Druga vlada Jovana Ristića

Ministarski savet

Datum osnivanja	13. oktobar 1878.
Prethodne administracije	Druga vlada Stevče Mihailovića
Rasformirano	2. novembar 1880.
Zamenjena sa administracijom	Vlada Milana Piroćanca
Sedište	Kneževina Srbija
Predsednik ministarskog saveta	Jovan Ristić

Druga vlada Jovana Ristića je bila vlada Kneževine Srbije od 13. oktobra 1878. do 2. novembra 1880.

Istorija

Dolazak na vlast

Krajem jula 1878. godine Narodna skupština prihvatila je izveštaj o rešenjima „srpskog pitanja“ na Berlinskom kongresu i proglasila nezavisnost Srbije, nakon čega je raspuštena, a zakazani su novi izbori. Na novoj Skupštini, izabranoj 29. oktobra, liberali su dobili još ubedljiviju većinu. Još pre septembarskih izbora, akciono ministarstvo (Mihailović-Ristić) dalo je ostavku. Pred Jovanom Ristićem se povlače Stevča Mihailović i Jevrem Grujić što je značilo nestanak svetoandrejskih liberala sa političke scene. Ristić je postao predsednik vlade i ministar inostranih poslova.

Niška skupština

Prvo pitanje koje je Ristićeva vlada (1878—1880) morala da rešava bilo je pitanje uređenja novih krajeva. Ukidanje feudalizma i uređenje agrarnih odnosa predstavljalo je najveću poteškoću. Drugo je bilo finansijsko pitanje, proisteklo iz obaveze da se vrate ratni dugovi. Treće je bilo pitanje železnica i trgovinskih ugovora. Radi ršavanja najvažnijih pitanja, sazvana je 1878/9. godine Skupština u Nišu. Po prvi put se pojavio na Skupštini doskorašnji sledbenik Svetozara Markovića, Nikola Pašić. Najviše sukoba bilo je oko pitanja slobode štampe koju vlasti nisu htele da povrate sa ukidanjem vanrednog stanja. Slobodoumni Zakon o štampi donela je vlada Ljubomira Kaljevića 1875. godine. Ristićeva vlada nastojala je da sačuva namesnički Zakon o štampi iz 1870. godine (donet na prvoj zakonodavnoj Skupštini u Kragujevcu) sa njegovom čuvenom prikrivenom cenzurom. Opozicija se borila za Zakon iz 1875. godine. Novi Zakon o štampi iz 1879. godine predstavljao je neku vrstu kompromisa ranija dva: urednik lista morao je imati najmanje 25 godina, da je sposoban da raspolaže svojim imetkom, da je dobrog vladanja, neosuđivan i da ima fakultetsko obrazovanje. Naročito oštro bili su napadi na vladinu poresku politiku, odnosno na patentarinu (porez na radnje). Skupštinska većina se osipa, što je navelo ministra finansija, Vladimira Jovanovića, da da ostavku. Ristić je odustao od patentarine i zadovoljio se većim porezom.

Osvojeni krajevi

Sređivanje pitanja novih krajeva otpočelo je još 1878. godine uređenjem sudske i policijske vlasti. Policija je privremeno dobila i sudske nadležnosti. Oktobra meseca počela je da radi međunarodna komisija za razgraničenje Srbije i Turske koja je najveći deo posla završila do zime, a ostatak maja 1879. godine. Zakon o uređenju novih krajeva od decembra 1878. godine podelio je novoosvojene teritorije na 4 okruga: niški, pirotski, vranjski i toplički okrug. Okružne, sreske i mesne vlasti organizovane su kao u ostalim krajevima Srbije. Problem je predstavljalo pitanje sprovođenja Zakona o agrarnim odnosima, odnosno razvlašćivanje turskih posednika spahija i čitluk-sahibija i prisvajanja njihove zemlje. Berlinski sporazum jamčio je imovinska prava muslimanskih zemljoposednika (čl. 39.), ali su seljaci svojevoljno otimali zemlju od posednika. Srpska vlada osuđivala je takve postupke naroda na rečima, ali ih je u stvari prećutno prihvatala. Pod međunarodnim pritiskom zbog kršenja Berlinskog sporazuma, vlada i Skupština morale su pristati (Zakonom iz 1880. godine) da daju otkup turskim zemljoposednicima. Seljaci su postali vlasnici zemlje koje obrađuju, ali su u roku od 5 godina morali isplatiti nadoknadu dotadašnjim gospodarima, o čemu su se oni sami sa njima imali dogovarati. Kako je dogovor bio teško postići, radile su komisije za procenu koje su donosile presude uglavnom u korist seljaka. Vlasnici su se žalili Porti, a ona velikim silama. Pitanje je rešila naprednjačka vlada 1882. godine koja je zaključila inostrani agrarni zajam pomoću koga je odjednom isplatila skromno obeštećenje turskim feudalcima. Porez seljacima razrezan je na sledećih 15 do 20 godina.

Crkveno pitanje

Ristićeva vlada rešavala je i crkveno pitanje, odnosno odvajanje srpske crkve od Carigradske patrijaršije. Patrijarhu Joakimu III obratio se srpski mitropolit Mihailo maja 1879. godine. Carigradski sinod prihvatio je nezavisnost srpske crkve.

Opozicija

U vreme Niške skupštine dolazi do povezivanja i okupljanja opozicije u javnosti. Značajan trenutak predstavlja osnivanje lista „Videlo“, glasila mladokonzervativne grupe, odnosno pristalica doslednog liberalizma. Skupštinsku opoziciju Ristiću činili su uglavnom Pašićevi radikali, dok su u javnosti opoziciju pretežno činili mladokonzervativci. Do 1880. godine vladala je saradnja između njih i radikala.

Železničko pitanje

Spoljnu politiku Srbije u godinama nakon sticanja nezavisnosti karakteriše sve čvršće vezivanje za Austro-Ugarsku. Liberalna vlada je 1880. godine ušla u rešavanje pitanja železničkog i trgovačkog ugovora sa Austro-Ugarskom. Obaveze su proisticale iz Berlinskog ugovora, a preuzeo ih je Ristić. Najpre se, po želji Austro-Ugarske, pregovaralo o železničkom pitanju. Srbija je preuzela obavezu da u roku od 3 godine izgradi celu prugu Beograd-Niš-Vranje i da je poveže sa austrougarskom (železnička konvencija, 28. mart 1880. godine). Srbija se nije obavezala da izgradi i krak Niš-Pirot. Opozicija je napadala konvenciju na vanrednom zasedanju Skupštine u Kragujevcu (maj 1880.) govoreći da će železnica upropastiti srpsku privredu zbog poplave inostrane robe. Vlada se branila obavezama preuzetim u pregovorima sa Austrijom i ekonomskom računicom: Srbija će železnicom biti povezana sa Solunom i Egejskim morem. Ristićeva vlada pala je zbog drugog pitanja, pitanja trgovinskog ugovora sa Austro-Ugarskom.

Trgovinski ugovor sa Austro-Ugarskom

Trgovačkim ugovorom sa Velikom Britanijom (1880) Srbija je oslobođena režima međunarodnih kapitulacija koje su strancima obezbeđivale povlašćen položaj. Usledilo je sklapanje više trgovinskih ugovora sa drugim balkanskim i evropskim državama, kao i sa Turskom i SAD. Trgovinski odnosi sa Austro-Ugarskom zasnivali su se na tursko-austrijskom trgovinskom ugovoru iz 1862. godine koji je bio povoljan po Austro-Ugarsku (davao joj je pravo da povećava carinu po sopstvenoj želji, dok je Srbija bila ograničena na 3%). Zbog toga se Austro-Ugarskoj nije žurilo da rešava ovo pitanje, te je pitanje železnica stavila na prvo mesto. U pregovorima oko trgovinskog pitanja, Austro-Ugarska se prema Srbiji nije ponašala kao prema ravnopravnom pregovaraču smatrajući da ona ima pravo na povlašćeni položaj u Srbiji. Više puta je prekidala pregovore i pretila carinskim ratom, što bi predstavljalo katastrofu za srpski izvoz. U otporu Austro-Ugarskoj, Srbija je imala podršku jedino u udaljenoj Britaniji, te je podrška imala samo moralnu vrednost. Austrougarska vlada postavila je Ristića pred izbor: politička kapitulacija ili carinski rat. Ristić je bio spreman za ekonomski rat, zbog čega ga je knez Milan otpustio. Time je završena era vladavine liberala.

Članovi vlade

Ministarski savet, 1/13.10.1878 — 21.10/2.11.1880.

Funkcija	Slika	Ime i prezime	Detalji
Predsednik ministarskog saveta i ministar inostranih dela		Jovan Ristić
Ministar unutrašnjih dela		Radivoje Milojković	do 25.7/6.8. 1879.
		Jakov Tucaković	do 5/17.6. 1880.
		Radivoje Milojković
Ministar pravde		Dimitrije Matić	do 5/17.12. 1879.
		Stojan Veljković	do 5/17.6. 1880.
		Jovan Đ. Avakumović
Ministar finansija		Vladimir Jovanović	do 15/27.11. 1879.
		Ilija Maretić	do 5/17.6 1880.
		Vladimir Jovanović
Ministar prosvete i crkvenih dela		Alimpije Vasiljević	do 8/20.3. 1879.
		Stojan Bošković	do 5/17.6.1880.
		Alimpije Vasiljević
Ministar vojske		Jovan Mišković
Ministar građevina		Ranko Alimpić	do 14/26.4.1880.
		Stevan Zdravković	zastupnik, do 5/17.6.1880, a tada potvrđen u zvanju

Izvori

• Miroslav Pešić, Političke stranke i uvođenje parlamentarizma u Srbiji od 1881-1903., Niš 2017.
• Grupa autora; Istorija srpskog naroda, knjiga 6, tom 1, drugo izdanje, Beograd 1994.