Van Saoa 1430. godine, što vijetnamski istoričari smatraju političkom čistkom.[22]

Le Lojeva vladavina je bila kratkog veka, pošto je umro 1433.[23]

Le Taj Tong (1433—1442)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Le Taj Tong
Kve Lam Ngu Če, isklesani tekstovi cara Le Taj Tonga u znak sećanja na pohod protiv pobunjenika u Šon Laju 1440.

Le Taj Tong (黎太宗, vladao 1433—1442)[24] bio je zvanični naslednik Le Loja. Međutim, imao je samo jedanaest godina, tako da je bliski prijatelj Le Loja, Le Sat, preuzeo regentstvo nad kraljevstvom. Nedugo nakon što je preuzeo zvaničnu titulu cara Vijetnama 1438, Le Taj Tong je optužio Le Sata za zloupotrebu vlasti i naložio je da se pogubi. U decembru 1435. Taj Tong je naredio generalu Tu Ma Tau da pokori poglavara Taja Kam Kviua koji je imao vojsku od deset hiljada boraca u severozapadnom regionu.[25] U januaru 1436. godine, car je naredio da se naprave putevi i kanali od severozapadnog regiona do prestonice kako bi se ljudima iz lokalnih plemena pokazala superiorna moć carskog dvora.[26] Od 1437. do 1441. godine, ljudi iz plemena Aj-Lao prešli su Anamitski lanac, i izvršili prepad na Tan Hoa i južni Hung Hoa (sada provincija Šơn La) uz pomoć lokalnih boraca predvođenih Njim Sin Tuongom potisnuli su carsku armiju.[27] Nakon toga je dinastija Le počela je da se neprijateljski odnosi prema etničkim manjinama u zapadnom regionu. Na kamenom spomeniku koji je isklesan 1439. godine za vreme vladavine Taj Tonga piše je „Bon-Man (Mung Fuan) varvari su bili protiv naše asimilacije, treba ih istrebiti do njihovog korena, a Sơn-Man (Miong i Čut) varvarske pljačkaše, treba sve eliminisati,...“[28]

Prema Mak–Trin verziji Kompletnih anala Daj Vijeta, novi car je imao slabost prema ženama. Imao je mnogo žena, a odbacivao je jednu miljenicu za drugom. Najistaknutiji skandal bila je njegova afera sa Nujen Ti Lo, suprugom glavnog savetnika njegovog oca Nujen Tija Lộ. Afera je počela rano 1442. i nastavila se kada je car otputovao u dom Nujen Traja, koji je bio poštovan kao veliki konfucijanski učenjak.

Ubrzo nakon što je car napustio Trajev dom da nastavi obilazak zapadne provincije, razboleo se i umro. U to vreme moćni plemići na dvoru su tvrdili da je car bio otrovan do smrti. Nujen Traj je pogubljen kao i njegovi srodnici, što je bila uobičajena kazna za veleizdaju u to vreme.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Open Doors International : Vietnam”. Arhivirano iz originala 14. 12. 2007. g. Pristupljeno 29. 3. 2007. 
  2. ^ Asia: Local Studies / Global Themes - Volume 3 Hue-Tam Ho Tai - 2001 - Page 91 "... an anti-Ming resistance — the Lam Son uprising, begun in 1418 — and the two men became the movement's key exponents. As emperor (1428-33), Le Loi would retain Nguyen Trai as his chief official; thereafter, their relationship was made ..."
  3. ^ Lonely Planet Vietnam 10 -Nick Ray, Yu-Mei Balasingamchow, Iain Stewart - 2009 Page 30 "In 1418 wealthy philanthropist Le Loi sparked the Lam Son Uprising by refusing to serve as an official for the Chinese Ming dynasty. By 1428, local rebellions had erupted in several regions and Le Loi travelled the countryside to rally ..."
  4. ^ H. K. Chang - From Movable Type Printing to the World Wide Web 2007 Page 128 "However, in 1418, another leader, Lê Lợi, staged an uprising, which led in 1428 to the establishment of the Lê dynasty, from which time Vietnam broke free of China and became independent".
  5. ^ Ngọc Đĩnh Vũ Hào kiệt Lam Sơn: trường thiên tiểu thuyết lịch sử Volume 1 - 2003 "The Lam Sơn uprising, 1418-1428, is one of the greatest historical events in Vietnamese history, when a small country tried to gain independence from the firm grab of a bigger neighbor".
  6. ^ Laurel Kendall Vietnam: Journeys of Body, Mind, and Spirit 2003- Page 27 "Le Loi led a successful ten,year (1418,1428) uprising against the Chinese. According to legend, Le Loi returned the sword that gave him victory to Hoan Kiem Lake (now the center of Hanoi), where it was retrieved by a giant turtle".
  7. ^ Đào Duy Anh 2005, History of Vietnam by period, p 92
  8. ^ Ming Shilu, thirteenth year of Yongle, vol. 196, pp 659《卷一百九十六，永樂十六年春正月甲寅條。這裡參考》
  9. ^ Chan Chung Jin, p. 149
  10. ^ Le Loi. The Encycloaedia Britannica. Micropedia, Volume VI, 15th Edition. ISBN 0-85229-339-9
  11. ^ Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược, vol. I, part. III, sec. XIV(1418 – 1427)
  12. ^ History of Ming, 王通传
  13. ^ Trần Trọng Kim (2005). Việt Nam sử lược (na jeziku: vijetnamski). Ho Chi Minh City: Ho Chi Minh City General Publishing House. str. 212—213. 
  14. ^ a b Shih-shan Henry Tsai (1996). The Eunuchs in the Ming Dynasty. SUNY Press. str. 15—. ISBN 978-0-7914-2687-6. 
  15. ^ Ngô Sĩ Liên 1993, University of Tokyo's Toyo Cultural Research Institute, p，546－548
  16. ^ Le Loi na sajtu Enciklopedija Britanika
  17. ^ Womack, B. (2012). „Asymmetry and China's Tributary System”. The Chinese Journal of International Politics (na jeziku: engleski). 5 (1): 37—54. ISSN 1750-8916. doi:10.1093/cjip/pos003. 
  18. ^ Baldanza, Kathlene (2014). „Perspectives on the 1540 Mac Surrender to the Ming”. Asia Major. 27 (2): 115—146. JSTOR 44740553. 
  19. ^ Baldanza, Kathlene (2016). Ming China and Vietnam: Negotiating Borders in Early Modern Asia. Cambridge: Cambridge University Press. str. 204—210. ISBN 978-1-316-44055-1. doi:10.1017/cbo9781316440551.013. [mrtva veza]
  20. ^ Việt Nam sử lược, p. 96.
  21. ^ Ngô Sĩ Liên 1993, pp 361.
  22. ^ "...Our Thái tổ majesty just had retaken the Tianxia, the country was not recovered, and Hãn, Xảo wanted to conspired against the court...", Nguyễn Trực 1441
  23. ^ „Lê, Lợi King of Vietnam 1385-1433”. worldcat. 
  24. ^ Theobald
  25. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Ngô Sĩ Liên, 1993, volume XI, p. 391
  26. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Ngô Sĩ Liên , 1993, volume XI, p. 392
  27. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Ngô Sĩ Liên, 1993, volume XI, p. 397–403.
  28. ^ ereka.vn (13. 4. 2018). „Nomadic people in Vietnamese history”. [mrtva veza]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Dinastija Le na Vikimedijinoj ostavi.
Bibliotečki resursi o
Dinastija Le
Vladar Vijetnama
1428—1789
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Династија_Ле&oldid=27677122”